Katalog

Diyalektik haksızlık Yakup Kepenek C BTnın 26 Nısan 2003 tanhlı sayısında, yerbüımcı Prof Dr A M C. Şengor'un "Gelışme ve dıyalektüc" başhklı yazısı yayımlandı Yazısına, verdıgı bır konferans sırasmda, bır dınleyıcı" nıçın Frıedrıch Engels m Doğanın Dıyalektıgı adlı eserınden ve bu eserde savunulan büımsel yontemden bahsetmedıgımı sordu üa kısımh yanıt vprdım (1) En gels m Doganın Dıyalektığmm gunumuz büımı açısından büımsel bır ıçerığı olmadıgı gıbı yazüdıgı zamankı büım açısından da durum aynıydı (2) Manc ve Engels'rn savunduklan şek lıyle diyalektik büımsel (ve mantüa) bır duşunce tarzı degıldır" dedığını behrten Şengor yazı sını "Bugun ozelhkle behrh pohtık goruşlerın taraftarlannca kullaruldıgı şekhyle dıyalektık duşunce on sekızıncı yuzyüda hızla yayümaya başlayan doğal gehşme' mancına füorsel bır temel bulma arzusunun sonucu ortaya çıkrruştir" dıye surduruyor Sonra da, Desmond ve Moore'a gonderme yaparak "Marx ve Engels Darvvm'rn evrım kuramrnı "ınsanlık hakkında acı bır hıcvıye olarak rutelemışlerdır" dıye ekhyor *** Yanıtlar "bırıncı kısrm" üe sınırlı kalsaydı bu yazıyı yazmak bana degıl doga bıhmcüen ne kahrdı Yapüan, doga büımlerıyle sınırh kal mıyor, dıyalektüc yontemı yalnızca pohtık ıçerıgıyle algüıyor ve kuçumsuyor Yazı bır büımsel araştirma yontemı olan dıyalektıge haksızhk edıyor Dıyalektık, doganın toplumların ve du şuncenın gelışmesını açıklayan genel yasalan ıçerır Dıyalektıgın, Anadolu topraklanndan, Efss'h Herachtus gıbı duşunurlerden başlayan, Bacon Descartes Spınoza, Rousseau Dıderot Kant ve Hegelden geçen evnmını, Manc ve Engels üe ulaştigı doruk noktasrnı ve ondan son rakı muhteşem seruvenıru elp almadan ve gu numuzun büımsel değışımlerını bu çerçevede ırdelemeden bu konuda bır sonuca varmak hıç de büımsel bır yaklaşım degüdır Dıyalektıgın ınışk çüoşh evrımı ve geçırdıgı donuşumler en ıyı, yme dıyalektıkle açıklanabıkr Engels ın Doganın Dıyalektıgı eserı (18/3 1886) yülarvnda tuttuğu rıoüardan oluşur Kıtap olu munden 30 yü sonra 1925 de Sovyetler Bırh gı nde yayımlandı Bu nedenle de, eserın "yazüdıgı zamankı büun' ıle neyın arüatümak ıstedıgının açüdarunası yerınde olurdu Engels'ın dıyalektık yontemı kullanmasının orneklen ara nacaksa, dığer eserlenne ozeUıkle de AntıDuhnng'e başvurulabüırdı Marx hâlâ güncel Manc'a gehnce, bu konuda Şengor e geıçekten kotu haberlenm var Manc, esas olarak kapıtahst uretrm bıçımını çozumlemıştır Yontem konusu dahü yaptıgı bıhmsel katküar, hemen her donemde gııncelhğım koruyor Bu konuda, once genel durumu anlatan, J D Ber nal'den bır ahntı yeteılı olacakür 1 "Mancın doğa büımrne verdıgı onem doğa bıhrru üe sanayı ya da toplumsal uretıcı guçlerın üadesı arasındakı üışkıye dayanmaktadır Manc toplumsal uretrm üışküerırıın ureticı guçlerın durumu üe nasü süa sıkıya bağk olduğunu, karşüık olarak uretıcı guçleıın de büımın durumuna dayandıgını ve aynı zamanda bıhmm üerlemesı ya da duraklamasına temel bır nedpn oluşturduğunu daha o zaman anlamıştı" ' (Manc ve Büım Büun ve Sosyahzm Yayınlan, 1997, s 40) Büımın toplumsal ışlevlennı anlatan kla843/12 sıkleşen çalışmanın sahıbı olan Bernal Marx'ı boyle degerlendırıyor Marx'ın yontemınm bır ıküsatçı gozuyle çozurrüenmesı ıçın de Svveezy Paul M (Theory of Capıtalıst Development, MR Prcss 1968 s 1122)'ye baküabüır Orada Marx ın yaklaşı mı ekonomının ana sorunsalı Smıth, Rıcardo Mdishall, Davenport ve Robbıns baglamında ırdeleneıek ve kendı yorıtemını açıkladıgı The Crıtıgue of Pohtıcal Economy dekı unlu paragraf da kullanüarak yorumlanıyor Marx ın çalışmalan da kullandıgı ve ge lıştndıgı yontem de son yülarda çok yogun bır bıçımde ve gıderek daha fazla benımsenıyoı Gerçekten çok sayıda bulunabüecek omeklerden bırı olarak, 2002 de yayımlanan (Verso) Mpghand Desaı'ın Manc's Revenge adlı eservnden kısa bır alınü [Kapıtakst]"llerleme duzerüı olmadı nesnelere ve duşuncelere ıtıcı guç veren sava şımın çelışkının bır sonucu olarak kesıntüı ol du Dıyalektık anlaşümaz bır şey degü, o yalruz ca herhangı bır durumda varolan degışım gızügucunu saptamanın ve gıdışını bulmanın bır yoludur Berlın duvannın yıkümasıyla gerçekleştığı gıbıdiyalektik füozof daha üendeb degısımın tohumldrıru saptayabılecekü ve ger çekte tersmı de (s 28) Desaı yeterlı degılse, esen hakkında ya zılanlarm bu kısmına bakınız "Bugırn Marx hızb bır kureselleşmecı olurdu Kureselleşme kapıtalızmın sonunu yakınlaştırdığı ıçın ıyıdır" Robert Skıdelsky "Bu kıtap aynı zamanda kure seüeşmenın ve onun sonuçlarının anlaşümasın da Marx'ın duşuncelerırun suregelen onemııu kamüıyor" Raymond Plant "Marx's Revenge kuresel kapıtalızmın pınl pırü bır çozumlemesıdır Rıchard Sennett *** Şengor Marxve Engels'e, Darwınüeügıü goruşlen baglamında da büım dışı bır tutumld. haksızlık edıyor Bır büım ınsanı olarak Şengor un Marx ve Engels m Darvraı hakkmdakı goıuşlerı ko nusunda yapması gereken, doğrudan dogruya onların kendı yazdıklarına yanı asü kaynağa başvuımak olmaüydı Ornegın bu rküının mektuplanndan Darmn'e üışkın goruşlen kolayca bulunâbüırdı Mektuplardan yalnızca bırer ornek yeterlı olacaktır Marx, F Lassalle'e yazdıgı 16 Ocak 1861 tarüılı mektupta ' Darwm'ın eserı çok onerrüı ve bana tarıhte sınıf savaşımmın dogabüımsel temek olarak yardıma oluyor (Marx ve Engels, Selected Correspondence Progress, 1955, s 123) dıyor Engels de, FA Lange'ye 29 Mart 1865 tanhlı mektubunda "Danvın'ın kıtabını ük okudugurnda onun bıtkı ve hayvan yaşamı üe Malthus un kuıamı arasında kurduğu olaganustu benzerlık kaışısında ben de çarpüdım' dıyor ( age.s 171) Kullanüan kaynağı, Desmond vo Mo ore u mceleyemedım Eğer orada kullanüan Marx ın Engels e yazdıgı 18 hazıran 1862 tarüı lı mektup ıse orada da Darvvın'e buyuk ovgu var Dıyelım Marx ve Engels ın yazışmalannın aslına baküması geregı duyulnıadı Şuıası çok ügınç degıl mı 7 Büım ınsanı Şengor Marx ın Darwm üe ılgüı duşuncesmı saglığmda yayımlanan asü eserme Kapıtal (1 Cüt)'e bakarak saptama geregı duymuyor O zaman, bunun nedenınm sorulması haklüık ka zanmaz mP Oysa, Kapıtal(l)de Marx Dar wm'e üa kez başvuruyor, bakm ne dıyor9 "Darvvın, turlerın kokeru uzenne çağaçan çalışmasıyla ( Ingıhzcesıyle Darwın ın hıs epochmakmg work on the ongın of specı es ) dedıkten sonra uzun bır alıntı yapıyor (s323) Yme aynı yapıtında (s 352) "Damnbızı Do<3a nm Teknolojısı, ıle ügüendırdı" dedıkten sonra zamanının dokuma teknolojısı uzerıne uzun bır yorum yapıyor Bu sozlerde gulmece yok asü kara gulmece olan, gerçege ulaşmanın bır büım ınsanı taranndan savsaklanmasıdır *** Soğuk Savaş yülannın baskıcı ortamında kapıtahst dunyada büımsel çalışmalardan ve unıversıtelerden uzak tutulan, Sovyetler'de de buyuk olçude yorumsuz tekrarlatüan Manc ve bjıgels ın goruşlen ulkemızde, en azından şımdüık, farkına varümasa da büım dunyasında asü açüımını 1990'dan sonra yaptı Manc ve Engels m, gerek kullandıklan yontem, gerekse yazdıklan, şımdüerde tum dunyada, çok daha rahat ve kolay bır bıçımde, yanı korkusuzca ele almabüıyor Ozellıkle sosyal büımlerde çalışmaları her gun yenıden yorumlanıyor, yontemı vazgeçümezlıgını çok daha guçlu bu bıçımde, koruyor Her yü, yalruz Ingılızce olarak, onlarca kıtap ve yuzlerce büımsel makale Marx m yon tem ve gonışlerınm guncel olaylara uyarlanma smaayıüıyor Çeyrek yulyüdan fazla bır suredır yayımlanan Cambndge Journal of Economıcs gıbı saygm bır büımsel dergı kendısmı tanımlarken "Marx, Keynes, Kaleckı Joan Robınson ve Kaldor geleneğı uzenne kuruldugunu ' ozeıüe vurgulama geregı duyuyor Kuresellpşme uzerıne çalışanların en çok başvurduklan eserlerden bırı de en çok satan kıtaplaı lıstelennde yer alan Komunıst Manıfestosıı'dur Manc'ın sermayenın dolaşırm sureçlerı bununracelve nıtel degışımı, sermayenın evrımı azalan kar oranlan teknolojüc yenüık ve geruşleulmış yenıden uretım, yanı urun fazlası elde etme ya da buyume, uluslann dış tıcarennde degerfıyat üışkısı ve eşıtsız degışım, somurgeleşme ve kapıtalızmın krızlen uzerıne yazdıklan, geçmışte oldugu gıbı gunumuzun ekonomılerını arüamamızdakı etlosım, geçmış yülara gore artırarak surduruyor Son yülarda büımın teknolojık yenüığe daha fazla uyarlaıuııasının bır sonucu olarak büımler arası karşüık etküeşım ve ıç ıçelüc hızla arüyor Diyalektik yontem bu geçışlıhçjı olaganustu ko laylaştırdığından büımlerırı hızlı gelışmesını sağlıyor eshye gore çok daha yaygın bır kullanım alanı buluyor *** Turkıye eğıtım sıstemı, ozelükle Ikıncı Dunya Savaşı soruasrnda toplumda egemen kı lınan kyr komunızm gelıyor korkusu üe, diyalektik yontemden uzak tutuldu, yalruz egınm sıstemı degıl, bunun dîşmda kalan toplumsal ortam da bu korkudan gereken payı aldı Sonuçta tum toplumsal sureçler, sol ayagı olmayan, topal bır gelışme buna gebşme derulebılırse gosterdı Belkı çok daha korusu, ulkenın duşunce dunyasında, büımsel ortamında yaşandı bu dunya, hastalıklardan hemen hıç kurtulamadı sıg. dar ve kısır duşunce kmntüannm otede berıde dolaştıgı ve bır turlu ozgun bır yapısal bıçımlenmeye donuşemedıgı ozellıgıy le baş başa kaldı, daha dognısu kalakaldı Şengor gıbı kendını kanıtlamış ve bu tur korkulara gereksınımı olmayan bır büım ınsanının dunyada komuruzm korkusu kalknktan şunca yıl sonra büe o koıkunun ızlerını taşıyan yorumlar yapması yapabümesı, han gı nedene dayanıyor7 Bu sorunun yanıtmı da yalnızca diyalektik yontem verebüır Gele cekte, ulkenın büım tarıhını yazacak olanlann bu tur yorumlara ayn bır bolum ayıracaklann dan hıç kuşku duymuyorum Son olarak ne demışn Gableo Galıleı' "Eppur sı muove" ' Dıyalekük de oyle1 Diyalektik, Marksistlerin tekelinde değil! Sayın A.M.C. Şengör, Cumhurıyet Bılrm Tbknık Dergısı'nın 26 Nısan 2003 tanhk 840 sayısında, "Zumrut'ten ahsler* başlıkh koşe yazuuzda behrtlığınız, bır dmleyıcının sıze yonelthğı soru ıle ılgık, "dıyalekük' kavramı uzenne gomşlennızı okudum Yazınızda sızm yonplttığınız sorularla şaşhna donen o dınleyıcı gıbı, yazdıklannızı okudukça ben de şaşhna dondum Bıhm adamlan doğa olgulannın oluşum nedenlennı hâlâ, çevresel "tesaduü" etmenlerle mı açıkhyor? Bıhmsel yontemlerde, sızm tcsaduf dedığınız turden davranışlar olabıhr Doğada ıse tesadut dıye hırşey yoktur Rasüantı olarak Turkçe'ye çevırcbıleceğımız bu kavram, behrh doğa olgularmın behrh sureçlerden geçmesı ıle ortaya çıkar Olgu lann açıkJanmasmda, ınsaıı algısmm yetmedığı du rumlarda, "tesaduf kavramı ınsanoğlunun kurtancısı olmuştur Doğadakı tum olgular, belırh koşullar ve behrh sureçlerle ortaya çıkar Mantık ıse ınsanlann doğayı ve olqulan kdvrayabumek ıçın gehştırdığı yontemlerden bındır, tıph diyalektik gıbı Oysa, dıyalektığı başansız bır varsayım olarak behrtmenız, ondan çok şey beklemenız anlamına gchr Insanoğlu, tum doğa olgulanm çozumleyebılen, butunsel bır kavram henuz gehşurememıştr Boyle bır arayıs bır bıhm adamı ıçın gereklı de degıldır Bır manç adamı bu arayışm peşmden koşabıhr, hatta, tum pvrenı ıçıne alan kavramlar gehşürebıhr Sız gehşmeyı neye gore tammhyorsunuz, onu bılemem, ama evrenm ku ruluşundan ben, bır evrım surecının yaşandığını kımse yadsıyamaz Bu evrımı, tek başma klasık manükla açıklamamız pek olanakh degıldır Klasık manüğm zorlandığı yerlerde, diyalektik materyahzm devreye gırer, algılamamızdakı yetersızhklerı, sureçlerdeh behısızlıklen bu kuramld gıdenrız Evet, gunumuzde de baktenler en egemen yaşam oğelendır Ancak bu durum, doğadah değışım surecme engel degıldır Tersıne, çeşıtlıhğın geürdığı hızlandıncı bır etbsı de vardır Yazınızda mantık kıırallanna uymadığmı behrttığmız, sureçlerm AÜığını savunmak ya da karşı çıkmak anlamsızdır Dıyalekük materyahzmde, sureçlerde zıthk yoktur, olgulan yapan nesnelerde zıthklar vardır Evrendeh tum nesnelenn zıtlığı vardır, ama her surecm zıthğı olmayabıhr Bu zıüıklar ne kadar çok ıse, olgular o kadar hızlı ya da şıddeth oluşur Sıcak hava ıle soğuk hava karşılaşüğmda ruzgar oluşur Kuzgâr aynı anda hem esıp, hem de durmaz, sıcak ve soğuk hava dengeye ulaşmca durur Dıyalekük materyahzmdeh zıüığı bu anlamda duşunmek gerehr Sızm yorumladığınız sureçlerm zıtlığı, gehşmeyı oluşturmaz Bırçok bıhm ve duşun adamı, bulunduklan sosyal ortamdan dışlanmamak ıçm, diyalektik materyahzme onyargüı yaklaşmaktadırlar Bellı bır sıyası grubun duşuncelennı açıklamak ıçın kullandığı bu yontem, Marksistlerin tekehnde degıldır Bıhm adamlan da bu duşunce yontemını onyar gısızca kullanmahdır Bılım tutucu ohn<nnahdır Insanlığm gehşürdığı evrenspl değerlen, yme ınsanhğın gehşürdığı sosyal gnıp bağnazhğmdan kurtanp, yalnızca belh bır grup "seçümış" msanlar ıçm değıl, ınsanlann da ıçmde olduğu tum nesnel varhklar ıçm kuManmahyız Şukru Ozkan Mımar, İTUmezunu sukruozkan@hotmaıl.com