Katalog

araştınrken bügısayar sımuldsyonlan yen ne gerçekdunya kanıtlan uzennde çdlış mayı tercıh edıyor Bu yılm başlannda Pa rıs Jeolojı Enstıtusu nden Gauthier Hulot ve meslektaşlan uydu olçumlennden ya rarlanarak çekırdegın tepesıne yakın bolqelerdekı manyetık dldn davrdmşlanndakı degışıklıklerı ınceledı Afhkanın guney ucunun denrüıklerındekı manyetık alanla nn tuhaf davranışlaı sergüedıcjı ortaya çık ü Burada manyetık dlan çızgüerınrn yonu yuzeye doğru yonelececjıne alışümadık bır şekılde dunyanın meıkezını gosten yor Oysa bolgedekı domınant çızgüenn yonu yuzpye dogıu donuk Aynı şekılde Kuzey Kutbuna yakın bolgede de buna benzer ters yonu gosteren çızgüı bolgeler bulunuyor Hulot ve ekıbı bu ters yonlu bolge lerın oluşumunu çekırdegın temel hare ketımn tersıne donen rjırdaplaıa baglıyor Bu da ıkı kutuplu manyetık alandakı azal mayı açıklayabılır Dahası bu ters donmuş dlanlann artması bazı bılgısayar sımulas yonldimda tam anlamıyla bır yer degıştır me hareketınp donu^uyor Şu diıda gostenmde olan The Co re filmı mdnyeuk alandakı azalmanın yol açtıgı felaketlen ve bılım adamlarının nasü çozum buldugunu anlatıyor I lalıhazırdakı teknolojı boyle bır çozuınun hayata geçı rılmesme uygun degıl Aynca bılım adam lan boyİP bır tehlıkenın ÜOZ konusu olma yacağı konusunda hemfikrr Ikı kutuplulu gun azalması kutuplann dnı bır yer degışımıne hazırlandıgı anlamına gelmeyebürr Kaldı kı manyetık alanın dogal dalgalanmalan behılı bır yogunluqa enşınce bu degışım dogal olarak meydana gelır Son yapılan bılgısayar sımulasyonlan gezege nın dış yuzeyındekı manyetık alanın top lam manyetık alanın yalnızca yuzde 10 unu oluşturur domınant üa kutuplulu gun zayıflaması karşısında daha da şıddetlendıgını gosterıyor Insanoglunu bu konuda en fazla rahatlatacak büımsel bulgu ıse bazı turlenn yok olması ıle geçrnıştekı manyetık alan zayıflaması arasında bır baglantmn olma ması kudegı ve uzerrndekı manto arasrndakı sı nınn ıkı bolgesınde büım adamlan ters manyetık alan tespıt ettüer Bu ters manyetık alanlı bolgelen uydulardan gelen kayıt laıla bırleştıren büım adamlan tum dunyanın manyetık alanın tersıne donme surecı nın başlamış oldugu sonucunu çıkartıyor Bilimsel Ölçme kavramı ve problemi, bilimler tarihinin en onemli tartışma konulanndan birini oluşturur. Ustelik sadece bir tartışma konusu olarak kalmaz, fakat aynı zamanda bilimler tarihinin donemlerini de belirleyen bir kavram haline gelir. Osman Bahadır (*) Manyetik alan niçin yer değiştirir? Hdvvaıı Unıversıtesı Yer Büımlerı ve Teknolo]ihi Fakultesı nden paleomanyeto log Michael Fulleı Hawaıı bolgesındekı laTalan vt denız yatagındakı bırıkmtüen ızleyerek kutupsal yer degıştırmenın nedenleıını araştınyor Bugune dek yer degıştırmenın nedenlen henuz büınmemek le bırlıkte matematüoel modeller yardımryla bazı ıpuvlan elde edüdı Bu arada guneşın manyetık alanının da yer degıştırdıgıbürnıyoı Ancak guneşın manyetık ala rıı 11 yüda bır kutup degışürırken dunyanrnkı duzensız bır şeküde degışıyoı Fuller a gore manyetüc alan kutuplannın tersuıe donmesının nedenlennden bın buyuk bır olasüüda dış çekırdegın akışında oıtaya çü<an degısüdıklerdıı Bu tur degışüdüdenn nederu büınmıyor Ancak dınamo surecındekı dalgalanmalarda yaDunyanın dönme eksenı sıralaruı Bu kaya katüaştığı zaman mıne laller manyetık belleklenru konır Bellek ler mıneralın yenıden ısınmasına kadar sı lınmezler Dunyanın dort bır yanında ele geçen bu k lyıtlar kutupldim yeı iegıştır me zamanına üışkın tahmınde bulunmanın çuk zor hatta ımkânsız oldugunu gostpn yor Bu kayıtlar şu gerçeklen su yuzune çıkaıtıyor Bilinen kutup yer değiştirme sayısı Yaklaşık 1 000 En son yer değiştirme: 780 000 yıl once En yavaş yer değiştirme: 10 000 yü En hızlı yer değiştirme 1 000 yü Yer değiştirmeler arasında geçen ortalama sure 200 000 yü Yer değiştirmeler arasında geçen en uzun ara. 50 müyon yü G Jeomanyetık Kuzey Kutbu Casus uydular Saygın büım dergısı Natu le da çücan bır yazıya gore büım adamlan manyetüc alanın bır son rakı yer değiştirme hareketıne başladıgına üışkın bazı ıpuçlanna Manyetık Ekvator'un duzlemı enşmış durumda Gauthier Hulot ve ekıbı bu şanan degışıkbklenn etken olma olasüıgı baglamda mdnyetık alandakı degışıklıkle yuksek Bırkaç yü once Los Alamos Ulusal n ızlemek ıçın uydulann 20 yü arayla tuttuLaboratuvan ndan Gary A.Glatzmiet ve gu kayıtlardan yararlanıyor Dunyanın çe Los Angelesda Kalıfornıya Unıversıte smden Paul H. Roberts jeomanyetüc alanın matematıksel modellemesınde çok buyuk bır asama kaydettüer Bu üa büım adamı dış çekırdegın elektromanyetizm ve manyetohıdrodınamık denklemlerını çozduler Sonuçta jeomanyeük alanın bügısa yaı sımulasyonunu elde ettüer Bu sımulasyon donme eksenıne paralel olarak manyetdc alanın gorece olarak uzun sure ıçınde hızaya geldıgını ortaya koydu Ku tuplann ters donmesı sırasında bu üasının bırbırrnden ayrüdıgı da anlaşıldı Ters donme sımulasyonunda kutupsuz alanlar domınant hale geldı Şu anda büım adam ları teıs donme sırasındakı geçış alarüannın morfolojısı (şekübüım) uzennde duru yor Morfolo]irun daha ıyı anlaşılmasıyla daha gerçekçı modellerın yapüması ve je odınomonun daha ıyı anlaşüması murrücun olacak erçekte büımsel devnm oncesı büım ve büımsel devnm son rası büım nıtelıksel bılım ve nıcehksel büım olarak ayırt edı lebümektedtr Büımsel devrım oncesının nıtelücsel bakış açısını terriMİ eden Arıstote lesçı üzıge gore fizüc kanunları nıtelücsel degışüdüder şeklınde kendısını gosteren bır büım dahdır Oysa büımsel devrımın en buyuk onculermden bın olan Galüeoya gore olçme bır kanunun formulasyonu ıçın kaçınümaz bır elemandır Galüeo ıçın evren matemaügın düıyle yazümıştr Dığeı yandan modern büım gerek olgulann gozlenmesınde gerekse açüdayı cı hıpotezlerın geçerhbk kazanmasında de neylemeye başvurma kaygısıyla kendını belırgınleştinr Aynca olçme büıncının buluşlannve olçme araçlarmın urenmınm gelışımı büım lenn gelışımınde onemli bu aşamaya ışaret eder Bır çagın büımsel duşunce duzeyınm olçme araçlannın turunu ve hassasıyet derecesını belırlemesme karşı belırlı olçme aygıtlannın varhgının da teonlenn kanunlar hale gelmesınde behrleyıcı bır 10I oynadıgını soyleyebüırız Serbest düşme dönemi Büımler tarıhınde olçme pıoblemırun buyıüc onem taşıdıgı ve bazı fizüc yasalan nın behrlenmesınde behrleyıcı bır rol oyna dıgı durumlardan bın serbest duşme olgu sunun ıncelenmesı ve serbest duşme yasa sının belırlenmesı sırasında ortaya çüanıs ür Serbest duşme deneylen başlıca olarak Galüeo (1564 1642) Mersenne (1588 1648) Rıcnolı (1598 1671) ve Huygens Manyetik bellekler Lavanm ıçındekı derrur açısından zengın mrneraller ve dıger erımış kayalar dunyanın manyetık alanı üe uyum ıçınde 840/10