Katalog

BilimPortre konularındakı uluslararası nitelikte üstun başarılı çalışmalannız nedeniyle" verildiği açıklandı. Nedir bu konu bıraz açıklar mısınız? Hotamışhgil: Hu uç hastalık da bırbırıyle yakından ılgılı konular Şışmanlık tek başına gelen bır problem değıl, şış ınanlık arttıkça bırçok hastalık da artıyor Ornegın en başta dıyabet ve kalp hastalıkları gelıyor Bunların dışında yuksek tansıyon, yağ metabolızması bozuklukları, astım, kemık sorunları ve kanser gıbı hastalıklara yatkınlık ortaya çıkıyor Bunların hepsı kılo ıle beraber gelıyor Bızım bakışımız şu kılo artışı ıle tetıklenen ortak bır mekanızmanın bu metdbolık hastalıklara zemın hazırladığı şeklınde Eğer bu temel mekanızmaya ulaşabılırsek, hastalıkların ortak nıtelıklerını belırleyebılırız Bunlan karmaşık hastalık grubu diye tanımlıyorsunuz.. Evet, çok genış ve kompleks bır sıstem Şoyle kı, bıyolojık allyapının çevre faktorlerı ıle etkıleşımı sonucu ortaya kompleks hastalık gurubu çıkıyor Bunlar baş belası hastalıklar ınsanlıgın oııuıı dekı en buyuk tehlıkelerden bırı, metabo lık hastdlıklar grubudur Batı da haşladı ve butıın dunyaya yayıldı Bu sıstemı anlayabılınek ıçm ıkı model kullanıyoruz Bırı hucre duzeyın de yağ hucresı, dıgerı organızma duze yınde fare Hutre duzeyınde ınolekuler meka nızmaları anlamaya çalışıyoruz Yağ huc resının yag toplamasını ve bunu kontrol edeıı genlerı bulmaya çalışıyoruz, yag hucresmden salgılanıp da dıger hucre ve ya organların ışlevlerını etkıleyen urunle rı ortaya çıkarmdya çalışıyoruz Bu noktalarda ılerleme kaydedebı lırstk, ornegın bır molekuler ınekanızma ortdya çıkartdbılırsek yag hucresının me tabolık dengesınde oııemlı rol oynayan bu molekuler yolldrm orgdiıızma du/e yınde de şışmanlık ve komplıkdhyonların da bır farklılık yaratıyor nıu sorusunu yanıtıldmdk ıçin farelere başvuruyorıii! ve geıı muhendıslıgı teknıklerıyle, hastalıklara dırençlı yenı fare cınslerı uretmeye çalışıyoruz Eger bu hıpotezımızın hucre veya molekuler duzeyde oldugu gıbı, organız ma duztyıııde de etkılı oldugunu dogru lemente bakarak da, bu mekanız mayı dahd derınlemesıne anlaya bılırız Şişmanlığın, genlerle ilişkisine baktığımızda, evrimsel yönü nedir? Evrimsel gelışım onemlı Immun sıstemın gelışmesı ve var olması ıçın enerjıye ıhtıyacı var Bu bakımdan evrimsel mekanız ma buna gore bıçımlenmış enerjı ve savunma sısıtemlerı ıç ıçe gırmış Insanlıgın, son yuzyıl harıç, yaşam suresı kısıtlıydı ve kalp hastalığına, şışmanhga vaktı yok tu Dolayısıyla da kısa yaşam surecınde avantajlı olan bu sıstemın uzun vadedekı sonuçları gozlemlenmemıştı Bıyolojık altyapımız, enerjı depolamaya elverışlı Eskı zaman larda yıyecek sınırlı ve sureklı bedende depolamak bır beslen meden dığerıne hayatta kalmak zorundasınız Yanı bugunku gıbı, yıyetek daımı olarak evınıze gelmıyor du Bu koşulldrda gelşen enerjı meka nızması. açlığa karşı dırençlı kılıyordu ınsanı Bunun yanısıra ınsanlığı kırıp geçıren enfeksıyon hastalıklarına karşı da ıyı ydnıt verebılmek, ınsanı avantajlı kılıyor du Yanı depolyabılen bır enerjı sııstemı ve guçlu bır yaıut verebılen ımmun sısıtem (svuııma sıstemı) ortdya çıkıyor Bu ılışkı gunumuzun nıodern ydşdm koşulldrında bıze karşı çalışan bır tehdıde donuşmuş durumda Başka neler bılınıyor, bu mekanızma ıle ılgılı? Bunlara paralel olarak Btdenın çopçulerı olan olu hucrelerı temi/ileyeıı ve yabaııu orgnızmalarla savaşan makro fajlar ıle yag hucrelerı arasında da çok fazla benzerlık var Enerjı dagılımınddkı bozulmalar makrofajları da tetıklıyor Makrofajldrın aterosklerozda anahtar rol oynadıgı bılınıyor Bu metabolık hasldlıkları kontrol eden genler bulun dukça bunlaıın makrofajldrı dd dtnetle dıgı, ve dolasıyla şışmanlık metabolık sendrom ve dıyabet arasındakı ılışkıde makrofajlar ıle yag hucresını bırlıkte duzenleyen ortak noktalar olahılecegı go rıışu ortaya çıkmıştı Yag asıtlerıne bagldnan proteınlerde bu tezın çarpıeı bır kanıtı goruldu Bu gen aılesının bu uç hastalığın kaderını degıştırebılecek etkı ye sahıp olduğu anlaşıldı layabılırsek, bundan sonra ınsana uygulanıp uygalanamayacağı kalıyor gerıye Sonuçları, ınsan genetıgını araştıran grupld ra dktararak bunun testını yapıyoruz Ve endustrı ıle ılışkıde bulunarak, acaba kımyasal mudahale ıle durumu etkılemek mumkıın mu yaııı ıla^lar gelıştırerek bu hdstalıgı bertaraf etmek mumkun mu, onun yollarmı arıyoruz Peki, bugüne kadar yapnğınız araştırmalarda kesınleşen noktalar nelerdır? Yaptıgımız katkılarddiı en onemlısı şışmanlıgın enfldmatuar (ıltıhabı) bır has talık olduğudur Bununla ılgılı ılk goz lernlerı bızım grubumuz yapmıştı 1993 te ıltıhaplanmayı ortaya atmıştık Scıence dergısınde • ijışmanlıgm yag hucresınden bır enflamatuar urun salgılamaMna yol dçtı ğını ve bu mekanuma ıle Tıp 2 dıyabete zemın hazırladığını ılerı surdıık • 1996 yılında, bu yolu fareleerde genetık olarak bloke edersek, Tıp 2 gtlışmesının durdurulabılecegını gosterıııış tık • Yıne aynı yıl şışmanlıkta uretılen zararlı urunlerın haııgı ınekaııızma ıle en sulın hormonııruın çalışnidsmı bozduğunu ortaya çıkarmıştık, molekuler duzeyde Bu bulgular da .Scıence dergısınde ya yımlandı • Daha sonra uzun yıllar bu mekanı/manın daha derın ayrıntılarını anlamaya çdhştık 2002 ye kadar • Tek bır kımyasal degışıklıgı kod layan proteını bulmayd çalışıyorduk 2002 yılında bunu bulmayı bdşardık ve makalemi7 Nature dergısınde yayımlan dı Şimdı hangi noktadasınız? Bu çalışmalar sonucu çok onemlı bır gen jnk genını bulduk Bmncısı bu gen, enflamatura cevabı kontrol edeıı aıidhtar bır enzımle ılışkılı Bunun metabolık hastdlıkldrdd dd merkezı rolunu gosterınce, 10 yıl oncekı tezımızın dogru lugu tekrar ortaya çıktı Ancak bızım hucrede hala tam anla yamadıgımız bır soru var Kılo artışııid vucut ndsıl enfldtdmatuar reksıyon ıle ya nıt verıyor Hucre lıangı molekuler meka nızma ıle hısstdıyor kılo artışını*' Bunu anlayabılırsek, aııa mekanızmdldra ulaşınak mumkun olacak Şu anda en önemli uğraşımız bu konuda Ikıncısı, her şey duzgun gıderse, bu gozlemlerı tedavı aınaçlı kullanılabılmek Uç ııyesı olan jnk gen grubundan sadece bırı şışmanlıkta aktıve oluyor, bız boylece şışmdiılıgd o/gu bır enflamatuar yanıtı bulabılmz Jnk genını aktıve eden komp f Sağlıklı yaşamak için dikkat edilecek üç ana nokta Gelellm şlmdı sağlıklı yaşam konusuna Sağlıklı yaşıyor muyuz? bılınmelı kalorı alımında dıkkatlı olmalı Sağlıklı yaşamak Içln ne yapmalı? Slzln bakışınız nedlr? 3) dıyetın ıçınde bol taze sebze bulunmalı Buyuk blr kesım sağlıklı yaşamıyor Şışmanlığın en yuksek olduğu 4) karbonhıdratlardan beyazlar makarna pırınç vb azaltılmalı toplum katmanları eğıtım duzeyının en duşuk olduğu kesımler Besın sa5) yağdan düşuk beslenme furyası sarmıştı ortalığı aslında hiç blr nayısının, toplumsal sıstem ve yaşam alışkanlıkları uzenndekı etkısı çok lyıleştırıcı etkısı olmadı duşuk yağ oranlı beslenmenın Yağ almak onembuyuk. Tanmdan tutun fast food'a kadar ucuz gıdalar en korkunç gıda lı değıl hangı yağı aldığınız onemlı Zeytınyağı daha çok tercıh edılmell ları oluşturuyor Tereyağını ara sıra yıyın Bu kavramı destekleyen bır tare modelımız var Yag asıtlerıne baglaııaıı ıkı genı bu fareden çıkardıgımızda çarpıcı bır tablo ortaya çıktı Bu fare, şışmanlı ğa, dıyabete ve kalp hastalığına dırenç gosterıyordu Bu faremız sağlıklı ydşıyor hâlâ Fareyı yuksek kalorılı dıyett koyarSağlıklı yaşam ıçın ne yapmalı? Bırınci sıraya egzersızı koyarım Beslenme Ile önetiler bazen blrblrlnl tutmuyor, blr yıl önce kötü de sanız kılo almıyor dıyabet gelıştırmıyor Toplumsal sıstem otomatıze olduğu ıçın hıç, oturan ınsanlar sıstemıne nen, Iklyıl sonra lyl denlyor Çok yuksek kolesterole maruz kdldıgında donuştu bır yerden bır yere hareket etmıyorlar Oturarak geçen bır haBeslenmede bırçok şey ampırık Bııtun beslenme onerılerınln alkalp hastalığı gelıştırmıyor yat, ışte enformasyon çağının negatıf etkısı Sadece eğıtımlı ust sınıf eg tında epımedıyolojık çalışmalar yatar Bu onerılerde dolayısıyla, sebeb Ozetlersek şunlur belırlendı Bu uçzersızın onemının farkında sonuç ılışkısı yok Çok kaba onermelere dayalı beslenme onerılerı Yenı lu hastalık grubunu aynı anda kontrol Bence şunları yapmalı bılımsel çağ buna çozum ııretecektır Epıdemıyolojık araştırmalar laboraeden ortak bır mekanızma oldugunu dog1) hareket 2) dıyette çok basıt prensıpler kalorı alımında kılo=kalon olduğu tuvarda populasyon bazında yapılacak 0 zaman sağlıklı ve doğru dıyetler ortaya çıkacak Yazının devamı 22 sayfada 912/7 • 11 Eylul 2004