Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Felsefe arsasmda yenı bir çadır Felsefenın bır çozumleme, açıklama, aydınlatma çabası olduğu soylenır Kavramlann anlamları felsefenın ışığı ıle açıklığa, "netlığe" kavuşacak, bu aydınlatmalar sonuaı vanlacak gorusler, onermeler bıçımınde savlar olarak ortaya konacak, bu savlar aykırı ornekler bulunarak çurutulecek ve yenı savlar ortaya konacaktır Bu arada attığınız heradımın hesabını vereceksınız, boşlukta, dayanağı olmayan soz soylemeyeceksınız Sıkı bır tartısma dısıplını, kavramsal duşunme tıtızlığı elbette felsefe geleneğının dışında değıl Batı, ozellıkle AngloAmerıkan kultur, felsefeyı, farkında olarak ya da olmayarak kendı fılozoflarının açtığı yoldan, adım adım ınsa ettı, etmeyı surduruyor Fransızca yazılmış bır felsefeye gırıs kıtabında çıkış noktası yapılan dusunceler, duşunurlerle, Amerıka'da, kendı dıllenyle yazılmış benzer kıtapta dusuncelerı anlatılan duşuncurler arasındakı farka dıkkat edelım Cıderek bır Ingılız'le bır Is panyol'un, bır Italyan'ın felsefeye yonelıslerınde ortak noktalar olmakla bırlıkte, farklılıklar dıkkat çekıadır Felsefe bılım, sanat ve dınsel dusuncenın kesıstığı alanda bulunur Uçunun de rengı vardır onda Bılımın "kulturler ustu", evrensel bır yapısı olduğu soylenır Bır açıdan tartısmalı olan bu savı, felsefeye gore ele aldığımızda, haklı bulabılırız Felsefe, ıçınden çıktığı yaşama dunyasın dan beslenır Evrensel alana, yerel alandakı evrenselliği yakalayarak katkıda bulunur Felsefeanın kendı yasamında koklerı olan philosephia perennıs'ı, ezelı ve ebedı felsefeyı aramasının ta^^^mmma^^ ^ ornei(ierınden t>ırı Sokrates amcamdır Bu aralar buyuk bır heyecanla okuduğum RıcOysa felsefe bir hard I Berusteın'ın Radıcal Evıl A Phılesopbinadan ibaret hıcal Interrogatıon (Ben Turkçeye bıraz yorumla, Dıptekı Kotuluk Bır Felsefı Sorgulama değildir, bir Dıye Çevırıyorumi) adlı kıtabında (Polıty kenttir, belki de Press, Cambrıdge, 2002) Berusteın, en derın felsefı sorunların koklerının gunluk yaşamda bir dünya! olduğunu bu gunluk yaşamı felsefenın aydın latması gerektığını soyluyor, bu anlayışa da "Sokratık" sıfatını yakıştırıyor Felsefe gunluk yasamdan alıyorsa koklerını, koklerıne goz atmak zorunda değıl mıdır7 Anglo Amerıkan felsefe, dıle odaklandığında, gunluk dılde sozcuklerın kullanımına bakarak anlamlarını yakalamaya çalışmadı değıl, ama akademık tıldışı kulelerın dışına çıkmakta zorlandı Bugun yuzlerce felsefe bolumunde, bınlerce akademısyen felsefea felsefe "yapmaya" çabalıyor, felsefe "uretıyor", genç ınsanlan eğıtıyor, felsefealer yetıstırıyor Bu kulturun yuzlerce yıldan ben oluşturduğu bır felsefe "bınası", yapısı var Arada bır bu yapı ışınde "kıyamet' kopsa da, artık felsefe bıttı, berşeyı sıl baştan yenıden ele alalım dense de, yapı kokten sarsılmı yor AngloAmerıkan kulturun koklennde empınsızm, pragmatızm var, Locher, Berkeley, Hume, VVilliam james, Peirce var Bına çıkılmış, odalar doşenmıstır Tartısmalar odalardakı mımarı duzeltmeler çatıdakı tesısatlardakı sorunlar uzennedır Şımdı, Turkıye'den genç bır felsefe sevdalısı felsefe askıyla buralara vardığında, "Işte Felsefe' dıye bu bınaya sokuluyor, bınada "tamırat" ve "tadılat' yaptınlarak felsefeye kazandırılmaya çalısılıyor Oysa felsefe bır binadan ibaret değildir, bir kenttir, belkı de bır dunya1 Alman kulturunun, Fransız'ın, Ispanyol'un, Italyan'ın, felsefe kentıyle ozdeş olduğunu sanmak, felsefedekı gafletlerın en hazınıdıri "Bu bınanın dışında felsefe adına yapılanlar mesru değıldır'" savını nasıl soylersınız7 Hıç merak edıp, dığer bınaları dolaştınız mfi Dolaştınız da, yapılıp edılenlerı anladınız mı ? Turkıye'de değışık bınalara kapılanan arkadaşlar var Bır kısmı farkında, bır kısmı (korkarım çoğunluğu1) hangı bınada ne yaptığını bılmıyor "Şunu çalış" denıyor, çalısıyorlar "Fransa'ya gıt doktora yap, gel1" denıyor, gıdıp yapıyorlar Sonra bangı bınada ne adına, kıme, nasıl hızmet ettıklerı ustune duşunuyorlar mp Duşunebılıyorlarsa, gereğını yapıyorlar mı7 Ben Turkıye'de bos bır arsada, kuçuk bır çadır kurdum Çalısıyorum Epey bına dolaştım Aralarında yaşadım, tartıştım, anlamayı, oğrenmeye çabaladım Şımdı çadırtmda, bırvrsada çadır kurmuş dığer felsefea hocalarım ve arkadaşlarımla bır ya da bırkaç bına ustune tasarımlar yapıyoruz Temelını kazabılır mıyız?ı Bu arada, kazılmıs, yarım kalmıs bırkaç bınayı, temelı, bıraz duzelterek gonlumuzdekı bına ıçın kullanabılır mıyız7 Bu yazıyı bır gun kurabılırız umuduyla, çadırlardan bırınde, mum ışığında yazdım , Yapışık ikizler üzerine Yapışık ikiz doğum olmasında hamileliğin ilk dokuz günü çok önemli I kız doğum daıma ılgı çekmektedır Yapışık üu/lü (Sıyam ıkızlığı) ıse son gunlerde Iranlı yapışık ıkızleruı ceı rahı olaıak aynlmasındakı başarısızhk nedenıyle kamuoyunun yoğun ü gısını çektı Yapışık üazlığı daha yakmdaıı uıcelemek ıçın tstanbul fıp Pakultpsı Hıstolojı ve F mbrıyolo]i Anabılım Dalıdan Doç Dt Leyla Kuntsal üe ku nuştuk "İkizlik" nasıl tanımlanır ve gorulme sıkhgı nedir? LK: Ikızlık bııden fazla doğum olupyaklaşık her 8b90 doğumdan bırınde gorulmektedır Tek Yumurta tkizligi hangi dönemlerde olusur? LK: Tek bır oosıtın tek bıı spermle dollen rnesı sonrasında oluşdn zıgottan bolunmeyle gelı şen embrıyolann gehşımınm (Ernbııyolojık Do nem) uç donemındede oluş,abılır(lotal Donem) ıse bu donemm sonundan doğuma kadar geçen su redır 1 Zıgotun ılk mıtotık bolunmesıru takıben dollenmeden yaklaşık 36 saat sonra ıkj hurrelı embrıyonun oluştuğu Morula donemınde (1 Embrıyojenık Do nem), bu ıkı hucrenm bırbırlerınden ayıüa rak her bırının ayn ay n yenı bır canlı oluş turmaya başlamasıyla oluşuı Bu ıkızlıge Monozıgotık Ikızlık denmektedıı 2 Doüenmeden 4 5 gım sonrakı blas tokıst donemınde(2 Embrıyojemk donem) mıtoz (hucrenın ıkıye ayrüması) bolunmelerın hızla devam ettıgı ılerıde plasentayı (cenının anne üe bağlantısmı sağlayan oluşum) oluşturacak olan dış hucre kıtlesı üe pmbrıyoyu oluşturarak olan ıç hucre kıtlesının ıkıye ayrüarak üa ayn embrıyo oluşturmaya başlaması üe gerçekleşır 3 Embrıyonun anrıe rahmımrı ıçıne tutunma ya başladığı dollenmeden sonrakı 6 9 gunlerdekı (3 Embı ıyojeruk donem) gastı ulasyoıı donemırıde oluşmaya başlayan ıkı tabakalı germ dıskınm ıkıye bolunmesıyle gerçekleşu Her uç şeküde de oluşan monozıgotık: ıkızle ım aynı cırısıyetlı olmalaıı tabudrı Dızıgotık tki7İık ıse ıkı ayrı oosıtın ıkı ayıı speımle dollenmesı sonucu oluşan üa zıgotun anne rahmıne ayrı ayn yerleşmesıyle oluşur Dızıgotık üazler farklı gen yapısı ve fenotıpe sahıptır cınsı yetlerı aynı yada değışık olabürr Bunlarda yapışıklık soz konusu olmaz Dığeı yandan dızıgotü< üazleı monozıgotü< üazlere gore 6 kat daha sık gorulur gastrulasyon surecı bır tarafta normal gelışuken dı ğer tarafta oluşacak olan ak.saklık ıkızlerden dığerı run anormal gelışımme yol açabüır Caiü ulaj>yon surecı buyuk hucre goçlerının yaşandığı ve embrı yonun ana yapraklarından mezodeımın oluştuğu çok kanşık bır sureçtır Normal olarak gelışen tek embrıyolarda büe bu suıeçte yaşanan akiaklıklaı oldukça onemlı olup buyuk genetık anormalhklenn bır çoğu bu donemde oluşuı Yapışık üazlık gelışıın surecınde üa ayrı yerde başlayan gastrulasyonda mezoderme aıt hucrelenn gov haıeketleımde olu şabüen aksaklıklar baş bolgesınde goğus bolge sınde ya da kalça bolgelerınde yapışıklüdaıa neden olmaktadır Embriyonun ikiye ayrılamama surecınde moleküler ve hucresel etkiler var mıdır? LK: Embııyo gelışımının 3 dcvıuouıdü üu ayrı pırımıtıf çızgı ve notokord gelışımırun moleku ler duzeyde açüdanması henuz tam olaıak yapüamamakla bırlıkte bu durumun embrıyonun on arka sağ sol ve baş kuyruk yonlerının belırlenmesı aşa malanyla ılgılı olduğu üerı surulmektedır Bunları belırleyen çok sayıda genlenn duzen leyıcı pıoteııüerın ve buyume faktorle rının bulurıduğu ve yapüan yenı aıaştıı rridldidd bunlard heı gun ycnılcıının eklendığı bılmmektedıı Dıştan gorunen yapışıklığın içte ne gibi etkiler i olabilir.? LK: Yapı^ık ıki7İerde ıç oıgan yerleşımlennde de fdiklüıklar dıkkatı çekmektedıı Enteresan bır şeküde embrıyonun sol yarısından gelışen ıkız daıma normal ıç organ du7enlenımı gosterırken sağ tarafından gelışen ıkızın ıç oıgan duzenlenımı teıs olaıak gelışebünıektedıı Başlan ayrı ancak goğus bolgeleıınden bıtışık (üa başlı) üazlerın ıç organlannda ters yerleşınüerm sıklüda ızlendığı üerı surulmektedır Anne karnında teşhiı nasıl yapılmaktadır? LK: Öazlerın teşhıslen ıçuı eıkerı ultıason (ses dalgalan üe teşhıs) uygulamalan amnıosentez (cenın ın ıçınde bulunduğu sıvıdan alınan hucre orneklerı) ve koryon vülus (cenın ı çevreleyen zarın rahım kenaıına yalon kısmı) bıopfai^ıyle alınan oı neklerde genetık çalışmalaı yapılarak 10 haftadan ıtıbaren teşhıs koyma mumkun olabümektedıı Yapışüc üazlığın teşhısı ıse daha geç olmaktadır Yapışıklığın tedavisi nasıl yapılmaktadır ? LK: Tanı konulduktan sonra medıkal abortusla gebelığın sorüandırüması ya da ılerlemış gebelık lerde fotal ceı rahı (anne karnuıda cenahı) uygula malar denenebüeceğı gıbı uygun koşullarda do ğumdan sonıa cerrahı ayırma yontemlerıde uygu lanmaktadır Yapışık ikiz doğnm oluş nedeni nedir? LK: Monozıgotık embrıyonun ıkızlık gelışım surecınde oluşan yeteısızhkleı yapışık üazleı ın gelışmesıne yol açar Yapışık ıkızlık oluşum surerı tam olaıak aydınlatümış olmamakla beıabeı bu ko nuda kı çaJışmalar ozellıkle son yıllarda hız kazan mıştır Deneysel üazlık oluştuıulaıak yapüan çalış malarda 3 Lmbrıyolojık Donemde (gastrulasyon) üa tabakalı geım dıskının dorsalınde normal olarak bır tek pırımıtıf çızgı oluşacak ıken üa ayrı pırımıtıf çızgı ve ııotokoıd gelışnıefaiyle üa ayrı yeıde gastrulasyonun başladığı ızlenmıştır Ayn ayrı başlayan Sayın Leyla Kuntsal verdiğiniz bilgiler için teşekkür ediyorum. LK: Okuyuculanmızı çok kanşık bıı konuda kısa bügüerle aydınlatabüdıysek mutlu oluı um Hazulayan Dr Jaskın Ceyhan »tceyhan@turk net~*