Katalog

Bilim Felsefesi Pozitivizm hayaleti ile bilime saldırı modası Her tiirlii (teolojik, metafiziksel ve postmodern) bilim karşıtları, bilimi doğrudan hedef alamadıkları ya da buna cesaret edemedikleri durumlarda, bilim sözcüğii yerine pozitivizmi koyup bilime saldırıyorlar. Osman Bahadır T urkıye'de pozıtıvızmın golgesı (ya da hayaleti) gerçek varlıgından buyuk oldıı Bır ıdeolojık ve felsefi akım olarak Turkıye nııı entelektuel, sıya sı ve sosyal yaşamında belırlı bır etkısı ol ınus. olaıı pozıtıvızme (gerçek etkısı şımdıye kadar tam olarak tespıt edılmemış oldugu ıçın) etkı alan ve sınırları dışında da roller bıçıldı ve onem atledıldı Gerçekten geçerlı olan bazı pozıtıvızm eleştırılerıııı harıç tutarsak başka durumda mahkum edılemeyecegı duşunulen bazı duşıınce ve egılımler, ona pozıtıvıst bır kılıf geçmlerek çurutulmeye çalışıldı Boylece ozellık le son /.aınanltirda olınak uzere hemen 11 her taşııı altıııda bır pozıüvızm "musibeti aıaıımaya ve bulunmava başlandı Her tıırden bılım karşıtları, bılıını doğrudan hedet alamadıkları ya da buna cesaret eduncdıkkrı yerde, kolay yolu bulmuşlardıı bılım soztugu yerine pozıtı1 vızmı koy, gerısınden korkma Nasıl olsa pozıtıvı/mı savunmaya kalkışacak bır kımse çıkmayacagma gore, ne soylersen gıder' Yaşasm rakıpsız eleştırı ozgurlugu' Şıındı soruıuı dalıa açık hale getırebılmek ıçm po/ıtıu/mı tanımamız gerekır POZİTİVİZM NEDİR? Fo/ılıvı/ın bır tpıstemolojı, bır do Ua ve bılım kotısı fakat aynı zamanda bır polıtıkadır hılmılu polıtıkası ve bılımlerle polılıka Fransi7 tılo/olu Auguste Comte uıı (179H1H57) 18S0 1812 yılları arasında 6 cılt olarak yaymladıgı Courb de Phılosophıe Pontıvc (Pozıtıf Felsefe Derslerı) adlı eserıyle pozıtıvızmın temellerı kuruldıı Comte'un daha sonrakı yıllarda yayımladıgı dıger eserlerle gelışımını surduren po /ıtıvızmın başlıca tsasları şunlardır Insaıı duşuııcesı ılerlemektedır Comle bu le/ını uç hal kanununa dayan dırır Bu tenıel kanuna gore, msanlık ta ııhınde duşunce kaçınılmaz bır zoruıılu lukla uç halden geçerek ılerlemıştır Bu haller (ya da evreler) Mrasıyla, teolojik lıal, metafizik hal ve pozitif (musbet ısbal lı) haldır Comte, uç hal kanununun sade ce ınsanlıgın genel duşunce tarıhınde de gıl, bılgımızın her branşında ve hatta her bıreyın kışısel tarıhınde de geçerlı oldugu ııu ılerı surınuştur "Hepımız, çocuklugu ınuzda ılahıyatçi gençlıgımızde metafı/ık çı ve olgunluk devıemızde fızıkçı (yanı musbet felsetecı) oldugumuzu hatırlamaz ıınyız'" Ttolojık evrede msanlar doga olay l ırının olusumuıuı once çok sayıda tanrı \a, sonra da tek ve kışısel bır tanrıya attederler Tek tanrı hkrının doğuşuyla teolu jık evre en yuksek aşanıasına ulaşır Meta nedııık de hıçbır şeyın yıkılması gerek mez Bu yuzden devrımlerle degıl duzenı koruyarak ılerlemek gerekır Pozıtıvızm de ılerleme, duzenın ılerlemesı ve duzen ıçınde ılerlemedır Dının toplumda çok onemlı bır rolu vardır ve olmalıdır Antak po/ıtıvızmın dını klasık lek fizık evrede doga olayları soyut guçlere laıırılı bır dın degıl, ınsanlık dinidır (La repozıtıf aşamada ıse doğa kanunlarma atfe lıgıon d Humanıte) Bu dınde tanrının yedılır Teolojik evredekı toplum askerı toprine ınsanlık geçırılmış, dının ılkelerı yerilum, pozıtıf evredekı toplum ıse sanayı ne de bılımın ılkelerı koyulmuştur Augusloplumudur te Comte, insanlığın normal olarak dog Pozıtıvızm ınsanlık Larıhını esas ola matızme egılımlı olduğunu du^unuyordu rak bır entelektuel gelışim tarihi olarak (bu fıkrınde haksız da degıldı) insanlığın gorur Bu gelışımın ıtıcı gutu de her /a bu zaalını, bılımın lehıne kullanmak gıbı man bilim olmuştur Uygarlık tarıhı de en bır du^unceyle, bılımı bır dogma konusu telektuel olarak mukemmelleşmenın ve hdlıne getırmıştır Boylece en uyu^amayaLiıtelektuel guçlerı doğaya uygulamadakı cak ıkı şey, bilim ve dogma, ıdeolojık, felbaşarıların tarıhıdır sefi ve polıtık bır sıstemın iki temel bileşePozıtıvızme gore, bılım dallarının ninı oluşturmuş oluyordu gelışımının de hıyerarşık ve evrımsel bır Ancak bu uyuşmazlık esasa ılışkın surecı vardır En lenıel bılım matematık değıldır Çunku pozıtıvızmın dogmalaştıtır Zorunlu olarak ılk o dogmuştur ve dı rılmaya musaıt bılım anlayışı ıle bızım bu ger bılımlerın gelışebılmesınde tenıel oluş gunku bılım anlayışımız arasında çok turmuştur Basıtten karma^ıga dogru dı onemlı bır farklılık vardır Pozıtıvızmın bı ger bılımler, astronomı fizık kımya, bıyolım anlayi!}ina gore bılım, doga ve toplojı ve hOhyolojıdır Sosyal ti7ik olarak da lumdakı olguların nıçın gelıştığıyle değıl, ancak ve sadece na sıl gelıştığıyle ılgılı dır Bılım dogadakı olgıılar arasındakı ılı^kıyı betımlemekle yukumlu ve sıııırlıdır Bır olgunuıı nıçın oluştugunu araştırmak bılımın gorevı olmadıgı gıbı, başarabılecegı bır şey de değıldır Zıra içsel etken veya nedenlerın kesın yanıtlarının bulun ması olanaksızdır Auguste Comte (17981857) Ahmet Rıza Bey (18591930) vt zaten bu, metafı zık alanına gıren adlandırılan sohyolojı, son derece karma!;ik bır bılımdır fakat degı$meyeıı kaııun lar aıacılıgıyla toplumlar tıpkı bır doga olayı gıbı mcelenebılır ve kesın sonuçlara ulaşılabılır bır husustur Bılımsel dogrular, ancak ve ancak dogıudan gozlemleme ve deneye tabı lutulma sonucunda elde edılen doğ rulardır ve bu şekılde elde edılmış dogru lar, degışmeyen, kesın dogrulardır lipıstemolojık olarak pozıtıvızmın bu yargıya varması kaçınılmazdır, çunku olguların en olası ve alternatıt (başka olası) neden lerını araştırmadıgı, gozlem sonuçları sa dece betımleme açısından onem taşıdığı ıçın (gozlem, deney ve olçme hatası yapıltnadıgı surece), betımlemelerın değışık vcrsıyonları da soz konusu olamayacaktır kesın. nıhaı ve mutlak doğrıılara ulaşılamayacagını ongorur Augusle Coııılc ıse bılımın kesınlıgıne o denlı ınanmıştı kı, olasılıklar teorısınden nefret edıyor onu bılım ıçın bır tehdıt olarak goruyor ve psıkolojıyı de bır bılım olarak kabul etmıyordıı 14 yuzyılın ıkmcı yarısında başta Fransa olmak uzere tum Avrupa'da onemlı etkıler yaratan pozıtıvızm Latın Amerıka ulkelerı ıle Osmanlı Devletı nde dt etkılı olmustur Po7itıvi7mın Avrııpa da et kılı olamayan ınsanlık dını kurumu Brezılya da kısmen başarılı olmuş bu ulkedekı pozılıvıst gelışmeler insanlık dinı kiliselerinin kurulması noktasına kadar gelebılmıştır Bugunku Brezılya ulusal bayragında yazılı olan "Düzen ve tlerleme" vecızesı, pozıtıvızmın ttıntl sloganlarından bırıydı Pozıtıvızmın Avrupa'dakı olumlu etkısı, bılım ve egıtım alanında olmustur Gozlem ve deneye onem verme duşuncesı gelışmış ve bılımsel egıtım yaygınlaşmış tır Ozel ve geııel gorelılık kuramlarıyla, kuantum kuramlarının gelıştırılmesı pozı tıvızmın ıdeolojık ve felsefi anlanıda soııu nu ılan etmıştı Fakat pozılıvızmın etkısı bır sure daha devam etmıştır TÜRKİYE'DE POZİTİVİZM Turkıye'de pozıtıvızm, Ikmcı Meşrutıyet'ın oncesındekı yıllarla, sonrasında et kılı olmustur Turkıye dtkı pozıtıvızmın en kesm, kararlı ve yonelıcı sıması Ahmet Rıza Bey dır Auguste Comte ıın Parıs te şımdı muze ve kutuphane halıne getırıl mış olan evının (Monsıeur le Prınce so kak no 10) saloıuında pozılıvızmın 40 kadar onemlı sınıasının poıtreleıı aıasın da Alımel Rıza Bey'ın portresi de ver al maktadır Ahmet Kıza Bey l'arıste Furkçe vt Fransızca olarak yayıınladıgı Mcşveret dergısıyle etkılı olmaya çalışmış, Ikmcı Meşrutıyet ten sonra 3 yıl sureyle yaptıgı Meclıs ı Mebusan başkanlıgı sırasında da ozellıkle ulkenın egıtım polıtıkasıııı etkıle mıştır Pozıtıvızm Osmanlı Devletı'nde ozellıkle Harbıye ve Tıbbıye gıbı okullar da etkılı olmustur Devrım ongormemesı ve ılerleme fıkrıne sarılması yıi7unden pozıtıvızm, Osmanlı ulkesmı parçalaıımadaıı bırlık ıçınde ılerletme ulkusune baglı Os manlı aydııılarma cazıp bır ıdeoloıı olarak gorunmuştur Ahmet Şuayip, dıger onemlı pozıtıvıstlerdeıı bırıdır Servet ı Funun dergısı yazarlarındandır Ikıncı Meşrutıyet'len sonra, Maarıf Meclısı uyelığı ve Istaııbul Maarıt Mudurlugu yapmışln Auguste Comle ıçın "asrımızın en buyuk hadım ı efkârı ve Descartes'tan sonra Fransa nııı en buyuk mutetekkırıdır , deınışlır Matemalıkçı ve bılım tarıhçisı Salıh Zekı Bey ıse başlangıçta po/ıtıvıst, fakat daha sonra realısttır O yıllarda karısı olan Halide Edip Hanım ıle bırlıktt Ulum ı Iktısadıyve ve ktımdiyyc Aft'c/nudM'nda (Ocak 1909) yazdıkları Auguste Comte ve İNSANLIK DİNİ Comte'a gore henuz yeterınce gelış ıııış olmayan sosyolojının nihai amacı bu dur Boylect kesın bılımbel kanunlar aracılıgıyla ınsaıı toplumlan tahlıl edılehılır anlaşılabılır, ongorulebılır (pozıtıvı/mııı temel sloganlarından hırı de "guç kazan ınak ı<,ın ongortnek, ongormek ıçın bı lım"dır), yonetılebılır voııttılmelıdır ve ılerletılmt lıdır Aııgustt Comte boylece felsefi sısteıııınııı soıı a^amasına ııla^ır ve bılimle ilerleblebilecek ve ılerletılmtM gerekeıı lop lumıın esaslannı ongorur Toplumda hak yok gorev vardır Insanlar kendılerı ıçın degıl baskaları ıçın yaşamalıdır Tarılılt her şey olması gerektıgı ıçın olmustur Bu POZİTİVİZMELEŞTİREL REALİZM Pozıtıvızm, bu ozellığıyle bılımın kesınsız olduğunu ongoren bılımsel (veya eleştnel) realızmle tam bır zıtlık ıçmdedır (Go/lem ve deneyle doğrulanmış bır oner me, pozıtıvızme gore geçerlı ve kesındır Realızme gore ıse geçerlı fakat kesınsızdır) Gunumuz bılımı veya eleştırel realıst duşunce evrendekı her şey bılınmedıkçe 911/18 4 Eylul 2004