Katalog

SORULAR YANITLARDIR! Tınaz Titiz Sorular cevaplardır Yeter kı dogru sorulsunlar "Soru sormak" ıle ılgılı kuru sozler * Kışı, sorabümek ıçın okumahdır Franz Kafka * Dogru sorulan bulunuz Cevaplan ıcat etmenıze gerek kalmayacak, mevcut cevaplan bulacaksınız Jonas Salk * Sorma egıkmı edınrruş kışıler ve sorma kulturu yaratabılrruş kurumlar başanlı olacaklarcur Anoram * Iş ıdaıesı okullan ve sayısız kıtap, ıstatıstık, oıgutlemne degısım yonetımı gıbı konulan ogretrrken soru sorma sanatı hak kında çok az ışe yarar goruş kazandınlar Anonım * Aşıkâı olanın ırdelenebümesı ıçın çok sıradışı bır akıl gerekır A N VVhıtehead * Onemlı olan soıgulamayı kesmernekrır Merak varoluş ıçın kendının sebebıdır A Eınsteuı * Bümemek kotudur bılmeyı arzu etme mek daha da kotudur Nıjerya atasozu * Sağduyulu bır soru bılgelıgm yansıdır F Bacon * lyı sorular kolay cevaplardan ustundur P Samuelson * Etküı bder dogrudan emır vermez soru sorar Dale Camegıe * Cehalet asla soru uretmez B Dısraelı * Hıç kımse sonnayı durdurana kadar gerçek bır aptal olmaz Charles Steınmetz * Akülı bu kışının sorulan yarutlann yansını ıçenr Solomon Ibn Gabırol *Ifade ettıgım her cumle bu belutım olarak degıl bır soru olarak anlaşılmalıdır Nıels Bohı * Bır msanın zekı olup olmadıgını yanıtla nndan anlayabıhrsınız Onun büge olup ol madıgını ıse sorulanna bakarak soyleyebıluaıruz Neup Mdlıfuz * Yanıtlanm ıçın sorulannız var mP H Kıssuıger hatırlatılmadan once eğıtım kutusunu gos termek gıbı hayvanlara bır ılaç verılerek proteın sentezı durduıuldu Bu ışlem anım sama yeteneklerınde bır degışıklık yaratmadı Anı Sdbıtlenrmş ve guvenle saklanıyor gıbı gorunuyordu Ancak ılaç verılmeden once sıçanlaıa uyancı hakkında bu hatulat ma yapümcd sabıtienmesı beklenen dnırun süındıgı goruldu Anılar değişiyor Bu ne anlama gehyoıdu 9 Nadır ve Le Doux bu durumu dçıklamak ıçın 'yeniden sağlanüaştırma" gıbı bu deyım ıcat etü ler Bu şu anlama gebyordu Bır şeyı anımsamak o şeyı degışken hale getuu başka bu deyışle orjınal anı ızırıın geruşlemesırıe veya genelleştırümesıne yol açabılu Sıçanlara verılen ılaç bu yeniden sağlamlaştırma aşanıasını unledıgı ıçm oıjuidl drıının bozulnidsı na yol açıyor Naturp dergısınde sonuçlan açıklanan bu çalışma bıkm dunyasında kuş ku ıle karşıldndı Arıcak bu çdlışmdiün devanu nıtelığın dekı ılerı çalışmalarm yeı aldığı Neuron deıgısı bu kuşkulaıı gıdeıdı Bu üeıı çdlış mada sıçanlaı yıne kutuya kondu ve ayakla rına elüktıık okınu veııldı Yemden kutuya konulduklarmda yme donup kaldüar Geleneksel anı saglamlaştuma kuramına goıe bu anılar bırkaç saat ıçınde pıoteın degısıkhkleııne bagh olaıak sabıtlcnukcn bu ay ıçındc de kortekste uzun suıeü saklanacaklan alanlaıa geçıyoıdu Aıaştuma ekıbı sıçanlan test etrnek ıçın 4S gun bekledı Bu suıe anı ızle ıııun nıudtirkücye bağışıklık kazanmdfii ıçın yeteılıydı Beklenüdıgı uzere orjınal deneyımle ılgılı en ufdk bu hatıılatma yapümddığı zaman sıçanlar pıoteınlen bloke eden ılaç ve rüse dahı bellek kaybı gostermedüer Bdşkd bu deyışle kutuya konulduklcuında yonıden donup kaldılaı Berızeı şekılde hıpokampu sun taluıp edılmesı de anıyı bozmadı çunku anı o zaman korteksm kıvrımlan arasında kendmı enmıyete dlmıştı Anrak ılaç enjekte edılmeden onre sı çdalaid kutu lidtııldtılıncd iorıuç burıun tdrn tfisı oluyoıdu O zaıririn protpınlen bloke eden ılac, timnezıye (unutkanhk) yol açıyoı du Ve hıpokampusu tahrıp etmek de korku bdğldntısını kesrneye yettı Sıçanlaı kutunun ıçınde yerlen koklayıp durdular Sankı yenı den drumsama anı ızleruıı sılrruş gıbıydı ' Bugune dek, aru ızı bır kez yer eder se bır daha süınmeyecegı ınancı yaygındı dıye konuşan Nadu 'Ancak bu ızın aı ük de ğışıme yatkın olduğunu goruyoruz Aruların eskı statık goruntusu bu baglamda bır yanıl samadır Burada yapmak ıstedığunız şey bellegın ınanümaz olçude dmamık oldugu nu gostermek dıyor hvmedekı Kalu"orruya Unıversıte sınden Jaxn.es McGaugh ve Larry Cahill, bu konuda buaz temkmlı Bu ıkılıye go re yenıden sağlamlaştrma etkısının tekrar edılmesı olanaksız Nadır'uı çahşmasma kuşkuyla yakldşan Cahıll sonuçlarm daha basıt bu dçıklamdsı olduğuna ınaruyor Or neğın baskılama mekanızması gıbı Çauşmasuun son deıece sağlam te mellere ddyandıgmı soyleyen Nadıı bu sonuçlaıın surnuklubocek yengeç ve tavuklar da da tekrar edıldıgını ve ayru sonuçlaım dlındığuıı ıleı ı suruyoı Bellek'e güvenilmez Nadu sonuçldim hatdlı olmadığından emın Aıtık bunldim ne dnldrrid geldıgını aıaştuıyoı Omegın bu sunuçlar bellegın guvenılu olrnadıgını mı gosteı ıyoı> Açıkçd bu dogıu değıl Anılar değişebiliyor, insan belleği ra ya gore bır anıNe var kı arulaı IUII hatırlandığı sabıt de degıl yeni ve uyduruk anılar zaman değışebıBu arada dığer yaratabiliyor lecegı goruşu bu bılım udamları yanılgı Aynı şekılde bır anı hdtulandıÇn za bellegm degışebılulıgını faıklı bu şekılde man zayıflayacagı yerde guçlerıebılu de açıklıyoı Bu açıklamanın dayanak noktası Bu arada Loftus gıbı psıkologlar uısan molekuleı devu Bu huueyı oluştuıan pıote belleguun yeniden yaıatma yeteneğı konuın yag ve dığer karmaşık molekullerın da sunda daha temkınlı davranılması gerektıgı yanma suıesı genel olaıak çok kısadır Bu nı soyluyoı Loftus bundan 30 yıl once gorgu sure bııkaç gun ıle bukaç ddkaka aıasmda şahıtlerının anlattıklarının ne kadar yanh oladegışıı Dolayısıyla omıurıu tarııaınldyan bılecegırıı oıtayd koymuştu Ancak gorgu molekulleım yeııne yenılerının gelmesı ge şahıtlerının yanlı tanıklıklan nedenıyle mahreku Bu duıurnda hucıeleı statık degıl tam kunı olmu^. masum msanlar son yülarda tersı kendıleımı .urpklı yenıleyen kmlgan DNA te^tleıı yardımıyla kendılermı aklayave hassas yapüaıdu büdıleı Loftus aynı şekılde, psıkoterapıstleBeym hucıeleı ı ıçın bu genel duıum ıın soıgulama yontemlerının telkıne açık oldaha da vahum bır gorunum kazarur Hucıeması nedenıyle hastalaıın hayalı anüar yalnm \ yapılaıını oluştuıan pıoteın hflerının rdtabılecegını ılerı suruyor yarı ydşatrıldiı bııkaç dakıkadıı Ve sınapslaid bdgk ıeseptoı pıoteınlennın bırkaç gun de bu: yemlenmesı gerekır New lerseydekı Pımceton Unıveısıtesı nden noıobıyolog Joe Tsien p gore bugun sahıp oldugunuz beym geçen hafta sahıp oldugunuz beynm aynısı degüdır 1 latta DNA ların bıle onaıılması gerekebılu Boylece eger ınsanlar ashnda sı naptik bağlannlann oluşturdugu bır ağ ıse, bu agm dayanıklüıgı nasü saglanabüır 9 'Insdnlar beyrun stank bır yapıya sahıp oldugu karusına nasü kapıldüar büemıyorum" dıye konuşan Tsıen "Bır bellek ızı molekuler devır gereklüıgı nedenıyle dınarruk bır yapıya sahıp olmahdır" dıyor Irvındekı Kalıforruya Unıversıtesı nden psıkolog Elizabeth Loftus, geçmışın fotograf gıbı beyınde saklandıgı fikrıne sıcak bakmıyor Loftus'un bu konuda gerçekleşürdıgı deneylerde, anılann ashnda kolayca degışebılen bır yapıya sahıp oldugu Lstenıldıgı yonde şekülendınlebıldıgı ortaya çıkti Paııs Pıeııe ve Maııe Cuııe Uruversıtesı nden Susan Sara beyınle ılgılı asıl pıoblenıın geçnuşı nasıl korudugu ıle ılgılı degıl eskı ogrendıklen ıle yenı ogrendıkleııru nasıl buleştudıgı de ılgılı olduğunu üen suruyoı Anılar, çimdiki zamanı anlamlı kılan kayıtlardır. Bu aıada bellekte esnekhgı yuzunden yer açüdgı zaman bu boş luklar guncelleştu ümış verılerle dolar Yenı ıle eskıyı buleştınp buleştirmeme konusun da aktıf seçunler yapüabılu veya bu ıkısının brrleştırılemeyeceÇfi konusunda kesm kararlar ahnabılu Sa Soru sorma zekâsı IO ü = Intellıgent Ouestıonıng Ouotıent Aıtık"zeka yenne SoıuSoıma Zekâsı kavramı kullanılıyor Doğru sorulann ne leı olduğunu buldbılrnek hemen hemen sorunu çozmek demektır sorurid ndsü yak laşacaguruzı bılemedıguruz zaman ük ydp mamız gereken cevaplarını bılpbıleceğımız bazı bdsıt soıuldi bulditü< üeılemeye çauşmaktu Çunku sorulann yanıtldrı kendı ıçlennde saklıdu Soıulaı soıaıak oıüan oı taya çıkarabüırız Hatta dıyebıunz kı sorular yanıtldrdır1 Iştc sıze bazı sorunlaı ve dogru sorulmamıs lasrr sorular * "Bu ısın sonu n'olacak9" * "Ben şımdı n'apun'" * "Bu ışm çaresı nedu''" * "Sorunlanmı kım çozer 9 " * "Nasü ış bulurum'" * "Bana kım ış verır?" * "Kısu'" sorular yol kaybetnru" "yol açıcı" sorular yol buldurur * "Yol açıcı" soıiüann 3 ortak ozellıgı şurüar olmalı * Tekü (sıngular) olmalı, Yanı bubumden farklı cevaplan olabüecek sonüar bu"leştuümemelı * Belırh (defınıte) olmalı, Yanı, muğlak açıl maya muhtaç kavramlar kullanümamalı * Net (clear) olmalı Yanı, ne soylenıp yazıldığı tam anldsümalı • http //www tınaztıtız com/ 843/7 Yaşamm nonnal akışı ıçınde bellıgınızdekj ufak tefek yarulsamalar zararsızdır" dıye konuşan Loftus "Ancak ınsarıların ozgıulugu sızm verecegınız ıfadeye bağhysa diuldrın dogruyu yansıtması çok onemlıdu dıyor New Scıentıst 3 Mayıs 2003 Reyhan Oksay