Katalog

Büyük Bilim BUZLU GÖZLER Güney Kutbu'ndakı buzullara gömülüdünyanın en büyiık nötrino teleskobu 8) AMANDA NEDtR? Dünyanın en büyük nötrino teleskobu BOVUTLARJ: AMANDA 1 kilometre yüksekliğinde ve 200 metre genişliğinde bir silindire yerleştirilmiş 700 sensordan oluşur. YKRk Kuzey Kutbu'nda AmundsenScott istasyonuna yakın bir bölgede buzurı 1400 metre altında. ME (Şg YARIYOR? Nötrino gökyüzünün haritalanmasında kullanılacak. Nötrinolar evrenin en şiddetli olaylarından ve nesnelerinden doğar. Camma ışınları patlamaları ve merkezlerinde süper masif kara delikler içeren aktif galaksiler bunların başında gelir. Bunların madde ile aralarındaki zayıf etkileşitn, bunları ideal bir astronomik haberci haline dönüştürür. Işık veya yüklü parçacıklardan farklı olarak, loz tarafından emilmeden veya manyetik alanlar tarafından saptırılmadan kozmos boyunca dolaşırlar. Az miktarda bir nötrino yüzdesi, Antarktik buzundaki oksijen çekirdeklerinin içinde parçalanır. Sonuçta ortaya çıkan alomik yıkıntı dışarı atılır. Bu yıkıntımn çoğu eınilir, fakat bazı parçacıklar yüzlerce kilometre boyunca taşınır ve ışıldar. Bu ışıltılar Antarktik buzu bo yunca yol alarak AMANDA'ya ulaşır. AMANDA ekibi nötrino gdkyüzüne ilk kez baktıkları için astronomi için yenı bir şeyin bulunma şansı yüksektir. NtÇtN BU KADAR BÛYÛK? Nötri AMANDA'nın 1 400 metre üzerindeki buzlu yüzey no etkileşimleri çok azdır ve araları çok açıktır. AMANDA'dan geçen bir milyon nötrinonun yalnızca biri sinyal üretır. ÜZERlNDE KlMLER ÇAUŞlYOR? 6 ülkeden 120 fızikçi DURUMU: 2000 yılından bu yana nötrino avlıyor. üerin uzayda nötrino kaynağı izine henüz rastlanmadı. MAÜYETt: Dedektörleri tasarlamanın ve kurmanın maliyeti 31 milyon dolar. Bunlann Güney Kutbu'na taşıma giderleri maliyetin dışındadır. CANAVARIN TOHUMLARI: Bilim Nötrinolar arada sırada oksijen çekirdeğine çarpar. Sonuçta parlayan, yüksek hızda parçacıkları dışarı çıkartır. 700 ışık sensoru 1000 metre yükseklığindeki bir silindire yerleştırılir. Nötrinolar her yönden gelir, çiinkü Yeri'n içinden geçebilirler adamları Cüney Kutbu'nda AMANDA'nın daha büyük versiyonlarını kurmayı planlıyor. IceCube olarak bilinen bu dedektör 5.000 sensor içerecek ve 2009 yılmda tamamlanacak. Bu tarihten önce NASA, ANITA adını verdiği bir nötrino dedektörü ile yüklü balonıı 30 gün boyunca Güney Kutbu uzerinde uçuracak. Dedektör bir milyon kilometre küp buzu kontrol edecek. Burada lıedef nötrinolardan sızan radyo dalgaları pıılslarının izini sürmek. NEİHR? Bugüne kadar yapılmış en büyük parçacık dedektörü BOYUTUM: ATLAS 49 metre uzuııluğunda, 25 metre yüksekliğindedir. Ağırlığı 7.000 tondur. Yetişkin bir mavi balinanın 1.5 katı kadardır. Mavi balina Dunya'da yaşamış en büyük yaralıktır. 9) ATLAS 430 milyon dolar CANAVARIN TOHUMLARI; Kuşkulu. Fizikçiler gelecekte yeni bir parçacık hızlandırıcısı planlamakla birlikte, bunun düşük enerjili parçacıkları ezebileceğini düşıinüyor. Dolayısıyla bunun ATLAS kadar büyük olması beklennıiyor. BAHİS0LER NE DtYOR? Ladbrokes 2010 yılına kadar Higgs'i bulma şansım 6/1 olarak değerlendiriyor. Reyhan Oksay Ne\vScientist 28 Ağustos 2004 Proton huzmeleri Muon dedektörleri carDlsır fc Halka şeklindeki LHC deneyinin bir parçasını çevreler NE İŞE YARIYOK?I)ünyada görülmüş en güçlü parçacık çarpışmasını yaratarak yapıldığımız maddeyi inceleyecek. İki parçacık lıuzmesinin çarpışma noktasını çevreleyen çok sayıda odadaıı yapılmıştır. Çarpışma sonucu oluşmuş parçacıklar bu odalardan birine enerjilerini yığarken veya arkalarmda iz bırakırken kaydedilir. Bilim adamları bunların enerjilerini ve momentumlarını birleştirerek, proton çarpışmasının hemen sonrasında oluşan koşulları yeniden oluşlurur. Bunun sonucunda lıangi parçacıklann yaratıldığını anlamaya çalışır. ATLAS'ın hedeflerinden biri Higgs'i aramaktır. Higgs, maddenin standarl resminin sonuncu kayıp parçasıdır. Süper ağır parçacıklar, süper sinıetrinin ilk kanıtı olarak ele alınırsa, doğanın tüm kuvvetlerinin birleştiği kuramı ortaya çıkar. ATLAS, bugune dek görülmüş en güçlü çarpışmayı inceleyeceği için madde ile ilgili son derece şaşırtıcı ve beklenmedik yepyeni bulguları ortaya çıkartabilir. NİÇtN BU KM>AB •ÜJftkE? Yüksek enerji parçacıkları çok büyük bir güç içerir. ATLAS'ın milyarlarca proton çarpışmasını sıraya sokması ve yakalaması gerekir. Bu da tahmin edilemeyecek kadar güç bir görevdir. Çüııkü lıer çarpışmanın sonunda yüzlcıce parçacık dcclektörün içinde havaya fıılaı. OZERİNDE KlMLER ÇALIŞ1YOR?M UUıeden 1.700 (i/il.çi DURUMU: Ycıiıı allıııda çalışmalar dtvaııı ediyor. Yerin üxcıindc dedektör parçalan dünyanın dört bir yanıııda ınonte edıliyor. Bunlar 2006 yılına kadar CERN'e nakledilecek. ATLAS ilk prolonproton çarpışmasını 2007 yazında ölçebilecek. WALJi'£'J: İşletme giderlerinin dışında 550 milyon İsviçre Frankı veya 916/15 9 Ekim 2004 Proton huzmesı Sılındir mıknatıs Parçac.k dedektörleri ç ar p, Ş madan oluşan yık|ntl her y ö n e uçar PlOtüIl I" 1 • IOSİ t