Katalog

ZümriittenAkisler İnsanlığm doğal uyku ritmi hedef seçildi AM CelalŞengör Bol ışık, gece vardiyalarmda verimi arttıracak Newsweek'te yayımlanan bir araştırmaya göre, gece vardiyasında hem iş kazalannı azaltmak hem 6e emek verimini arttırmanın biryolu bulundu. uzellikle rekabetin arttığı günümüz koşullarında, gece vardiyasında iş kazaları da giderek arttı. Şimdibilim insanları, insanın uyku ritmini etkileyerek veya değiştirerek 'çözüm'aramaya başladılar. Geçen yıl Londra Impenal College dan ınole kuler smırbılımcı Russell Foster onemlı bır buluş yaptı ve msan gozunde parlak ışıgı saptavarak uy kıı çevnmını ayarlamak uzert btyme sınyal gondcren bırtakını huucleı ktşfettı Bu hucreler gormt huLrelennden bagım^ı/dı ve yalnızca gun ışıgı ıle uydrılıvordıı Klasık aydınldtmd bu hucrelerı uvar maktd yetersız kalıyordu Şımdı bu buluştan yararlanarak uyku rıtmı nın venıden ayarlanabılecegı lueıındt duruluyor Foster dıyor kı "Bulutlu bır ogleden sonrdsmdd dı şardakı ışık, ofıs ve fdbrıkalarda kullanılan ışıklar dan 500 ıle I 000 ke? dahd parlaktır Bıyolnjık sa dtı degıştırmek ıçın ıse uzun surelı ve pdrldk bır ışık gerekır Gece vardıvasmda çalışan ış çıleı kolay uyum saglayamaz Çunku dogal ı^ık ıle yapav ışık drasmdakı buyuk farktır Foster m huluşunddn yararlanmak /< ın ışverenler harekete geçtı ve ış yerlerı ne guneş ışıgma benzer avdınlatma sıs temlerı verleştıımeye bdşladı bu amaçla Volkswagen fabrıka^mdd bır deneme baş latıldı Fabrıka da konvdnsıyonel latnba larııı dydmldttığı mekânlarda çalışan ışçı lerın yorgunluk ve performanslannı daha aydmlık bolumleıdekı ış<,ılerınkıyle karşı laştnınca ılgın<, bulgular ortaya çıktı Cı/ç/u Ijmbdldrın dltında çalışan ış çilcrın performdtısldrındd drtıyordu Boy lect ışçılerın ıçlerındekı uyku duzenını be lırleyen sırkadıyen uyku rıtmının kandırılabılecegı anlaşıldı Yenı aydmlatma sıstemı Foster ın keşfı olan foto reseptorlerı fddl duruma geürdığı ve uykuyu duzenleyen, melatonın hormonu uretımını baskılamış olabıleceğı duşunuluyor şan pıoteınlerı uretır Bu duzen çer^cvtsmde proteın duzeyı yukseldıkçe, sureç tersıne <,tw;//r ve protem bırıkımı otomatık olarak dunır Bu gene tık dongunun sonucunda uykuva dalma\ı ve Lnan mayı saglayan hoımonhıı uıetılır ve salgılaıııı Şım dı bu mekanızmayı avımtılı bır şekıldt ugrtntn bı Itnı adamları bu SUILLL muddhdk tdtbıltcek ılaı, ların gelıştırılmtsı i(in kolldiı sıvddıldr Sozgelıım uvku hormonu olarak bılınen me Idtonın hap oiırdk dlındıgında kan dolaşımı uze rınden vucudun uyku durumuna ge<,mesını sdglı yor Amenkan şırketı olan Taneka nın gelıştırdıgı ılaç kestırme yoldan beyne mudahtle edıvor Fransa'nın Milli Matbaası 15 16ve17 Ekım 2004 gunlerı "JournĞes des MĞtıers dArt (Sanat ve Zenaat Işlen Gunlerı) olarak belırlenmış Bu gunler ıçmde Fransanın her yermde pek çok sanat zenaat ve el ışı atoylesını okulları ve merkezlen gezmek sergılen zıyaret etmek mumkun Tam bır ulusal zıyafet Bunun ıçın bır de kılavuz basılmış Ayrıca bır de web sıtesı var (www metıersdart artısanatcom) Bu zıyafetm bır parçası da Fransa'nın meşhur Mıllı Matbaasmın (llmpnmerıe Natıonal) kapılarını zıyaretçılere açmasıydı 1640 yılında kurulmuş olan bu muhteşem kurum ınsan uygarlıgma çok onemlı katkılar yapmış pek çok eserın basılmış olduğu yerdır Ben lıse çaglarmda başlamış olduğum eskı kıtap toplama merakım yuzunden bu önemlı kurumla henuz o zamanlar karşılaşmıştım Bulfon un 44 cıltlık L Hıstoıre Naturelle'ı (Doğa Tarıhı) 1749da burada basılmaga başlamıştı Ben yanlış hatırlamıyorsam bu meşhur matbaanın adıyla (kı o zaman adı Llmpnmerıe Royal'dı yanı Kralıyet Matbaası) ılk defa Buffon un kıtabını gorduğum zaman karşılaşmıştım Keza Ataturk un tarıh goruşunu dennden etkılemış ve 1928'de Huseyın Cahıt Yalçın tarafından dılımıze (ama henuz eskı harflerle) kazandınlmış olan Joseph de Guıgnesın onemlı Türk Tarıhı de burada basılmıştı 17 Ekım Cumartesı gunu Oya, Asım ve ben bu önemlı kurumu zıyarete gıttık Kapıda elınde zıyaret programıyla bızlerı bır mıhmandar karşıladı Gruplar halınde ıçerı alındık Daha sonra bızlere mmyatur bırer hatıra kıtabı (bana Jules Verne'nın benı çocukken çok etkılemış olan Esrarengız Adası duştu1) hedıye edıldı Matbaa ıçmde matbaanın kuruluşundan ben kullandığı en ılkel teknıklerden en son teknıklere kadar yaşayan bır muze ıçerısınde dolaştınldık Yaşayan dıyorum çunku her makına hâlâ çalışır durumdaydı ve başında bır ustası makmanın nasıl çalıştığı hakkında bızlere ızahat verıyordu Ustelık Matbaanın CollĞge de Franceı kuran Kral 1 Françoıs zamanından (yanı 1530'lardan) tevarus ettığı hurufat da vardı Bunlar kralın o zamanlar CollĞge de France da (o zamankı adı CollĞge des Troıs Langues yanı uç dıl kolejı) oğretılmesını ıstedığı Yunanca Ibranıce ve Latınce dıllermın hurufatıydı Bunlardan "GrecsduRoı (Kralın Yunanları) denen Yunanca hurufat çok meşhurdur Bunlarla ılk kez bızım Pamfılyalı ösebıyus un Kılıse Tarıhı adlı eserı basılmıştı Gezımız sırasında bızı önce kurşun hurufat dökum atolyesıne aldılar Burada kurşun hurufatın nasıl dökulduğunu görduk Tabıı tum hariler kurşun olarak yapılmıyor Hattâ Kral 1 Françoıs zamanından kalma çelık hurufat dahı var Daha sonra sırayla monotıpık ve lınotıpık dızgı makınalannı gorduk Bunların nasıl çalıştığı gostenldı Her bınnın yaptığı baskı orneklerını ınceledık En ılgınç yerlerden bırı de lıtografya kalken denen çok ınce tanelı bır kıreçtaşının kullanıldıgı lıtografı basımıydı Burada ondokuzuncu yuzyılda o enles renklı taşbaskı kıtapların nasıl ılkel bır renk ayırımı yontemıyle basıldıklarını görduk Fotoğraf basımı cılt atolyesı gıbı yerler de çok ılgınçtı Hele genç bır mucellıdın anlattığı meslek mcelıklen çeşıtlı derı kâğıt ve ıp turlerının kullanılış yerlerı ve gosterdığı zanfurunler herkesı hayran bıraktı En son durak matbaanın kıtapçısıydı Burada hem matbaanın uret tığı enfes kıtaplar hem de baskı örneklerı satılıyordu Satılan baskı örnek lerınden bırı de AssamblĞe Natıonaleın (Mıllı Meclıs) 20 21 23 24 ve 26 ağustos gunlerınde oyladığı ve kralın kabul ettıgı 1789 tarıhlı meşhur ınsan hakları beyannamesının ılk ve dokuzuncu maddelerıydı Asım bundan bır tane satın alırken hep bırlıkte bu hakları ulkemıze getıren Ataturk un azız hatırasını hurmet ve şukranla andık Ben Marko Polo nun buyuk esennın pek enfes yenı bır baskısını aldım Bır de Istanbul hakkında meşhur fotoğrafçı Marc Rıboudnun bır kıtabı vardı Onun reklam broşurunu açınca gostenlen tek resmm kara çarşaflı genç bır kadın olduğunu ıse buyuk bır uzuntuyle gorduk ve ulkemızı bu ılkel goruntulere burundurenlcre lânet ettık 0 resmı goren Fransız Turkıyeyı Avrupaya ıster mu Istemıyor da 1530'LARDAN KALMA HURUFAT SONUÇLAR TATSIZOLABİLİR Uzmanldr hu tur ılaçlann ıhtıyatlı kullanılma sını onenırken hunlarm ış yerlennde denenmesı nın tatsız sonuçlara yol açabılecegme dıkkat çeA; yoı Uzmanlara gore başagrısı yorgunluk, Jtprt". von gıbı potansıvel yan etkılerı nedenıyle bu ılaçla n/j ağır ış makmelerı kamyon surıu ıılt n vt ya cer rahlar tarafmdan kullanılma<ii takmcalı Ne var kı bılım adamları ınsan vaşamınm te mel gereksınımlerınden bırı olan uykuya mudahd lenın onceden kestırılemcyen wnu<,ldra yol açabı Ietegınden kuşkulanıyor Gece vdrdıydvnda çalışdn ışçıler, bu yontem ıle daha uyanık ve ddhd dık kdtlı oldhılırler ancak gundıızlerı uvıımaya çalış tıklarmda çok buyuk sonınlarla kaışılaşabılııler hatta hıç uyuyamayabılırler Ve uykusuzluk ınsan sağlıgı d^ısındaıı çok sayıda olumsuzlukldra yol açabılır Yapılan araştırmalara gore bır gece uykusuz kalmak bılışsel pre formansta yuzde 10luk duşıışeyola<,arken ıkı ge ce uykusuzluk yuzde bOlık bır duşuş meydana getırır llaçların ve çevresel faktorlenn bu acıgı kapatıp kapatmayacağı henuz bılınmıyor SİRKADİYEN RİTM Bıvologlann sırkadven rıtmı" olarak ısımlen dırdıgı bıyolojık saat lum canlıldrı guneşm doguşu ve batışı ıle belırlenen bır rıtme ayak uydurmaya /orluyor Bu rıtmın heynı nasıl etkıledıgı konıısun da elde edılen çok degeılı bılgıler savesınde bu do gal rıtme mudahale etme olasıhgı da dogdu Işıgın yanı sıra ışçlerı getenm 3 unde, gun ortasmddymışcasına uyanık tutacak ılaçlar gelıştırı lerek dogdl uyku ılıtıvaıı d/altılmayd <,dlışılıyor Insan vucudunun doganın rıtmıne ayak uydurması 'suprakıyazmatık çekııdek denılen yak laşık 20 000 beyın hucresmden oluşan kuçuk bır odak sayesmde gerçekleşır Bu vucudun ana saatı dı Bu çekırdegm ıçındekı vucut rıtmını duzenle yen 5 adet gen saptandı Bu genler, 24 saatnegatıf gerı besleme çemberı denılen bır duzen ıçmde çalı KARAÇARŞAFLIKADIN 920/5 6 Kasım 2004