Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam İçinden kuş çıkan felsefe Aksaçlı, kısa boylu, tombulca bır adam, ıçınde kalın kıtaplann açıIan kapağından kolayca gorulduğu çantasını zorlukla taşıyarak, yanıma yanaştı "Sevgılı Hocam, lutfetsenız de, felsefenın ışığıyla Turkıye'nın ve dunyanın sorunlannı duzeltsenız Neden sız felsefealer, bu denlı onemII bırguç olan felsefeyı, toplum sorunlarına uygulamaktan kaçıyorsuz?" Gulumseyerek, yanıtladım "Benım lutfumla olmuyor, beyefendı, sızlerın de lutfetmesı gereklı " Konuştuk bır sure Calıba, benım burnu buyuk, lafanlamaz bır akademısyen olduğumu anlamış olacak kı, uzaklaştı yanımdan Içımden "Eyyuce felsefe nelere kâdırsın sen" dedım Insanımızın felsefeden neredeyse ılâhı bır guç gostenmı beklemesıne pek şaşmadım Sağolsun, kımı arkadaşlarım, felsefea olarak, felsefeyı boylesıne "guçlu" bır etkınlık olarak anlatıyorlar "Bızı bu hale felsefesızlığımız getırdı" dıyorlar Felstfenın "gucunden" sozedıyorlar Felsefenın boyle bır "guc"u var mı gerçekten Tek tek bıreylerı, toplumları, dunyayı değıştırebılır mı7 Felsefeye hıç saygısı olmayan msanların bır bolumu felsefeyı yeterınce tanımayanlardan oluşuyor Felsefeyı "boş", "gereksız", "hıçbır ışe yaramayan" boşuna bır çaba olarak goruyorlar Dığer bır bolumu ıse felsefeyı "tehlıkelı" buluyor Inançlarına, dunya goruşlerıne bır tehdıt olarak algılıyorlar Felsefeden "kuş çıkacağını" duşunenlerın bır bolumu de felsefeyı tanımıyor Felsefeyle bır olçude tanışıklık ıçınde olanların felsefeyı abartarak, ınsanın kurtuluşu ıçın gereklı gormelerı, felsefeye bakış bıçımlerınden kaynaklanıyor Felsefeye boylesı bır bakışın ardında, belkı yuzlerce yıldır ınsanın kolektıf bılınç dışında yer alan ılâhı bır kurtarıa beklentısı yatıyor olabılır Felsefenın bır "mesıh" olarak anlaşılması, elbette, dunyada yaşayan ınsan aklmın bır basarısı olan felsefeye yakışmaz Insan neyse, felsefe odur Insandan bekledığınız kadannı felsefeden bekleyebı lırsmız Felsefenın gucu varsa, bu guç nereden gelıyor7 Felsefe, bır duşunme bılımı Bu duşunme bıçımının kaynaklandığı yaşama bıçımı Dunyaya, ınsanlara karşı bellı bır tavır ıçınde olma Kuru malumattan, fılozof goruşlerınden, duşunce okullarına ılışkın bılgı yumaklarında noluşmuyor Felsefe etkmlığı ustune bılgıler edınmış, elınde felsefea dıploması olan bır ınsanın salt bu bilgısiyle, herhangı bır soyut bılgı alanının (orneğın, matematığın) uzmanından çok farklı ozellıklerı olmasa gerektır Felsefe etkmlığı ustune bılgılerı olan bır uzman felsefednin her zaman felsefece duşunebıldığını sanmak yanıltıa olabılır Uzmanlıkla, felsefece duşunebılmeyı aralarında bırbırlerıyle ortuşebılen ozellıkler olsa da bırbırlerınden ayırmak gerekır Felsefece dusunebılme, felsefece tavırla, felsefece yaşayabılme salt uzman bilgısiyle kazanılamaz Akademık basamağın en ustune çıkmış nıce felsefe uzmanın felsefece dusunebılme, felsefece eyleyebılme ozellıklerınden yoksun olduğunu gozlemlemek hıç de zor değıldır Şıır ustune ders veren hocaların sıır dıye yazdıkları manzumelerı gorunce şaşmamak gerek Bılgı, zekâ duzeyinde, kurnazlıkla, içsellestirilip, dönüsümler geçırmeden edınılırse boyle durumlar hıç de şaşırtıcı gelmemelı Felsefe hakkında bılgı sahıbı olmakla felsefece dusunebılme basarısı boylesı bır noktada bırbırınden ayrılıyor Felsefi ruhdan yoksun, yureğı felsefe aşkıyla bır kez olsun tutuşmamış, okuduklarının ardındakını anlamaktan yoksun, felsefe memurlarının felsefeden çıkması umulan "kuşla" ne ılgılerı vardır dersınız7 (Kımı felsefea dostlar bu sozlerıme gucenıyorlarmış Ben "ortaya" konuştuğum halde, neden ustlerıne alıp da, sozlerımı bır aşağılama olarak goruyorlar7) Felsefenın gucu, felsefece duşunebılen msanların, duşunme, yaşama, anlama, kavrama ufuklarımızı açmalarında ortaya çıkar Elbette, bu, "kuru bılgıyle" olanaklı değıldır Felsefece bır duyarlılıktan, yoksun, duşunmeyle olmaya, duşunmeyle donuşmeye hazır olmayan ınsanlara felsefenın gucu yetmez Bunlar arasmda, "kuş" arayanlannın hıç şansı yoktur Felsefeyle yaşayabılmenın çılesmı çekmeden, yuzyıllar oncesının metınlerıyle yalculuk edebılmenın ezıyetını, ıstırabını, coşku ve sevınanı yaşayamadan, felsefenın sıhırlı değneğını kullanarak "kuş" çıkaramazsınız Lıselere, unıversıtelere, gıderek ılkoğretım okullarına felsefe dersı koyarak, felsefe kuşunu yakalayabıleceğınızı sanmak da yanıltıa olabılır Akış dıyagramIarıyla, algontmık yollarla, felsefece duşunmenın çekırdeğınde bulunan felsefe tavnnı, bakışını edınemezsınız Felsefe adı altında yapılan papağanlık, alır başını gıder Sonra, sorarsınız, "bu adamlara o kadar felsefe dersı okuttuk, hıç değışmedıler, acaba neden7" dıye Yanıt basıt Felsefeye, felsefece yaklaşamadığınız ıçın Ona bır ışletmea, bır tuccar, sıradan bır muhendıs kafasıyla bakıp, ondan kuş çıkmasını bekledığınız ıçın Once, kafanızdakı çıkar hesaplarıyla, ucuz çozumler arayarak kafes ıçıne koyduğunuz ozgur duşunme kuşlarını salın gokyuzune Felsefenın can bulduğu dunya, nasıl bır dunyadır, sorun kendı kendınıze. Atalanmızın ilk sözcükleri Afrika dillerinde mi gizli? Y azının henuz büınmedıcjı td ııhoncesı donemlen aydm İlk insanlar dillerini şaklatarak mı konuşuyorlatmanın tek yolu dtalan rruzdan kdldn kultıu kalıtlannı ınce lardı? Dilbilimciler günümüz Afrika yerlilerinin lemekttr Taş kemık boyııuz kıl vb doğdl malzemelerle bıçımlendırıl dillerinde geçmişin izlerini araştırıyor mış urunlpr bın yülar boyu ust u&te ısülleneıek kıonolojık bn aışıv hah • • • • • ne gelmışnr Arkeologlaı msanlıgın geç Unıversıtesı ndekı çalışma arkaddşlanyla bırlıkte Had mışını banndıran bu arşıvı tabaka tabaka gun ışıgrna zabe ve Juhoansüeıın DNA sekanslannı karşılaşürdıkçıkdiaıak faıklı donemlerdekı kulturlen araştırma ola lannda ügınç farklılıklarld ulaştıldi Heı ıla topluluk da nagına sahıptir Bu sayede toprak altında koruna gelen dıllerını kıvırarak veya şaklatarak konuşmasma ıagmen buluntuldild on bın yıl once yaşamış ınsanların uretım ıkı grup arasındakı genetık farkblık Afrika da bugune tekmklerını beslenme ve bannma geleneklen hakkm degm saptananların en buyugu ıdı Mıtokondıı da bügıleı edınılmekte DNAsmda ve Y kromozomunda meydana gelen mu Fakat geçmışın ızleımı taşıyan prehıstorık arşıv tasyonlar nedenıyle araştırmanlar Hadzabe ve Juho ne kadar zengın olursa olsun yıne de bazı eksıklen ansılenn 40 000 hatta belkı de 100 000 yıldan bu yana vardır Sosyal bır canh olan ınsan devamlı ıletışım ha ayrı yaşadıklannı buldular lındedu ve dıger canlılardan farklı sesler çıkaımaya Bu tarıh Homo sapıens tekı ses aparaünın rumuyızın veren anatomısı sayebinde de dık gelıştırmıştır Iş le gelışügı ve antropolog VP dılbılımcıleıe goıe ılk gra te ınsanın en onemh ıletışım aracı olan dılle ılgılı kayıt mer yapısma sahıp dılleım tuıemış oldugu donemle lar tarıhoncesı arşıvlerınde bulunmaz ortuşmekte Eger Khoısan dılı gerçekten de ortak bır kokten gelıştıyse o zaman bu dılı konuşanlar dılın ılk Neler korundu? ydpıtaşlanru korumuş olabüırler Sonuçta Kalıfornı Ancok bazı dübılımnlpr atalanmızın dudaklann yada yapüan araştııma topluluklann bu konuşma dan dokulen ılk sozcuklerın gımumuze degm koruna ozellığını bırbırlennden ogrendıklerını gosteııyor kı geküĞjıne ınanıyorlar Ornegın bundan kıık yü once bu durumda kalıtımldnnm da karışmLş olması gerekıfaıklı dıl hareketlerının yaıdımıyld (dılın kıvrümasıyla yoı Arna Hadzabe ve Juhoansı dı h bırbırınden bagımsız olaıak da gelışmış olabılır Çunku Afrika uzmanları ıkı dılın aynı kokten tuıedı ğıne dayanan dvışunceye hala kuşkuyla yaklaşıyoılaı Kebme hazıne sı bazı açuardan benzerdır Hatta Khoısan dıkran genıs seı, envanterı de kokunun çok eskılere dayandıgını gostermekte Bazı şıve ozellıkleı ındeb 114 fenomen ıse dunya genehnde en zengın olonı Kalaharl çölünde bugün blle hala arkalk sesler duymak mUmkün. Şempanzeler de şaklatıyor ya da şaklatılmasıyla) uretılen seblen Afrıka yerhlen nın dılleıınde keşfeden Amerıkalı dılbüımcı Joseph Greenberg dort sınıfa ayırrnış oldugu A&ıka dıllennı •Kiıoiban kavrdmı altında toplamıştı Bu dıl grubundakı eşsız şıve ozellıklen Green berg m dıgeı hıçbır sıstemıyle ortuşmuyoıdu Vc Amerıkalı genetıkçüer ve diıtıopoluglar şımdı de bu gaııp 'perdelenmelerın" dılın bdşlangıcmdan bu yana Afrıkahlann kahtırnlaıına aktarıldıklaııra sanıyorlar Mıka ya gıden ılk Avrupalılaıın dıkkatını de çe ken bu dıl haıeketlerını Hollandalı tuccar Cornelis de Houtman hındı seslenne benzetmıstı Genetik işbaşında öıoısan dıllen o tdiıhlerde Sahra nın guneyınde çok yaygındı ve bu bolgeden ekvatoru aşarak Etıyop ya ve Sudan a kddaı gırdı Khoısan dılını konuşanlar daha sonıaları kuzeyden gelen Bantu topluluklan tara fından Kaldharı çolune suruldulerse de kuçuk bır gıup Aftıka havzasının dogusunda varlıgını surdurebılmıştır Hadza yerhlen bugun Tanzanyadakı Eyası golu çevre sındekı steplerde yaşıyorlar Alec Knight ve Joanna Mountain Stanford Fakat bununla bırlıkte artık bır fakırleşme de soz koniBu Khoısan dıhnden şaklatma seslerım çıkaıan suıeçleıı bıhyoıuz' dıyor Alman Khoısan uzmaru Rainer Vossen Dıl hareketlenne dayanan konuşma bıçımıne bugun artık pek rastlanmıyoı Deınek kı Khoısan m dılbüımsel saatı tıpkı genetık saatı gıbı 'çok eskıye gore dyaılı O halde aıdıllon taıafmdan benımsenmeyen bu konuşma bıçımmden yerlıleı mçm yaıarLınmışlardı9 Kaba sesleım dıl oncesı doneme aıt oldugu beklı man ükb bır tahmın olabıhr Atalanmız belkı de az gelışmış ses telleıı yuzunden fakır olan ses repertuaıını zengın leştırmek ıçın dıllenne faıkh bıçunler vererek konuşmuş olabüuleı Gunumuz şempanzeleıı de bubıı lenmn bıtlennı ayıklarken dıllennı şaklatarak anlaşır lar Gerçı Bantu ve Khoısan topluluklannın dıllerıne bazı şaklatma seslen yeıleşmış ama bunlann hıçbırı edımsel konuşma bıçımıyle ügüı degıldıı Dunyanın her yennde benzeı sesleıden mesela bınek hayvanlaıını hızlandımıak veya koşturmak ıçın yaidrlanılındk ta Ve bu rur seslen çıkdimak bana Ingılızredekı 'th' yı telaffuz etmekten daha kolay gelıyor dıyoı Aldn dılbılımcı Dietmar Zaeffersr. Nılgun Ozbaşaran Dede Kaynak DıeZeıt 14/2003 843/2