Katalog

Fizik TartışmaMektup ramının uygulanması ıle duzeltilmış ve Merkur'un yorungesı açıklanmıştır Eınsteın kuramında yapılacak bır duzeltme karamadde veya kara? enerji sorununu çuzumleyebılır mı Belkı Ancak en pervasız kuramcıların bile boyle bır kuramı oneremedıklerı anlaşılıyor Karamadde ıle karaenerji ıçın ilerı sürulen mınımal model, bu ıkısı arasında veya bılınen madde ıle onemlı bır etkıleşım soz konusu olmaksızın astronomık verılerle uyuşmaktadır Ancak, evrenın % 95'ı gorunmeyen bır şeyden oluşuyorsa, gızlı bır yapının bulundugu ılerı surulemez mı? Kara sektorun kendı ıç etkıleşımlerı ıle ılgınç bır yer olduğu ve hatta orada ustun bır hayatın bulunabıleceğı duşunulemez mı? Kara evrende bizlerın gormediğı ışınlanan ve absorplanan bır "kara ışık" var mı? Herhalde yok Karamadde tanecıklerı bılınen madde gıbı etkıleşım yapsalardı, onlar da bılınen madde gıbı davranırlardı Genışleyen haleler halınde dağılacakları yerde, onlar da çarpışır, soğur ve galaksılerının merkezınde toplanırlardı Karaenerji madde ıle herhangı bır ılışkı kursaydı, gorunmeyen kuvvetlerın ortaya çıkmasına neden olurdu Kara sektorde bır çeşıt ılgınç fızığın olmadığını kesın olarak dışlamak olası değılse de, mınımal modelın çok çeşıtlı olayları buyuk bır kesınlıkle açıkladığın ı Anlamsızlık Karamadde ve karaenerji, evreni oluşturan madde ve enerjiden daha büyük olabilir mi, bunun ilginç bir yanı var mı? 23 Nisarîda dünya'da ve ülkemizde çocuk sağlığı Murat Yurdakök* E vrenın buyuk boyutları ıçınde ınsanlann son derece onemsız oldukları anlaşıhyor Bu goruş genellıkle (ılk kez olmasa da) dunyanın guneş sıstemının merkezı olmadığını ılerı suren Copernicus'a bağlanır. Insanoğlunun anlamsızlığını belırten daha buyuk bır adım, astrofızıksel yıldız kumelermın (nebula) gerçekte birbırlerınden ayrı galaksılerden oluştuğunu belırleyen Edwin Hubble tarafından atılmıştır Bugunlerde, evrende yuz mılyar kadar galaksı bulunduğunu ve her galaksıde yuz mılyar kadar yıldız olduğunu duşunuyoruz. Ancak, dunyadakı onemlı gıbı gorunen durumumuza asıl metafizıksel belırgın darbe, karamadde kavramının ılerı surulmesı ıle başlar lerın ve kumelerın durumunu belırtmekte bılınen maddenın pek yetersız kaldığını (belkı toplam etkının beşte bırı) soylemek zorundayız Karamadde sadece "kara" olarak kalmayıp tamı tamına bır çeşıt yenı tanecıktır Tanecık fizığının standart modelı dışında, dunyadakı hıçbır laboratuvarda henuz bulunmayan bır şeydir. KARAENERJİYE GELİNCE.. Karaenerjının henuz sozunu bıle etmedık. Uzayda yeknesak olarak dağılmış bulunan bu gızemlı enerjı, zaman suresınce (hıç olmazsa yaklaşık olarak) sabıttır Supernova yuksekkızıl kayma, mıkrodalga zemin ışınlar, genış yapısal dağılım gıbı çeşıtlı bağımsız gozlemler karaenerji varlığını zorunlu kılar Karaenerjının bıçımsız, ı natç dav 23 Nisan Milli Eğemenlik ve Çocuk Bayramı'nı kutlarken, üünyadaki ve ülkemizdeki çocukların sağlık durumları unutulmamalı. Dünyada her dakika, beş yaşından küçiik 20 çocuk ölmektedir. Bu günde 30 bin, yılda 11 milyon çocuk ölümü demektir. Bu ölümler kazalar kadar dikkat çekmiyor. Örneğin, yılda 4 milyon, günde 36 jumbo jet kazasında ölebilecek yolcu sayısı kadar bebek doğduktan sonra bir ay içinde ölmektedir. .ocuk olumlerının %70'ınden fazlası korunulabılen ya da tedavı edılebılen hastalıklara bağlı'dır Bunlar yenıdoğan donemı hastalıkları (pftfmaturelık gıbı), zature, ıshal, sıtma ve kızamık(prema tır Durum boyle olduğuna gore akla gelen soru şudur "Neden mılyonlarca çocuğun olumlerı karşısında sessız ve hareketsız kalınmaktadır?" Soylemeye dılım varmıyor ama "herhalde çocukları pek sevmıyoruz' Çunku onlan "yeterınce" sevseydık bu durumda olmazlardı Yoksulluk, çocuk hastalık ve olumlerının yuksek duzeyde seyretmesının temel nedenıdır Gunumuzde dunya nufusunun beşte bırı gunde kışı başına 1 $'dan daha az, 2 53 mılyarı ıse gunde 2 $'dan daha az gelıre sahıp. Çoğu gelışmekte olan ulkelerde olmak uzere 1 mılyar çocuğun yaşamı yoksuluk ıçınde geçıyor Gelışmekte olan ulkelerde her uç çocuktan bırı sağlıklı barınaktan yoksun, her beş çocuktan bırı temız ıçme suyu bulamamakta, her yedı çocuktan bırı en temel sağlık hız metterıne ulaşamamakta Sıerra Leona'da doğan bır kışı ıçın beklenen yaşam suresı, Japonya'da doğan kışının yarısı kadar dır Afganıstan'da doğan bır bebeğın beş yaşına gel meden olme şansı, Izlanda veya Sıngapur'da doğan bır bebeğe gore 75 kat daha fazladır Yoksul yorelerde sağlık hızmetlerı veren kuru luşlar genellıkle yoktur ya da yetersizdır, daha dc kotusu ınsanlann buralara ulaşabılme olanaklar yoktur. Yoksulluk, mılyonlarca çocuğu, pahalı olma yan ılaçlar ve aşılarla kolaylıkla onlebılecek ve teda vı edılebılecek hastalıklara karşı savunmasız duru ma duşurmektedır Olen bu çocukların yansından fazlasında bes lenme bozukluğu vardır Gelışmekte olan ulkelerdı yaşayan beş yaşından kuçuk çocukların %16'sı ıleı İLK ORTAYA ATAN Evreni oluşturan maddelerın çoğunluğu bıldığımız maddeden farklıdır "Görunmeyen madde" anlamını taşıyan karamadde kavramı, 1933 yılında, galaksılerın Coma kumes>ının dınamığını ınceleyen Fritz Zwicky tarafından ılerı suruldu Galaksıler bırbırlerı etrafında dolanırken, bunların hızları toplam kutlelerıne bağhdır Galaksı kumelerının, yıldızların ve gazın gorunen kutlelerınden beklenen hızlardan daha buyuk hızlarla hareket ettıklerı gozlenmıştır Vera Rubin ve obur araştırıcılar, çeşıtlı galaksılerı ınceleyerek bu sonuca ulaştılar Galaksının merkezınden uzaklaştıkça devınen gazın hızı beklenen hıza gore sıstematık olarak artmaktadır Bu gozlemler buyuk bır karamadde halesının varlığını belırtır. Gerçekten, astronomık fotoğraflarda gorduğumuz albenılı galaksıler, daha etkılı ama gorunmeyen halelerın dıbınde toplanan gorunur maddenın bızlere yansıması olarak algılanabılır Kuşkusuz, nefes aldığımız hava da karamadde gıbı goze gorunmeyen saydam bır maddedır Sozunu ettığımız karamaddenın de gorunmeyen bıldığımız bır madde olduğu kolayca ılerı surulebılır Ancak, bılınen maddenın mıktarını, bu tur maddelerın onevren ışlevlerınde başlangıçtakı nukleosentezlerıne ve yoğunluk perturbasyonlarındakı gelıs.melerıne bakarak, bağımsız yollarla belırleyebılırız Oysa, galaksı ranışı onun bır tanecık bıle olmadığına ınanmamızı sağlar Bıldığımız evrenın yaklaşık % 7O'ı karaenerji, % 25'ı karamaddedır. Butun evrenın doğrudan doğruya gozledığımız kısmı ıse gerı kalan % 5'tır Karamadde ve karaenerjının varlığını, bunların gorebıldığımız madde uzerındekı gravıtasyon alanlarına yaptıkları etkılerden, dolaylı olarak anlıyoruz Boyle bır etkının en tanınmış orneğı, Neptun'un bulgulanmasıdır Uranus gezegenının hareketının açıklanabılmesı ıçın Neptun'un varlığı ılerı surulmuştur. ÇOK PERVASIZ BİR KURAMCI ARANIYOR Ote yandan, onemlı bır yanılgıyı da soylemek gerekıyor Merkür gezegenının tuhaf hareketının açıklamak ıçın "Vulkan" dıye bır ıçgezegenın varlığı ılerı surulmuştu Gravıtasyon anlayışımızdakı bu yanlış, Nevvton'un yerçekımı kuramı yerıne Eınbteın'ın genel gorecelık ku ılerı surmek etkıleyıcı bır gerçek olarak belırtılebılır Yenı etkıleşımlerın katılımı durumu duzeltmeyıp genel olarak bozuyor. Gene de uyanık olmak gerekmektedır Mınımal modelın bazı tutarsız yanları da bulunuyor Orneğın, galaksılerın altyapısı ve karamaddenın galaktık merkez yakınlarında toplanmasının, ongorulduğunden daha az gıbı olduğu anlaşılıyor Bunu nedenı belkı de yenı etkıleşımler olabilir Bugun ıçın bu konuda kesın ongoruler yapma olanağımızın bulunmadığı anlaşılıyor Bazen "en" sozu "en ılgınç" anlamına gelmez lnsan gururu kozmik sayımda ıkincı konumda olduğunu gorerek yaralanıyorsa, karamadde evrenının gerçekten soğuk ve sessız olduğunu duşunerek ferahlayabılırız Yazan Prof Dr Sean Carroll, Şıkağo Unıvervtesı, Fızık Bolumu Çevıren Prof Dr Bahattin Baysal, Tuıkıye Bılımler Akddemısı hmbayydl@hotmail.com derecede beslenme yetersızlığı ıçındedır Beslenm bozuklukları vucut dırencını kırarak ozellıkle enfeV sıyon hastalıklarının ağır seyretmesıne, hatta oldı rucu olmasına neden olmaktadır Çocuklardakı beslenme bozukluklarının etk lerı yaşamın daha ılerı donemlerınde de devam e mektedır Beslenme bozukluklarının erken çocul luk donemınde ortaya çıkması bodurluga yol açmal ta, beyın gelışımını etkılemekte, okula başladıklarıı da oğrenme guçluklerı gorulmektedır 944/16 23 Nısan 2005