Katalog

EkonomiBilîm maların çan eğrılerını ızle medığının, yerıne guç y^sası olardk bılınen ve değerlerdekı aşırı fırlamaların sanıldığından çok daha yaygosteren başka bır duze nın etkılı olduğunu fark ettıler Her turden gerçek pıya.salarda bu duzenlerın ayırdına varılmasına karşın, geleneksel ekonomı kuramında bunlara açıklık getıren herhangı bır şey bulunmuyor Tam tersıne, model arayışına dayalı bır yığın sanal pıyasa ve deneyımlerden elde edılen bılgıler gerçek pıyasa ların yapısını çok daha kolaylıkla yansıtabılıyor Rlemanesdslı modeller dyrıca bır ydtırımunın sdtm alnıa duzenımn nasıl otekı yatırımcıları da etkıleyıp pıyasalar da kıtlesel panık coşku ve benzerı toplu devınımlere yol açtığını ortaya koyuyor Bu tur modeller yalnızta gerçek pıyasalar la ılgılı ıstatıstıksel ozellıklerı ortaya koymakla kalmayıp, gerçek fiatların belırlenmesınde de etkılı oluyorlar Gerçek pıyasaların sanal tuccarlar aracılıgıyla belırlenmesı gıderek agırlık kazanıyor Araştırmacılar bu ılk stratejılerın sunduğu seçenek uzerınde oynayarak sanal pıyasalarını son zamanlarda kımı gerçek pı yasalarda fıatlarda gorulen dal galanmaları uretecek bıçımde "ayarlayabılıyorlar" Ayarlanan modelın geleceğe yonelık ışletılmesı gerçek pıyasanın hangı konumda ola cağı konusunda bır fıkır verıyor Daha da onemlısı, bu yontemın ılerıde daha da gelıştmlerek pıyasada meydana gelecek gerçekten kayda deger devınım lerı çok onceden belırlemesı beklenıyor vergılendırmeyle engelleyebıle ceklerını one suruyordu 'Tobın vergısı" spekulasyon çılgınlığının onune geçtığı gıbı, lıukumetlere ek bır gelır de sağlayabılecektı Ancak, boy lesı bır yontem gerçekten ışe yarar mrydı? Mevcut ekonomı kuramı bu soruya kesın bır yanıt getırme konusunda yetersız kalıyor Burada asıl sorun ınsan davra nışıyla ılgılı dar kapsamlı gorıış lerden çok, mılyonlarca yatırımcının soz konusu olduğu uluslararası pıyasaların karmaşıklı ğmdan kaynaklanıyor Bu ne denle uzmanlar Tobın vergısı nın yararları konusunda yıllardır tartışmalarına karşın, bır turlu goruş bırlığıne varamıyorlar Ne var kı Osnabruck Unı versıtesı ıktısatçılarından Frank Westerhoff gerçekdunya pıyasalarını laboratuvarlara taşımanın bır yolunu buldu. Vergıler uygulayıp bunlarm sonuçlarını gozleyebıldıgı gerçekçı bır sa nal pıyasa modelı gelıştıren Westerhoff, bu yontemın Tobın vergısıyle ılgılı soruya da yanıt getırdığını belırtıyor AylakBilgi TahırM Ceylan son zamanlarda vaşanan dalga lanmalar konusunda kabaca bır fikır verıyor Dıyelım kı, altı gunluk kayıtlar ÇÇIÇII bıçimınde seyredıyor 0 zaman eleman lar bu kayıtlara dayalı kestırım lerını yaparlarken farklı "stratejılere" başvuruyorlar Stratejı, herhangı bır pıyasa kaydını alıp bundan gelecekte neler olacağı yonunde kestırımlerde bulunan matema tıksel bır reçeteden başka bır şey değıldır Oluşturulabılecek olası stratejılerın sayısı ıse korkunç tur N harfının elemanların "beyın buyuklugu"nu sımgeledıgı duşunulurse, daha ırı beyınlıler çok daha ıncelıklı ve ddha uzun erımlı modellerı belırlemeye çalışırlar Model belırlendığınde her bır eleman genellıkle gelışı guzel seçılmış bır avuç stratejıyle ışe koyulur Gunler geçtıkçe bunlardan hangılerının doğru, hangı lerının yanlış kestırımler yapmaya yaradıgını gormeye başlarlar Hısse senedı alma, ya da Sdtma konu.sundd kdrdr verırken halıhazırdd en başarılı ulan stratejıden yararlanırlar Soz konusu model kazananlarla yıtırenlerden oluşan, alabıldığıne toşkulu e.ekışmelerm yaşandığı ve kendıne ozgu bır ruh durumunun egemen olduğu bır pıyasa uretır Nıtelıksel açıdan, pıyasa gerçekçıymış gıbı gorunur Ancak bu yalnıztd başarısının başlangıudır Model pıyasa davranışını da geleneksel ekonomının ulaşamayacagı matematıksel bır kesınlıkle onceden kestırebılır Yaşamın tek bır mantığı vardır bu mantık bır hayvana uygulandığı kadar bır ınsana, bır canlı turune uygu landığı şeklıyle bır ınsan toplumuna da uygulanabılır Toplumlann geleceğını kestırmek zordur belkı ama, turlerın özellıklennden yola çıkarak, ınsana ve topluma ılışkın öngörude bulunmak, yıne de kâhınlık sayılmamalıdır Ornekler çeşıtlı Canlı turlerınde küçuk ve parçalı olanlar kolay yok olurken, buyuk, homojen ve az kırıma uğramışlar her zaman ayakta kalır Amerıka buyuk lakat parçalıdır, Almanya kuçuk olsa da nıspeten az kırıma uğramış ve homolendır, Çın hem buyuk, hem homo/en hem de az kırıma uğramıştır, o yuzden geleceğe Amerıka değıl ama, belkı Almanya ve ılla kı Çın kalacakfır Yararlı farklılıklar bırıkerek ayrı tur yaratır Guçlü muteşebbıs ruhu, Pırenelerdekı zengın su kaynakları, Lombardlardan etkılenmış ozgun mımarısı, Germen ve Arap zengınlığı taşıyan dılıyle Katalanlar Ispanyollar ıstemese de gelecekte varolacaklar, larklılığı anlamsız olan bazı azınlıklarsa aıt oldukları topluma entegre olmayıp onunla savaştıkça yok olacaklardır Çok farklı yer ve ıklımde yaşayıp, omürlerı de farklı olan bıtkılenn çaprazlanması kolay olmaktadır, yanı heryönden larklılık bırleşmeyı kolaylaştırmaktadır Benzer şekılde ıkı beyaz olarak Turkler ve Ingılızler evlendığınde kolay geçınemezler ama, bır Fransız'la bır zencı ayrı ıkı ırktan olmalarına rağmen genellıkle kötu bır beraberlık kurmazlar Çok yetkın turlerın çaprazında her zaman verımlı döl elde edılememektedır Ikı zengının evlılığı kısa ömurlu olurken, bır fakırle bır zengının evlılığı pek uzun sürebılmektedır Hıçbır canlının bedenınde kendıne zararlı bır organ yoktur Hırsız ve katıller bellı bır sayıyı aşmadıkça bazen, toplumun öfke kusmasını sağladıkları ıçın sosyal barışa hızmet de ederler Farklı turlerın arasındakı çaprazlamalar sonunda oluşan hıbrıtler genellıkle kısırdır Çok çok farklı kışılerın, örneğın allmış yaşındakı bırzencıyle, onsekız yaşındakı bır beyazın evlılığınden olan çocuklann sağlıklı bıçımde varolması bır ıstısnadır Bır organ ya da uzuv, canlının zararına olmaya başlarsa ya o parça ortadan kalkarya da canlı ortadan kalkar Israıl, butun dunyanın guvenlığını tehdıt eden yapısıyla ya tumden kendını ortadan kaldıracak ya da bu olmazsa kendısıyle bırlıkte dünyayı ortadan kaldıracak Bır tur ötekının maddı zayıflıklarından faydalandığı gıbı ıçgudüIennden de faydalanır Batılılar, yalnızca Osmanlı çöktuğunde Anadolu'ya saldırmamıştır, ıçgudumüzu okşayan Türkler kahramandır, Turkıye model ulkedır dedıklerınde bu da başka çeşıl bır saldırıdır Korku ıçgüduseldır ve doğru bır temelı vardır ama kendısı yanlış olabılır Aynen Batılıların Turklerden korkması, halbukı Turklerın hıç korkulacak tarafının kalmaması gıbı1 Aynı türün bıreylerı arasındakı savaş en guçlu savaştır Kardeş kını hep buyuk kın olmuştur Tabıat seçılen her özellığı tümuyle sınamıştır Bugun yeryuzunde bulunan her şey, bütun sınavları kazanmış, varoluşun geçer notunu defalarca almıştır Tek bır canlının ıstek ve çabası ne kadar cılızdır, zamanı ne kadar kısadır ve tabıatın butun çağlar boyunca bırıktırdıklerıyle karşılaştırıldığında ne kadar yoksuldur Insan yapmaktan çok olmayı, toplumlar buyumekten çok gelışmeyı, devletler güçten çokadaletı denemelıdır Var olmanın kıran kırana olanı hep erkeklerarasında geçer Son tahlılde kadının erkeğe sıtemının altında, sen benım ıçın kendını başka erkeklere yeterınce kırdırmadın ya da başka erkeklerı benım ıçın gerektığınce kırmadın, yatar1 Farklıların bırleşmesınden sağlıklı ve dınç bıreyler, benzerlerın bırleşmesınden hastalıklı bıreyler çıkar Oyüzden ensestyasağı kutsaldır, bıreyın kendını döllemesı olanaksızdır Genış bır alana yayılmış türler, dar bır alana sıkışmışlardan gelışıme daha çok katkıda bulunur Kanadalı Japondan, Sıbıryalı Nıjeryalıdan, Bergamalı Istanbulludan ınsanlığın gelışımıne daha fazla katkıda bulunacaktır Yenı turler daha çok galıp gelır Orta vadede genç Afrıka, yaşlı Avrupa'ya galebe çalacaktır Türler ne kadar farklı bırey bulundurursa o kadar başarılı olur Genetık çeşıtlılığı bolAnadolu dünyaya daıma, bırkaç Mevlana, bırkaç Yunus verecektır tmceylan@superonline.com Türlerden toplumlara BEDENDE ZARARLI ORGAN YOK' İKİ FARKLI PİYASA VVesterhoff'un modelı, tek bır pıyasa yerıne, bağımsız olarak vergılerın konabıldığı ıkı farklı pıyasadan oluşuyor ve yatırımcıları her ıkı pıyasadan da haberdar oluyor Her bır pıyasadakı elemanlar spekulatıf alım satımların cazıbesını gıderek azaltan Tobın turu bır vergı karşısında farklı bır tavır takınmayı kısa surede oğrenıyorlar Vergının, uygulandığı pıyasa ıçındekı belırsızlığı azaltırken, ıkıncı pıyasada artmasına yol açtığına tanık olan VVesterhoff bunun yararlı bır etkı olabıleceğıne ınanıyor Dahd oncelerı Tobın vergısının yararları konusunda kuşkulu oldugunu, ancak artık yontemın ışe yaradığına ınandıgını belırten Westerhoff, dunya çapında onemlı bırkaç para pıyasasında Tobın turu bır vergının uygulanması durumunda otekı pıyasaların da belırsızlı gın onune geçmek amacıyla bu yola başvuracaklarını duşunuyor Şımdı fırmalar kuran, bunları verımlı hale getıren, po lıtıkaya bulaşıp yasalar oluştu ran elemanlara gerek var Dahası, başka elemanlara oy ıçın ruşvet oneren elemanlar gereklı Ancak bu şekılde ekonomılerın gerçekte nasıl ışledığı konu sunda bır fıkrımız olabılır New Saentıst, 10 Nısan Türkçesı: Rita Urgan 899/1112 Hazlran 2004 ANAD0LUWN ÛSTÛNLÛĞÜ FARKLI BİR DÜZEN VAR 20 yuzyılın buyuk bır bolumune dek ıktısatçılar hısse senedı ve benzerı malı araçların hatlarındakı dalgaldnmaldnn, çoğu ortdldmdnın çevresınde toplanan ve kuyruk bolumunde gıderek azalan, tslatıstıksel "çan eğrılerını" ızledığıne ınandılar Bu da aşırı dalgalanmala rın son derece ender oldugu nun bır gostergesıydı Ancak son bırkaç onyıldır ıktısatçılar pıyasadakı dalgalan TOBÎN VERGİSİ ÎŞE YARARMI? Ekonomı uzmanlarının buyuk bır bolumıı dovızlerdekı aşırı spekulatıf yatırımların, 1990'ların sonlarında buyuk bır ekonomık gelışmenın ardından Tayland, Endonezya ve Ma lezya'nın ekonomılerını çoker ten turde cıddı parasal krızlerın patlak vermesınde buyuk bır rol oynadığına ınanıyor Yale Unıversıtesı ıktısdtçıldrından James Tobin 25 yıl once huku metlerın boylesı bır krız tehlı kesını %1'ın altında kuçuk bır