Katalog

BilimPortre Dünyaca ünlü fizikçimiz Feza Gürsey anılarıyla yaşıyor 1992 yılında yitirdiğimiz dünyaca ünlü Türk fizikçi Prof. Feza Gürsey'in arşiv ve belgelerinden oluşan Feza Gürsey Arşivi Boğaziçi Üniversitesi'nde sürekli bir mekâna kavuştu. Feza Gürsey'in çalışma notları, madalyalan ve tüm arşivi BÜ Fizik Bölümü'nde hazırlanan mekana yerleştirildi. eza Gürsey Arşivi'nin açılışı 21 Kasım 2005 Salı Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü'nde yapılan törenle gerçekleşti. Erdal İnönü'nün açılış konuşmasını yapacağı törene Kemal Kurdaş, Bahattin Baysal, Hamit Batu gibi isimlerin yanı sıra Feza Gürsey'in çalışma arkadaşları ile öğrencileri katıldı. F Feza Gürsey ilkokula Paris'te Jeanne d'Arc okulunda başladı, ailesi Türkiye'ye dönünce Galatasaray Lisesi'nin ilkokul 3. sınıfına yatılı olarak yazdırıldı. Galatasaray Lisesi Fen Bölümü'nü, 1940 yılında, yerli, yabancı tüm hocalarını etkileyen efsanevi bir öğrenci olarak birincilikle bitirdi. Fizik öğrenmeye lisede iken karar vermişti. 1944 yılında İÜ Fen Fakültesi FizikMatematik Bölümünden Lisansını aldı. Mezuniyetten sonra İTÜ'de asistan olarak çalışırken açılan Milli Eğitim Bakanlığı sınavını kazandı ve Londra Üniversitesi'nde, Imperial College'da Prof Dr. H. Jones danışmanlığında doktora çalışmalarına başladı. Haziran 1950'de Kuaterniyonların Alan Denklemlerine Uygulanması adlı tezi ile Imperial College Matematik Bölümü'nden doktorasını aldı. 19501951 yılını Cambridge Üniversitesi'nde, genel rölativite, konform grup ve kuaterniyonlarla ilgili araştırmalarına devam ederek geçirdi. 1957 yılında, Feza Gürsey Atom Enerjisi Komisyonunun bursu ile A.B.D'de Brookhaven Ulusal Laboratuvarı'na gitti. Burada Prof. W. Pauli ile çalışması ve Pauli'nin ona verdiği 6'nem diğer fızikçiler tarafından farkedilmesini sağladı. 1961 yılına kadar Princeton, Columbia, Berkeley, Brookhaven gibi merkezlerde yaptığı çalışmalarla önemli fızikçilerin dikkatini çekmiş ve ünlenmişti. 19611974 Orta Doğu Teknik Üniversitesinde Teorik Fizik Profesörü, 19631964 Princeton İleri Araştırmalar Enstitüsü Üyesi, ODTÜ'den izinli, 19651967 Yale Üniversitesi Fizik Bölümü'nde Misafir Profesör oldu. 1968 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü'nü aldı. 1963 Les Houches Okulu'nda Grup Teorisi Dersleri, Anderson Hall'un merdivenlerinde ilk Fizikte Grup Teorik Metodlar Konferansı verdi. Bu konferans serisi halen sürüyor, 2004 yılında Meksika'da yapılan 25. toplantıda Prof. Dr. Erdal İnönü VVigner Madalyası aldı. Feza Bey 1961 yılında ünlü bir fizikçi olmuşken Türkiye'ye geri döndü. Prof. Erdal İnönü'nün ısrarları ve uğraşları sonunda, İÜ'den ayrılarak yeni kurulan Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Teorik Fizik Bölümü'nde Profesör olarak çalışmaya başladı. ODTÜ'de görev yaparken fıziğin en son sınırlarında yapılanları takip edebilmek için kısa süreli izinlerle Princeton ve 1981); İtalya Cumhuriyeti tarafından Commendatore Nişanı, (New York, 1984); VVigner Madalyası, (Philadelphia, 1986); TürkAmerikan Bilimcileri ve Mühendisleri Derneği Seçkin Bilimci Ödülü, (VVashington D.C., 1989); ODTÜ Prof. Dr. Mustafa Parlar Eğitim ve Araştırma Vakfı Bilim Ödülü, (Ankara, 1989); Galatasaray Eğitim Vakfı Madalyası, (İstanbul, 1991); 5. Matematiksel Fizik Konferansında Plaket, (Edirne,1991) DÜNYACA ÜNLÜ FİZİKÇİ DOSTLARININ ANILARI VE GÖRÜŞLERİ "Benim Feza'yla temasım Brookhaven Ulusal Labaratuvarf nda ellilerin sonlarında bir yaz başladı. Feza Avrupa'dan yeni gelmişti. Kapısını çaldım ve kendimi takdim ettim. Pauli'nin nötrino simetrileri üzerindeki çalışmasının bir uzantısı hakkında gayet enteresan bir makale yayımlamıştı. Birkaç yıl sonra bugün nonlineer sigma modeli olarak bilinen teoriyi buldu ve bana kiral değişmezliğin nasıl kütlesiz bir pimezonu ile gerçekleştirilebileceğini gösterdi. Feza bana W. de Sitter ve konform grupların önemini, ve fermiyonların fazla kopyalarının yüksek boyutlara 1 atfedilebileceğini öğretti. Ben hadronları betimlemek için sonsuz boyutlu dalga denklemleri ile ilgilenirken, Feza beni Majorana'nın pek az bilinen, fakat çok değerli bir makalesinden haberdar etti. Feza sayesinde istisnai gruplar ve oktonyonlarla tanıştım ve bunların fizik için potansiyel değerlerini öğrendim. Feza her zaman derin bir düşünür ve dikkatli bir okurdu. Çok defa bize az tanınan veya unutulmuş, fakat içlerinde önemli fikirlerin nüvelerini taşıyan makaleleri hatırlatır, bunlara doğru şekilde atıfta bulunur ve bizi mahcup ederek ihmalkarlığımızı itirafa zorlardı." Prof. Dr. Y. Nambu (Chicago Üniversitesi) "Feza'nın temel parçacıkların grup teorik özellikleri kuvvetli ve zayıf etkileş melerin simetrileri hakkındaki ilk çalışmaları hemen ilgi topladı. Bunlarda kuvvetli etkileşmelerin 'kiral' adı verilen yeni bir simetri taşıdıklan ilk defa öneriliyordu; bu simetri son ve tam şeklini meşhur nonlfheer sigma modeli çerçevesinde buldu. 1962 yazında Brookhaven Ulusal Laboratuvarfnda Luigi Radicati ile beraber kuvvetli etkileşmelerin spin ve 'üniter spin"den bağımsıziığı hakkında bir makale yazdı. Burada SU(6) grubunun kuarklar için alçak enerjilerde geçerli bir yaklaşık simetri grubu olduğu ortaya konuyordu. Bu makalenin temel parçacıklar fiziğinde çok büyük ve kalıcı bir etkisi oldu." Prof. Dr. Samuel W. MacDovvell ve Prof. Dr. Charles M. Sommerfîeld (Yale Üniversitesi) *** "Altmışlı yılların ilk yarısında Yale Fizik Bölümü başkanıydım. Teorik fizikte oradaki en önde gelen kişi olan Profesör Gregory Breit 1967'de emekli olacağından Yale'de Teorik fıziğin güçlendirilmesi için özel bir gayret gösteriyorduk. Ne mutlu bize ki Feza'yı bölümümüze katılmaya ikna edebildik. Gregory Breit, Feza'nın atanmasını kuvvetle destekliyordu ve bu buradaki birçok yaşlı insanın takdir edebileceği şekilde Feza için az buz bir iltifat değildi... Birçok büyük fizikçinin bu mektuplarda Feza için açıkça ortaya koydukları hayranlık olağanüstüydü. Katkılarının daha o zamanki genişliği bile sıradışıydı ve istatistik mekanik, alan teorisi, özel ve genel görelilik, grup teorisi ve parçacık fiziğini içeriyordu. Grup teorisinin bir araç olarak ve fizik teorilerinin formel yapılarının derinlemesine anlaşılması için kullanılması Feza'nın çalışmalarının belirgin özelliğiydi. O zamanlar Feza birkaç önemli katkısı ile şöhret kazanmıştı: Baryonların ve mezonların etkileşmelerinin kiral grup çerçevesinde, kırılmış simetri kavramını temel alarak anlaşılması; Radicatti ile kuvvetli etkileşmelerin SU(6) simetrisi üzerine çalışması; zayıf etkileşmelerde iki nötrino teorisi ve kesikli (discrete) simetrilerle ilgili olarak yaptıkları; W. de Sitter grubu hakkındaki tezi; Mach prensibi ve genel görelilik konusundaki fîkirleri. John VVheeler" Birçok yönden kendi kendini yetiştirmiş birisi olarak, Gürsey son * „ Yale Üniversiteleri'ne gitti. O yıllarda fizik bölümünde okuyan öğrenciler, asistanlar, diğer hocalar, Feza Bey'in ODTÜ'ye getirdiği, Nobelli ve Nobelsiz ünlü, önde gelen fizikçileri, yakından tanıyıp, dinleme şansını yakaladılar. ALDIĞI ÖDÜL VE MADALYA TÜBİTAK Bilim Ödülü, (Ankara, 1969); J.R Oppenheimer Ödülü, S. Glashovv ile birlikte, (Coral Cables, Florida, 1977); Einstein Madalyası, (Kudüs, 1979); College de France Madalyası, (Paris, 1981); İstanbul Üniversitesi Madalyası ve Onur Doktorası, (İstanbul, 1981); New York Akademisi Doğa Bilimleri'nde A. Cressy Morrison Ödülü, R. Griffıths ile birlikte, (New York, , derece değerli bir bağımsız bakış açısına ve özgünlüğe sahip" diye yazıyordu. Mektuplarda rastlanan ifadeler dikkat çekici fizik kavrayışı, matematiksel zarafet ve güzellik, yoğun ciddiyet, derinlik, temel ve önemli problemler şeklindeydi..." Prof. Dr. Vernon Hughes (Yale Üniversitesi) . 977/1910 Arahk 2005