Katalog

Evrensel bir# felsefeci ve düşünüriimüzü kaybettik: llhan Dilman Dilman, 'felsefi problemlerle hayattaki zorluklar arasında bir tur Hişki' kurmaya çalışmaktaydı. Ona gore felsefe, hayatın zorlukları ve sorunlarıyla uğraşmalıydı. Klasik felsefi sorunlarının yanı sıra, ask, yalnızlık, ahlaki kişilik, suç ve pişmanlık, kendini aldatma, nevroz ve bilinçdışı istem, kişisellik, kişiliğin otantikliği, 'içsel yaşam', iyi ve kotu gibi konuları da ele aldı. Chryssi Sidiropoulou* rofesor Dilman m hayatı ve kışüıgı bana sık sık Pldto nun Phaedo su uzerıne yazdıgı kıtapta bahsertıgı felsefi yaşam bıçımım haürlauıdı Onun ogrencısı olabüme şansına erısmış olan bızler ıçın Socrates m genç hayranlarına sunduguna çok benzeyen bır tur cazıbesı vardı Hem felsefesı hem de kışısel hayaü ıle başkalanna benzemeyen eşsızlıgı bu cazıbenın başlıca nedenıydı Yırmı kıtabı (ıyıhk ve kotuluk uzerıne yazdıgı son kıtabı olumunden sonra yayın lanacak) ve en saygın akademık dergüerde yayımlanmış sayısız makalesı ıle ulkesının ve yaşadıgı ulke olan Buyuk Bntanya nın dışında da çok ıyı tanman buyuk bır duşunur du Butun bunların dışında durustlugu yıımuşaklıgı ve hoşgorusu ıle de olaganus tu bu ınsandı Tatk ve yumuşak dılıyle In gıltere Pransa ve Amerıkada suıduıdugu hayatma ragmen kendısını dogup buyudugu Turkıye ye baglayan kımlıgı hıç bır za man unutmamış gerçek bır Istanbul efendı sıydı Kendısme sac^layacagı kolaylıklara ragmen Turkıye dışında bır ulke vatandaş lıguid geçrnedı Hdydtının son yıllanndd Turkıye de horalık yapma ısteklennın bu turlu geı çekleijememesı orıu çok uzdu Yakalandıgı hastalık ıle uç yü muca dele ettıkten sonra Istanbul Fenerbahçe de kı evındp 17 Ocak 2003 de 73 yaşındayken vefat ettı Eşı Anne ve diırıes.1 Errıel Dürridn hayatta kalan yakınlandır de doktora çalışmasına başladı 1959 da Cambndgede Psıkanalıze felsefi bu yak laşım konulu tezıyle doktorasını tamamla dı Daha sonra askerlıgını yapmdk ıçın Tur kıye ye dondu 1961 de aldıgı bır yülık unı versıte oğretmenlıgı (tutorshıp) teklıfi uzerıne Swanseaye gıttı Ertesı sene okutman (lectuıer) olarak akademık kanyerıne baş lamış oldu Wales Unıversıtesı Swansea Unıveı sıte Kolejınde felsefi egüımlerıne yakın bır ortam ve arkadaş olabüecegı kışıler bulan Dilman burada geçırdıgı altı yıldan sonra Unıveısıty of Calıforrua Santa Baıbara Unı versıty of Oregon at Eugene ve Hull Unıver sıtyde bulunarak hocahk yaptı Daha sonra dondugu Svvanseade akademık karıyerını surdurdu 1984 yılında kendısıne kışısel bır kuısu tahsıs edıldı ve 1994de araştırma profesoru seçıldı 1997 de emekh oldu P sorular olarak yorumlamak yonunde Wıtt gensteın ın yapıtınddn esınlendı Ydymladı ğı pek çok tatap ve makalede sadece man tıksal zorunluluk nedensellık lınguıstık ıdeahzm ıstenç ozgurlugu gıbı klasik felse fi sorunldrla ugrdşmdkld kdlmdyıp dşk yal ni7İık ahlaki kışılık suç ve pişmanlık ken dını aldatma nevroz ve bümdısı ıstem kışısellık kısüıgm otantıklıgı ıçsel yaşam ıyı ve kotu gıbısınden felsefe dışı sayılan konulan da ele aldı Hham Dilman VVıttgenstem ın buyuk genel teonler kurulmasına yonelık anüpatı sını ve felsefi pıoblemlerın düımızın kendı ne ozgu mantıgının ıhlal edılmesı sonucu doğdugu goruşunu paylaşnuşür Ona gore felsefe tipkı VVıttgenstem ıçm oldugu gıbı dılırruzm ıçmdeb bu tur yerdegıstırmeler sonucu ortaya çıkan hatalar ve bızım onlardan etkılenmeıruze karşı eleştırel bır bır çabd olmdlıydı Metafizik dile karşı Pek çok kıtabında ozelkkle de In ductıon and Deductıon A Study m VVıttgenstem (Tumevarım ve Tumdengeum VVıttgenstem uzerme bır ınceleme) (1973) Studıes m Language and Reason (Du ve akü ustune çdhşmdlar) (1981) Language and Realıty Modern Perspectıves on Wıtt gensteın (Dıl ve Gerçeklık VVıttgenstem Uzerıne Modern Goruşler) (1998) ve Wıtt gensteın s Copeınıcan Revolutıon (Wıttqensteın m Kopernık Devrımı) (2000) adlı son latdbmdd dılı ıçmde anlam kazandıgı yaşam bıçımlennden koparan soyut metafi zık dıle kaışı çıkmıştıı Degışmeyen ve bırmcıl bır gerçeklı gm etrafmda bulunan ve ıkmcıl olan hn dd şeklmdekı standart dıl anlayışınm tamamen degısmesı geıektıgını bu konuda yenı bır Kopernık devrımıne gereksmım oldugunu savunmuştur Dıle oncel olan mutlak bıı gerçeklık kavramını reddeden Dılman ken dıgerçekçüıkkavıayışmı oıtayakoyar Ge leneksel felsefede gerçekçılık dunyanm bızım dılsel ve zıhınsel tasavvur şemalan ımza oncul oldugu tezını savunan goruştur Oysa Dılman m gerçekçılıgmde dıl ve dunya bırbırme dynlmdz surette bağlanır ve o kadar ıçıçe geçer ta bırırun dıgen ne oncel oldugundan bahsetmek mumkun olmaz t nın ınsanlann haküa kendılerme sadık kal mdlaıını nasıl engelledıgmı ınceler Iyı edebıyann felsefi ılham kaynagı olması duzenb olaıak Dürridn m kıtaplann da ozellıkle de geç donem eserlen olan Love and Hurnan Separateness (Aşk ve Insanın Aynlıgı) (1987) Love Its Forrns Dı mensıons and Paıadoxes (Ask Bıçımlerı Boyutlan ve Paradokslan) (1998)de gonı lebüır Fn son kıtaplanndan Raskolnıkovs Rebırth Psychology and Undeıstandıng of Good and Evü (Raskolnıkov un Yenıden Doguşu Iyı ve Kotunun Psıkolojısı ve Anla şüması) (2000) m başlığı büe edebı bır eserden esınlenmıştır (Bümdıgı güoı Raskolnıkov Dostoyevsla nın Suç ve Ceza sının baş kahramanıdır) Bu eserde Düman ede bı bır anlatıyı bır ınsanm varlıgmı yaşama bıçımınm ve ahlaki bakışınm radücal degısı mı olarak felsefi açıdan yenıden kurar Boy lece ıyı ve kotu uzenne bır felsefi soruştur ma ornegı bır kısının ıyıhk ve kotuluk kar şısmdakı tavnrun zamanla değışımı üe su nulur Daha genel olarak Dılman ın ınsan karakterı hakkmdakı tartışmalarındd Tols toy Dostoyeskı Proust ve dıger pek çok ya zardan aunan kışı ve terridlar sü^ sık kullanıür VVittgenstein'a yakınlık Svvansea felsefe bolumunde Dılman kendını felsefi egüımlpn 20 yuzyılın en onemlı fılozoflanndan Ludwig Wittgenstein a yakın olan felsefecıler arasında bul du Bu bolum zaman ıçmde Anglosakson akddemık çevrelerındp Svvansea Wıtt gensteın Okulu oldrak amlacdk bır dkımın gelıştıgı yer oldu John VVısdom un etkısınde kalan ve ddha sonrd Svvanspade Rush Rhpps ıle tar tışmalara gııon Dilman zamanla VVıttgens teın felsefesıne yaklaşımını gelıştınp derın leştırdı 2001 yılında Phılosophıcal Investı gatıons dergısmde yayınlanan bır yazısında Dilman VVıttgenstem ın ızleyıcısı olduğu duşuncesını Wıttqenstemcı bır akddemıs yen degüım zaten kıtabı manada bır aka derrusyen de degüım dıyerek reddetmış tır Felsefe ne zaman değerli Kdiıımcd Ilhdn Dümdnın felsefesı her zaman bır problem ya da kavramın fel sefi mcelemesınm temelde o kavrdm veya problemm ınsdnlann yaşamlan VP dıllenne gırme yolldiınm mcelenmesı oldugu fıkrme sadık kaldı Dılman felsefi kavrdm ve draştırmalanmızm o kavramlann anlamlı oldugu topluluklardakı fiüı hayat kosullaımddn bd gımsız oldrak bır degerı olmadıgı gerçeğı ra hıç bır zaman gozden kaçırmadı Bununla beraber felsefi çalışmalann da pek çok meslektaşının yaptıgınm tersıne kendını fiüı düsel kullaramlann analızı üe sınırlamak güoı bıı kolaycılıgd da sap madı Bu felsefı pozısyon eskı Yunan metm lerını tartıştıgı Moralıty and Inner Lıfe A Study m Plato s Gorgıas (Ahldk ve Içsel Ya şam Plato nun Gorgıas ı Uzeı me bır Çalış ma) (1979) ve Phüobophy and the Phüosop hıc LıfeA Study m Plato s Phaedo (Felsefe ve Felsefi Yaşam Plato nun Phaedosu Uzenne Bır Çdlışma) (1992) adlı kıtaplann da da bekıgmdıı Bu kıtaplarda eskı metmler bugunun ınsanlannm yaşadıgı ahlaki ıküemler ve manevı mucadelelere de yol gosterıcı ola cak bıçımde yenıden yoı umlandı * B Unıversıtesı ogretım uyesı Düman m Ingütereden oğrencısı Bu yazıyı Ingüızcesmden çevıren Eşref Eşkınat 831/7 Kürsü sahibi Profesoı flham Dilman 1930 da Istanbul dd dogdu 1950 de Robert Kole] ı bıtırdı ardından felsefe okumak ıçın Cdmbııdge Unıversıtesı ne gıttı 195 J te B A derecesıru aldıktan sonra John Wisdom un yonetımın Felsefeye bakış f.. Kendı üozleııyle Dilman Felsefı problemlerle hayattaki zoı Jlham Dilman'ın diğer kitapları: luklar arasmda Matter dnd Mınd Two Lssays ın Epıstemology (Madde ve zıhın bılgı teorısı uze bu tuı ılışkı rıne ıla deneme) kurmaya çalış Freud and Human Nature (FVeud ve ınsan dogası) maktaydı Ona Freud and the Mınd (Freud ve ınsan zıhnı) Portekızceye çevrılmıştır gore felsefe hd Freud Insıght and Change (Freud ıçgoru ve degısım) yatın pıoblem Mınd Braın and Behavıouı Dıscussıons of B F Skınner and J F Searle ( Zıhm be lermı araştırmah yın ve davranıs B F Shnner ve ] F Searle uzerıne tartışmalar) ve msdnlann Oume on Ontology Necessıty and Experıence ( Ontolojı zorunluluk ve deneyım onem verdıgı uzenne Ouıne m goruşlerı) konularla ugraş EMstentıalıst Crıtıques of Cartesıanısm (Kartezyen anlayışın varolusçu eleştırüerı) malıydı Free Wıll an Hıstorıcdl and Phılosophıcal Introducüon (Ozgur ırade larıhsel ve Dilman ınsan felsefi bır guış) hdydtının prob Ayrıca Phılosophy and Lıfe Essayson John VVısdom (Felsefe ve yaşam JohnWıs lemlennı felsefi dom uzerıne denemeler) htabının edıtorlugunu yaprı Etkileyici ve özgün eseri 1971 yılmda Dılman eskı dostu ve meslektaşı D2 Phıllıps ıle bırlıkte ılk kıtabı olan Sense ind Delusıon (Anlam ve Ve hım) ı yayınlddı Buyuk edebıyat eserlenne verdıgı değer ve onlardan aldıgı üham bu kıtaptan başlayarak Dılman m eserlerının en etkdeyıcı ve ozgun yonlermden bırı ola caktı Yapıtmjn felsefi değerınm yanı sıra dısıpunleraıapı çahşmalann henuz vaıol rnadıgı zdmarnldrdd yaphgı çdlışmalardakı dısıphnlerarapı yaklaşımı da son derece ye nıkkçıydı Anlam veVehım Tolstoy un Anna Ka leruna ve Sörgıus Baba eserlermdekı ka rakterlerı anâlız ederek kendını kandırma