Katalog

Bingöl depremi nasıl oldu Türkiye'nin en aktif deprem bölgelerinden biri üzerinde yer alan Bingöl bölgesi, Arap yarımadasının yukarıya doğru sıkıştırması, tektonik olarak yeniden biçimlenmektedir.. Haluk Eyidoğan, Okan Tuysuz, Serdar Akyüz, Ahmet Ökeler ıngol ve çevresı Turkıye'nın tektonik açıddrı en aktıf bolgolermden bın uzennde yeralmaktadır (Şekil 1). Bın gol'un KD sunda bulunan Karhova üçe sı cıvan Arap yanmadasının kuzeyc dogru sıkıştırması sonucunda batiya kaçmak zorun da kalan Anadolu levhacıgının dogu ucunu oluştur maktadır Turkıye nın baüya dogru kaçışını sağlayan Kuzey Anadolu (KAF) ve Dogu Anadolu (DAF) faylan Karhova'nın dogusunda Kargapazan yoresınden başlamaktadır DAF Kargapazan'ndan guneybatıya dogru Bıngol dogusundakı Sançıçek Clarbasan) koyune kadar yaklaşık 65 km kadar uzanır ve burada BıngolGenç çek ayır havzası ıçensınde kaybolur Soz konusu fay Karbova duzlugunun sulannı Murat nehrıne akıtan Goynuk vadısı boyunca bırkaç kılometre enınde oldukça dar bır fay zonu hahnde olup son derece belırgın bır fay morfolojısıne sahıptır Fay boyunca fay çızgısellıklerı dere otelenmelen, sed gollen, kapatan sırtlar (shutter ndge) gıbı morfolojık unsurlar son derece yaygmdır (Bügın, 1972) Sol ya nal atımlı bu fayın toplam atonı jeolojık venleH|%ore Seymen ve Aydın (1972) tarafından 15 knî Şaroğlu (1985) tarafından ıse 17 km olarak behrtılrmştır 22 Mayıs 1971 depremınde bu fay uzennde yuzey ta nkları gehşmış olup bunlar Seymen ve Aydm (1972), Arpat ve Şaroglu (1972) gıbı araştırıcılar tarafından harıtalanmıstır KAF ıse Kargapazan ndan KB ya doğru uzanarak Yedısu ve Erzıncan'a dogru uzanır Ye dısu Pdlu Karhova uçgenı ıçensınde gerek KAF gerekse DAF a paralel uzanan sa<3 ve sol yanal atonlı eşlenık faylaı bulunmaktadır Dunlardan en devarnlı olanlan Bıngol Karakoçan ve Sancak Uzunpınar fay zonlandır (Şekıl 1) 1 Mayıs 2003 tarıhınde Bıngol ıhnın kuzeymde yerel saatle 03 27 de moment buyuklugu Mw= 6 4 olan bır deprem meydana gelmıştır Depremın dunyadakı deprem bügı merkezlenne gore yer zaman, bu yukluk ve tay mekanızması parametielen aşagıdakı çızelgede venlmuştır Çızelgedekı farkhlıklar verı merkezının kullandıgı deprem ıstasyon sayısı ve yontem faıklılıklanndan kaynaklanmaktadu Bıngol Bayındırlık ve Iskan Mudurlugunde kurulu bulunan GSR16 (fîeoSys) modelı kuvvetlı hareket SLsmografının ana şok sırasında kaydetbgı maksımum ıvmeler şoyledır (Şekıl 2) Kuzey Guney doğ rultusunda 545 5 mılı g Dogu Baü dogrultusunda 276 8 rrulı g ve Dusey dogrultuda 472 3 mılı g Dep remın 17 sanıye gıbı kısa bır sure etküı olması ve deprem ıc merkezınden 20 km uzakta kaydedüen ıvme değerlen faylanmanın yuksek gerılme dusumlu oldugunu gostermektedır Bu konudah daha ay ı ıntüı araştirmaldr ılende yapüacaktır 1 Mayıs 2003 Bıngol depremının fay duzle mı çozumu Do<5u Anadolu Fayı (DAF)'nın büınen Jogrultusuna ve sol yanh dogrultu atrmlı fay hareke t n e çok uyumludur Harvard Unıversıtesı nın fay duzlemı çozumunde sol yanlı dogrultu aümb hare kete ek olarak az mıktarda normal faylanma bıleşenı vardır Depremi takıben çok sayıda artçı şok oluş muştur Artçı sarsınü dagıhmlan bolgede ana şokun bulundugu Sudugunu çevresınde duzensız bır şekıl de saçümış bır konum sergüemekle bırlıkte bunlann bılhassa 4 ve daha buyuk olanlannın KB GD uzanımlı olarak dızıldıklen dıkkat çekmektedır Bu durum 1 Mayıs 2003 depremının de ılk çozumlerde belırtıldıgı gıbı sol yonlu degü sag yonlu bır fay tarafından B uretldığını ısaret etmektedır Jeolojik Konum Bıngol ve çevresınde Ust Mıyosen ve Plıyosen yaşlı vol karutler ıle eskı ve yenı aluvyonlar en yaygın lıtolojüen oluştu rurlar Bolgenın daha eskı temehnde ıse serpantınıt çoı t flış üpı kınntılılar, metamorfit ve mermerlerden oluşan Dogu Ana dolu Yıgışım Pnzması bulunmaktadır En yaygın bınm olan volkanık ıstıf başlıca bazalt, andezıt tuf, aglomera gıbı bırımlerden oluşmaktadır m Kuzeyde KAE guneyde ıse DAF kollannın sınırladıgı ErzıncanKarlıovaPalu uçgenı ıçerısmde çok sayıda fay bulunmaktadır Bunlar KAF ve DAF kadar devamlı ve belugın olmamakia bır bkte KAF ve DAF a paralel uzanan çapraz (konjugeyt) faylar olarak dıkkatı çe kerler Şaroglu vd (1987) Turkıye dırı fay hantası açıklamasında bu uçgen m ıçensınde üa onemh fay zonunu tanımlamışlardır Bunlardan ıüa Bıngol Karakoçan fay zontı, dıgen ıse SancakUzunpınar (Bıngol) fay zonudur (Burada be lırtılen Uzunpınar 1 25 000 lık topografya harıtalarında Uzunpazar olarak geçtı gınden burada aynı fay SancakUzunpa zar fayı olarak anılacakor) Sol yanal atonlı SancakUzunpa * zar fay zonu Bıngol kuzeyındekı Sancak nahıyesı ıle Uzunpazar koyu arasındah Şekll 3: 1 Mayıt . Mayıs 5 Mayıs 2 * 40 km lık kuşakta 8 lOkmgenışhgındp merkez (eplsantır) bır zon ıçensınde goruluı Sol yanal un.edu.tr dtn alınn aümlı, KD GB uzanımlı bu zonu olustu ran faylar morfolojık olaıak belugındır Fayın guneybaü ucu Sımsor koyu cıvannda bekrgınleşmeye başlar Sancak Nahıyesı kuzeymde Hılbızun koyu kuzeymde bır volkanık çıkış merkezı nıtelıgındekı Buyuk tepe ıle Beruj tepe arasından geçer Kuzeydoguya dogru Rıvı dere Şele dere ve Dellal dereyı takıp edr Fayın kuzey yamacı son deıece banz bır çızgısel şev nıtelığmdedır Fay Komahasan tepe cıvarlannda belırgınhgını yıünr K65E dogrultulu bu fayın boyu 15 kılometre kadardır Bu zonda dıkkat çeken bır dıger fay Sancak Ndhıyesı dogusundan başlayarak Uzunpazar ve Tırşo MahalİPİenne ka dar uzanır Yaklaşık olarak K45E doğıultulu sol yanal aümlı bu fay morfolojıde yukanda belırtılen fay kadar barız de<5ıldır Bunun nedenı faym genellıkle volkanıtler ıçerısmde yeıalması dır Yeı yer sıçrayarak çatallanan fayın toplam uzunlugu Şaroglu vd (1987) tarafından 23 km olarak behrtümıstır Sancak nahıyesı cıvanndakı bır başka fay ıse K45B uza nımlı ve sag yanal atonlı olup Sutgolu (Zag) cıvanndan başlar Çımenlı (Lek) Beruç tepe Goz Yayla Sudugunu dogusu ve FJmaçayın cıvanndan geçerek guneybaüda Kurtuluş (Meb Kaynak Olu? Zamanı Yeıel Sadt S Dak Sn 03 27 04 03 27 04 9S 03 27 13 2 03 27 04 03 26 52 3 Enlem Der Doylam Der 11 Km Mw Ms M Mo Foto 1: Göyniik çayı doğu yamasında meydana gelen sev duraysızlıklan yuzunden olufan açılma çatlaklan 1,111 IIJI foto 2 Bingöl mericezdekl llköğretlm okulu m Ohulunun {ffo/onu içerislndekl çakıllar (Kalem \boyu 15 an dlr) KOERI USGS Harvard GDDA 1NGV 1901 38W 3901 38 94 179Ü 40 47 40 46 40 S3 40 M 42 2 21 so ıs 64 (.4 • SO •10" 4 !• 10" 60 61 6 0 Çlzelge 1: 1 Mayıs 2003 Bingöl depremlnln deprem parame Der Derece, Mo: Slsmlk Moment (Nm), H: Deprem Iç merkez ı yın doğrultusu, Da: Fayın eğlm açıst, K: Fayın kayma açısıc moment buyüklüğU, Ms: Yüzey dalgası büyüklüğü, Md:Süre l 843/8