Katalog

Bilim totalîter rejimlerde gelişemez Ünlü iranlı bilim insanı Ave rejim muhalifı Abdulkerim Suruş herşeyi göze alarak ülkesine dönüyor... üımın duşunspl boyutunu ır delenıeyı kendme meslek edmmış bıı duşun adammm vatan haını ılan edümesı pek vakı degıldır Iran ın en onde gelerı entelektueüeruıderı bırı olan Abdul kcrım Suruş totahter rejımleıde büımın ge lışemeyeceğuıı one sutuyor En buyuk "su çu' ıse bunun Islam dmı açısmdan yasal bu qoıuş olduqunu savunnidsı Altı yülık bıı surgun donemınden sonra yeraden ulkesı ne doıııneyı yoze dkrı Suruş yola çıkrriddan kısa bır sure oncc thsan Mesud ılc soyleştı ve soyleşı lfa Aguatoa tdiıhlı New Scıpntıst te yayımlandı tran'a neden dönüyorsunuz? Altı yıl boyuııcd ulkemden uzak yaşadun Şımdı bııtakım şeylen yerlı yerıne otuıtnidk, oğrencüenmı aüe ve dostlarımı gormek ıçın ulkeme gen donmem gerekı yor Eıı yakırı bukaç dosturn tutuklaııdı Iran ı terk etmeden once kurduğum bılgı kuramıyla (epıstomolo)i) ılgılı bagımsız enstıtunun bır sure once kapatüdıgını, kapı sının muhurlendıgını duydum Oraya gıdıp neler olup bıttıgını ogrenrnpk zorundayım Kişisel güvenliğiniz açısından bu ziyaretin ne gibi çekinceleri olabilir? l'am olarak büemıyorum Arkadaşla ıırn bu kdidiırnın çok rısklı oldugunu soylu yorlar ama ben bunu yapmak zorunda ol duCjumu duşuııuyoıunı Başkan Muhanuned Hatemi sizin arkadaşınız da aynı zamanda. Onunla görüşmeyi düşünüyor musunuz? Bırbırımızı gormekten kaçınıyoruz Boylesı her ıkımız ıçın de daha ıyı Ögrencilerinizin büyttk bir çogunluğu daha fazla ozgurlük istemiyle sokaklara dökülüyorlar. Sizce başarılı olabilirler mi? Bu tuı başkaldırılaı horhangı bır dış kayndklı kışkırtmadan degıl tumden ulkenın ıçınden gelıyor Iıanda devıımden bu ydrid unıversıtelı nufusurıda buyuk bır pat lama oldu 0 donemde yalnızca 200,000 unıveısıte ogıencısı varkerı, şımdı bu sayı L mılyona ulaştı Bu ogrencüerın gerek ken dılerı gerek aılelerı daha fazla ozgurlük ıs tıyorlaı ve kanımca bunun sonucunda Aye tullah Humeyru guçten duşecek parlamenlo guç kazanacak ve akademık çevrelere daha fazla ozguıluk tanınacak tran'da yaşadığınız deneyinüer bilimle ilgili göruşlerinizi nasıl etkiledi? hdiıddkı derıeyımleıırrıderı büımın yol alabünıesı duşuncc ydpu>mın yelışrnesı ıçın dsgarı duzeyde ozgutluğe gerek oldugunu ogıendım Meslektaşlannızla yeteı ın CP bır ıletışım kuramadıgını? gonışlermi7i ozgurce paylaşdmadıgınız ya da tutuklan ma korkusuyla bır kısmmı açıga vuramadı gınız suıece bılımsel draştumdldr yapabıl menız olanaksız Şu arıda bizuüe faolıbet edıyoı goı uş 861/2 B lerımızı ozgurce paylaşıyoruz Bılım ancak boylesı bır ortamdd ortdyd çıkdbılıı Bırbıı ımızden bırşeylerı gızlıyorsak ve ustu ka palı geçıştııüen şeylere bır anlam vermeye çalışıyorsak büımın gelışmesı soz konusu olamaz Yine de, Çin ve eski Sovyetler Birliği'nin totaliter rejinüerinde, hatta tslamiyette "bilimin altın çağı" olarak bilinen 9 ile 13. yüzyıllar arasındaki dönemin oldukça sıkıntılı yönetimlerinde bile bilimde kayda değeı bir gelişme yasandıgı da bir gerçek. Bu noktdda deneysel (ampırık) araştırma üe per se yanı kendüıgınden gelışen duşunce ardsındd bır ayırım ydpmdm gerekıyor Duşunmek ozgur bır orlam gerek tıru Sınırların ıyıce beürlendıgı ve resmı yetküüer tarafından onaylandıgı bır proje nın soz konusu olduğu deneysel araştırmalar gerçekten de totaliter rejımlerde büe karşımıza çıkabüır çunku büım ınsanları bu gu Geçmışte krdllar buyurgan bır tutum ıçındeydüer ama totaliter degıllerdı Bılım ve felsefeye el atmaları soz konusu büe degıldı O donemde büım msanlan duşunur ve otekı akademısyeıüeıı kısıüamaya yonelık kapsamlı bır uygulama yoktu 1 lerhangı bır kısıüamd soz konusu oldugundd ıse, bu polıtık sıstemın bır urunu olmaktan çok, dınm ya da başka duşun ınsanlarının getırdıgı bır şeydı Meslek yasamınıza kimyacı olarak atılmışken, neden sonradan bilim tarihi ve felsefesine geçtiniz? Daha Iran'dayken büımın dogasıyla ügüı bu yıgın şey ügunı çekıyoıdu Bu ügı Islam metafızıgının felsefesıyle ılgılı ozel ders dlmayd başladıgımdd ortaya çıktı Egıtmerumle sü< süc sohbet eder onunla kuıamlaı m ozu gozlem ve deneyleıe dayalı kanıtlann dogası gıbı konulan tartışırdım Heı ıkımız de bu konulan ıyıce kavramıs oldugumuzdan pek emın degüdık Büun felsefesı dıye bu dal oldugunddiı üarmz de haberdar degüdık Işın aslma bakarsanız, o donemde lıan çagdaş büım felsefesı denen şeyın varhgından büe haberdar degüdı Çagdaş büun felsefesıyle ta nışmdm dncak 1973 yılında B r ı t a n y a ya gelmerrüe oldu Ya n i tran'da 1979 tslam devriminden önce çağdas bilim felaefesiyle ilgili herhangi bir eğitim ya da araştırma olmadıgını mı söylüyorsunuz? Evet Bu konuyu Iran unıversıtelerıne ük tanıştırarı bendun Okutmanların bu alanda egıtun gormele rını, konuyla ügüı kıtaplaruı çevrılmesını sagladım Devrımden once Tahran Unıversıtesı'nde verüen dersler daha biriydiniz... Lvet Herkes devrunden yanaydı Hepunızde nefret ve guvensızuk uydndırdn Şah rejımınden kurtulmanın başka bu yolu olmadıgını duşunuyoıduk Büun dldtunddkı devıunlerle sıyasal devnmler buçok yon den benzeşuler Bunları onceden tasarlayamazsmız kendüıgınden oluverırler ve olaydan sonra daha bu aküldnusınız Devrun sonrasında tek bu egemen goruşten soz edüemezdı, laüder, üunlı Muslurridrüdi radıkal Muslumanlar v b vardı Devrunler her nedense genellüde totalıtarızmle sonuçlanır Benım gıbüer bunu daha üırrüı ha le getumek ıçın devrıme katüdüdi Şahın devrilmesinden sonra tran'a döndünüz. Ayetullah Humeyni'nin ilgisini çekmeniz nasıl oldu? Humeynı üe 70 leıde Fdiıs te autgunde oldugu donemde tanışmıştım Daha sonra kımı yakın dostlaı ından Islam metafızıgıyle ügüı kıtaplanmdan bırını okuyup begendıgmı oöjrendım Kendısı de bır donem metafizık egıtunı vernuştı Marksızmı eleştırdıgım ve o donem Iran ıçuı buyuk bır tehlıke olarak gorduğum bır başka kıtabı muı yanı sıra etü< ve büımle ügüı bu kıtd bunla da tanınıyordum Yaıu Iranda olduk ça tanınmış bırıydım Devrımden sonra Humeynı unıversıtelerde uygulanacak deıs programlaruıın yenıden gozden geçırılme sı amacıyla Kultur Devrımı Danışma Kurulu adını verdıgı bır kurul oluşturdu Ben bu kurulun yedı uyesınden bu^ı olarak doı t yü orada gorev yaptım Çdğdaş büım felsefesını unıversıteye tanıştırmam bu vesüeyle oldu Öğrenciler bunu nasıl karşıladılar? Çok heyecanlandüar Bızzat kendım on yüı aşkın bu sure bu konuyla ügüı dersler verdım ve Tahıan Unıversıtesı nde bu ardştırmd ydptım Artü< Iranda büun tarüıı ve felsefesı dallannın gıderek yeşerdıguu soyleyebüuım Iranda bu konunun u/manı çok sayıda profesor oldugu gıbı suıeklı ye nı htaplar da yayımlanıyor Devlet yetkilileriyle aranız nasıldı? 1990 yülannda 'Xyan" adlı bu populer kultur dergısınde bu dızı yazım yayımlandı Bu dergı ulkenın en çok satan gaze telermı yayımlayan bu yayın grubuna aıttı Yazüarım 'Duısel bügüerdeh yayüma ve daralma" başlıgıyla yayımlandı Bu yazüarda dınsel bügı adını verdıgun bu: bügı dalı nı doğal ve toplumsal büunleruı felsetesuıden yola çıkarak açüdamaya çalıştun Yazı lar çok geçmeden tdrtışmdlara yol açtı Ozellıkle de Şu mezhebuıe mensup dını h derler olan ayetullahlaı sorı derece duyarlı bır tavır takmdüar O tarüıten bu yarıa yazı larıma tepkı olarak yaklaşüc 10 kıtap kaleme alındı Yazılarınızda ayetullahları bu denli kızdıran ne oldu? Duüe ügüı yorunüdrın zamank degışebüecegı ya da duısel bügüeım toıüısel bağlamı ıçuıde kdvrdnabüeceğı goruşunden pek hoşlanmadüar Duun kutsal boyu tunu yok edıp onu ınsanın algılama yetısuıe bagımlı küdıgunı duşunduleı Ancak tartışmalar gıderek tırrndndık durumda da rneslektaşlarıyla tanışabılır lıtoraturu okuı ve yayımlayabüırler Ne vaı kı, bellı bır goruşun etkısı altında kaldıgınızda ya da bellı bıı yerleşık goruşun bas kısını ufeıınızde hıssettığınızde o^ellıkle toplunısal büımleı alanmda yenı kuıamla rın gelıştırılmesı olanaksızdır Islamın dltm dorıemı konusuna gelınce bu goruşunuze katıldıgımı soyleyenıeın Totdlıtanzm kesuüıkle çağcıl bu ol çok Kant Hume ve Heıdeggeı gıbı duşu rıurlere oddkldnrnıştı Kdrl Foppeı ve Bertland Russell gıbı çagdaş analıtık felsefenın onde gelen temsücüerı konusunda herhangi bu eğıünı vcrünuyoıdu Bu durum bır olasılıkla bolum başkanldrımızın genellüde Almanya ve Fransa'da egıtun gormuş olma larındandı Iran da ıkıncı dıl Fransızca ıdı ve çogunun Ingüızcesı yetersızdı 1979 devrimini savunanlardan