Katalog

FizikFelsefe (Ceviz kabuğunda) örelilik ve kuantum mekaniği 20,Yüzyıl biliminin en büyük başarılarından biridir. Bu ikisi temel fızik bilgisinin büyük bir kısmını oluşturur. Görelilik, genişleyen evren ve kara delikler gibi büyük ölçekli bir dünyayı açıklarken, kuantum mekaniği isc atomlar ile atomaltı parçacıkları gibi küçük ölçekli bir dünyayı tammlamaya çalışır. Tek bir adam Albert Einstein tartışmasız ilk kuramın babası, ikincinin de isim baba.sıdır. Einstein OZEL GÖRELİLİK Özel görelilik yıldızların gi/ini gün ışığına çıkarlır ve alomtın derinliklehnde yatan inanılmaz miklardaki depolanmış enerjiyi gözler önune serer. Fakat göreliliğin tnhtımu Einstein henüz 16 yaşmdnyken atıldı Genç Einslein şu çocukça soruytı kendi kendine soruyordu:" Bir ışık hu/mesi, eğer tıuzme ile birlikte yol alırsanız, neye benzer?" Newton'a göre, eğer yeterince hızlı gıderseniz, gilmekte olan herhangi bir nesneyi yakalarsmız. Einslein, bir ışık huzmesını yakalariığınız zaman, raman içinde donan bir dalgaya benzediğini fark etti. Ancak tıenüz genç bir öğrenci ıken bile Einstein, kimsenin donmuş bir ışık dalgası görmeriiğini biliynrdu. Aslında böyle bir dalgamn fi/iksel bianlamı yoktu. ^Sîj Einstein Maxwell'in ışık kuramını öğrendiği zaman, ıfığeH£ gnzünden kaçan bir şeyi yakaladı. Bu da, siz ne kadar hızlı Â hareket ederseniz edin, ışığın hızının her zaman aynı kalması idi Bunun üzerine Einstein büyük bir cesaretle özel görelilik ilkesini tormule etli: Işığın hızı, tüm atalet\f*H (inertia) çerçevelerinde (sabıl bir ivme ile hareket edçtt : çerçeveler) sabıttir Dolayısıyla uzay ve zaman f 'jSkN * Nev/ton 'm düşündiiğü gibi sabit değildi. Bunu .'V izleyen günlerde Einstein ıızaym sıkrşttğrm ve saaitertn evrende ..iıMıiritJliilPf'lhiiı'^. savundu. G Einstein'ın başarısının sırrı neydi? Einstein'ın bir gun şöyle konuştuğu söylenir: "Eğer bi' fızik kuramını bir çocuğa açıklayamıyorsanız, o kuram büyük bir olasılıkla değersizdir." li.ışka bir deyişle Einstein basit fızik çizimleri şeklinde düşünüyordu. Hilim adamının büyüklüğü temel problemleri bu resimlerden yararlanarak çözmeye çalışmasında yatıyordu. Bu problemlere örnek olarak Isaac Newton'ın mekanik kuramı ile James Clerk Maxwellin ışık kuramı arasındaki çelişkiyi gösterebiliriz. Nevvton'ın sistemi sağ duyuya dayanıyordu. Dolayısıyla Dünya'daki bir saniye güııeş seslemindeki bir saniyeden farklı dağildi. Saatlerimizi evrenin herhangi bir noktasında ayarlayabiliriz, çünkü zaman eşit araltklarla ilerliyordtı Renzer şekilde Dünya'daki bir santimetre veya kilogram başka bir yerdeki santimetre veya kilogram ile aynıydı. Saatleriıı, Irenlerin, ışık huzraelerinin ve hızlanaıı bisiklctlerin zihinsel görüntülerinden yararlanarak, Einstein Newton'ın sisteminin doğru olmadığını fark etti, çünkü bu sistem Maxwell'in ışık kuramına tersti. Einstein, ne kadar hızlı hareket ederseniz edin, ışığııı hızının sabit olnıası gerektiğini gösterdi. Bunun doğru ulması için, siz hızlandıkça zamanın yavaşlaması gerekir. Daha da ilginci, siz ışığın hızına yaklaştıkça uzunluklar kısalırken, kütleler artar. Uzay ve zaman bu yeni kuram çerçevesinde göreceli bir nıtelik kazanır. Bu temel anlayış 250 yıllık Newton fıziğini tahtından indirmiş oldu. 10 yıl sonra Einstein fızikteki bir çelişkili durumu daha çözdü. Nevvton'a göre kütleçekimi evren boyunca anında yol alır. Ancak görelilik kuramına göre hiçbir şey ışıktan daha hızlı yol alamaz. Bu birbiriyle bağdaşmayan görüşleri aşmak için Einstein bir başka kuram daha geliştirdi. Bu kurama göre uzay ve zaman boş değildir; tam tersi kumaş gibi uzatılabilir veya kıvrılabilir. Bu yeni resim bu resimde kütle çekimi uzayzaman tabakalarının kıvrımlarından ortaya çıkmıştır kozmolojide devrim yaratırken, en inandırıcı yaratılış kuramının (Big Bang kuramı) doğmasma yol açtı. Işığın hızı sabittir Motosiklet üzehndeki bir polisin hızla yol alan bir aracı yakalamaya çalıştığını varsayın. Eğer bu olayı kaldırımdan izlıyorsanız hem motosiklet, hem de otomobil çok hızlı hareket ediyormuş gibi görünür. Newton a gore ot mobilin sürücüsü, polisin görüş açısına göre sabit görünür. Motordaki polisin yerine ışık huzmesi koyun. Eğer polis ışığın hızına yakın bir hızda yol alıyor olsaydı, polisl huzme ile birlikte hareket ediyor gibi görebilirdiniz. Ancak daha sonra sorulduğunda. polis ne kadar hızlanırsa hızlansın huzmenin, Polisin öyküsü ile sizin kaldınm üzerinde gö'rdükleriniz arasmda niçin bu kadar büyük fark vardır? Einstein mantıklı yanıtı bulduğu zaman çok şaşırdı: Zamanın kendisi polisin bakış açısına göre yavaşlıyordu. kuramının zaferi". O dönemlerde bugünkü kadar tanınmayan Einstein, birden bütün dünyanın tanıdığı bir isim haline geldi. Kendı fotoğraflarım gazetecilere satarak elde ettiği gelirleri savaş yetimlerine gönderdi. Bir yıl içinde görelilik konusunda yüzden fazla kitap yazıldı. AYDINLANMANIN PSİKOLOJİK TEMELİ Einstein'ın görelilik kuramı yalnızca fıziği yeniden şekillendirmekle kalmadı, toplumun en temel değerlerini derinden sarstı. Çünkü üç yüzyıldır Galileo ve Newton'ın kesin ve mutlak yasalarına dayanan evreni, rasyonalizme inancı savunan Aydınlanma'nın psikolojik temelini oluşturuyordu. Artık uzay ve zamanın mutlak değerlere sahip olmadığı bir evrenimiz var. Dolaylı olarak görelilik kavramı felsefe, güzel sanatlar ve politikada yeni göreliliğin yolunu açtı. Mutlak ve sabit'lere duyulan inanç, yalnızca uzay ve zaman açısından değil, gerçeklik ve ahlak gi912/10 11 Eylül 2004