Katalog

Cumhuriyet BîLİM TEKNİK AnadoluTürk buluşmasının evrensel çiçeği Divriği Ulu Camisi ve şifahanesi Ali R. Bllglner ~ canpol0netonc.coin.tr tvrlğl Ulu Camisi ve Şifahanesinl, benzerslz bltki bezemelertyle işlenmlş taş işçiliğlnin ününü, ilk ne zaman ve kimden duyduğumu bilemiyorum! Bildlğim, bu eşslz anıta açıklayamadığım bir ilgl ve sevglnln uzun yıllardan beri benliCamlnin ğimde varoluşuydu. Yaşam koşulları bu yolculuğa 2000 yılıKuzey taç kapının haziranı için geçit verdi. nişinde Bu sevglnin kaynağını orada blr hafta kadar kalıp ca sının mi ve şlfahaneyle yaşayarak biraz olsun anlayabildimt Şöyle sağh sollu iki ki, çocukluğumun önemli bir bolumünu yaşadığım bir Ana yandan kat kat dolu kasabasında OrtaAsya pagan geleneklerıni hâlâ koru yükselen hayat yabilmiş insanlar tanımıştım. Kasabanın çiçekli kırlarında, ağacını güneşiki yanından sular akan eskl kesmetaş döşeli ıssız sokakların ay, yaprak, dal, da uzerlerinde otlar bitmiş, insanların llgisizliğinden doğa çiçek suslemelenın koruyucu teslimiyetine sığınmış çoğu Selçuklu ve Ana rl oluşturur Hadolu Beylikleri doneminden kalan mezar taşları, kumbetler, yat ağacının iki tekkeler, yatırlar, hamamlar, külliyeler arasında gezinir, kolu kapı nişinin üstünde ve oroyunlar oynardık arkadaşlarımızla. tasında guneşlotus işlemelerinde birleşerek bir bütünlüğe Geceleri uykuya dalmadan önce komşu ninelerden ve annemden kuşaktan kuşağa taşınmış, sonradan birçoğunun kavuşur Artık burası cennetin giriş kapısı olmuştur IçerideDedem Korkut ve 1001 Cece Masalları olduğunu kavradı kı cennete ona yakışan ancak boyle gorkemli bir kapıdan ğım çok renkli, efsanevı soylenceler dinlerdim Orta çağın geçilerek gırilecektir Hayal ürünu bitkisel bezemelerin sussultanları, melike ve cariyeleri, yoksul insanları, şehzadeleri, lendığı kuzey taç kapısı bu duşuncenin urunu olarak yapının ağaçlar, hiç solmayan çiçekler, atlar, arabalar, saraylar, züm sanatsal kimliğine egemen olmuş, artık cami mimarislnin fazla bir onemi kalmamıştır Başka blr deyişle doğa, insan rudü ankalar süslerdi çocukluk duşlerimi. Ninemin, anne min, komşu kadınların bembeyaz bezlere içten doğaçla yapısı mimarinin onune geçmiştir Şifahane taç kapısı ise kuzey taç kapısı gibi yarım kalmayla çizdikleri çiçek, dal, yaprak ve çiçek çeşit govdelerden oluşan değişik bitki omeklerini renk renk ipliklerle bu mıştır Iç içe iki kemerden oluşur Taç kemerle, hareketll derin bir nişle birbirlnden ayrılır Ince sütunlar, çiçek demetleyük bir heves ve özen içinde Işlediklerlne tanık olurdum Bu işlemelerin yapıldığı mendil, hamam bohçası, kar rl ve geometrik şeritlerle bezelidlr Şifahane taç kapısının yola eteği, yastık başı, başortusu, namaz bezi, gecellk, sa kemerlerinin kesintislzliği, bir yandan yükselerek eşslz bir bahlıkların içleri ferahlatan, gönulleri aydınlatan gizemli uyum içinde diğer yandan sonlanması eşine pek rastlanmayan mimari bir tasarımdır Bezemeli giriş duvarı ortada pengörüntuleri doldururdu duygu dünyamızı! Buyük Selçuklu Devletl Sultanı Alparslan, 1071 de Bi cere, pencereyi iklye ayıran süslü sütun birer muclzeyl yanzans'a karşı Malazgırt Savaşını kazandıktan sonra çeşitli sıtır. Ceçen yüzyılda bağnazlarca tahrip edilen cephedekl iki Türk Boyları Anadolu'ya yeniden yerleşmeye başladılar Al insan figüru klaslk Selçuklu donemi şapka ve saç örgüsüyle parslan, yönetimindeki komutanlarından MengUcek Bcy'e yapının kurucularını düşündürür Şifahane taç kapısı genel Erzincan, Kemah Divriği'yi içine alan bolgenin yönetimini anlamda yapıldığı çağların dunya mimari kultürunun izleriverdi Mengücek Bey'ln torunlarından Alper Şah zamanın ni taşıyan ozgun bir yaratımdır Yapının batı kapısındaki yırtıcı kuş desenleri Orta Asda, Malazgirt Savaşı'ndan 157 yıl sonra 1228de tamamla ya Türk geleneklerinin totem anlayışına bağlanır Doğu nan Dlvrlğl Ulu Camisi Ahmet Şah'ın, Ştfahanesl ise Ah met Şah'ın eşi olduğu sanılan Turan Mclck'in adlarını taşır penceresi ise Konya ve Orta Anadolu Selçuklu bolgesinin Cami ve Şlfahane'nin taç kapılarının olağanüstü bir dusün ozelliklerıni taşır Cami mihrabı Kuzey taç kapı ve şifahane ce ve estetik anlayışıyla yapılan bezemeleri ve mlmarisi açı taç kapısının özgur tasarım ve olağanüstüluğü gibi apayrı sından günümüzde bu eser UNESCO tarafından dünya Kül blr olaydır. Süslemelerinln yarım kalmışlığı hem sadeliğin tür mirası listesine alınmıştır Bezemelerinin ve mimarisinln yaratıcısı Ahlat'lı Hurrcmşah'tır. Usta Hurremşah, yapıda gerçek doğada varolmayan, tamamen hayal urunu, masalsı yaprak, dal, çiçek, sarmasık glbi bitkisel motifleri taç kapıların taşlarına oy gibi işleyerek onlara Uç boyutlu bir heykel anlamı kazandırmıştır Kuzey taş kapısından camiye giren insanların camiye değil de sanki cennete girişleri anlatılmak istenmiştir Aslında bu kapıdan gecllerek glrllen yer, yenl cennct yurt Anadolu'dur. Bugünlere gelene değln şimdi bile koskoca Avrupa kıtasında toplam 12.000 olan bitkl türüne karşılık 3000'ini dunya gezegeninde yalnızca kendisinde bulundurarak 10.000'e yakın bitki çeşlti barındıran mucize yurt Anadolul Hem de o 1200'lü yıllann başlanndaki el değmemiş Anadolu'yu bir düşünün! 0 günlerl, doğa, tarih ve kultur değerlerini çok iyi değerlendlrebilen eşslz bir sanat ve felsefe yüklu doğu İnsanları olan atalarımız, Anadolu'ya artık " donmemek üzere son olarak adım attıktan yani T071 Malazgirt Zaferi'nden yalnızca 157 yıl sonra Anadolu'nun eşslz guzelKğlnl keşfederek boyleslne anlam dolu blr D anıt yaratıp cennet Anadolu'ya layık olmaya calışmış lardır. Cennete girİş ( guzelliğini hem de hayat ve olüm arasındaki bellrsiz süreci yansıtması açısından felsefi bir anlam yüklüdür Hayal urünü bezemelerindeki duşunce kurgusu ve uygulamadaki benzerslzllk, yapı ustalarının kimlikleriyle ilgill hemen hiçbir şeyin billnmemesl, ortaçağın karmaşık siyasal ortamındaki geniş coğrafya Dlvrlğl glbl sapa blr ycıin seçlml, yaptıranların kimlik sorunları gibi bilinmezlerle dolu esrarcngiz, evrensel blr bllmecedlr Divriği Ulu Camisi ve Şifahanesi Ortaçağ karanlığından günümüze ulaşan bir ışıktır aynı zamanda! Ona sahip çıkmak, gerçek değerini once kendi sonra bütün dünya insanlığına gosterebilmek yerine gunumüzde inanılmaz bir ilgisizlik ve bağımsızlığa terkedilmiş bu eşsiz anıtın bir duyarsız mlrasçıları onu kendi haline bırakmış giblyiz. Yorum TUrklerln Anadolu'yu yenl blr yurt olarak seclmlerlnde Malazgirt Zaferl askeri alanda nasıl blr onem taşıyorsa kUlttlr ve sanat alanında da Divriği Ulu Camlsl ve Şifahanesi aynı oneme sahlptlr. Blr başka deyişle Turkler Ortaasya'dan Anadolu'ya son kez ve blr daha çıkmamacasına Malazgirt Zaferiyle glrip sahlp olduklan kultur blrlklmlyle yaptıklan Drvrlğl Ulu Camisi ve Şlfahanesl'nln kuzey tac kapısından gecerek cennet Anadolu yurdunun gerçek anahtanna sahlp olabllmlşlerdlr. Biz torunlara duşen görev bu bilıncın ışığında, bir doğa, tarih ve kultür cenneti olan son yurt Anadolu'muzu ve onun doğal değerlerini her şeyln üstünde tutarak korumak ve gerçek değerleri düzeyine yükseltmektir Dünyada yalnızca Anadolumuzun Divriği'sinde bir kez açmış olan bu muhteşem çlçeğimizi ulusumuzun başında blr taç gibi soldurmadan yaşatmak, bizler için ulusal ve kutsal bir gorevdlr KAYNAKLAR ? Doğan Kuban, Dıvnğı Mucızesı, YKY Yayınlan, SanatSS 1 Baikı, htanbul, Ağustos, 1999 2 Necdet Sakaoğlu, Dıvnğı Ulu Carrmı ve Şıfahanesıyle ılgılı çeytlı gazete ve der gılerde yayımlanan yazılar