Katalog

i ne kadar gerekli? T aıuıelenyle bırebu ayııı ol duğu ıçın bu tür aşırı sıcaklıklarda kolaylıkla yaşamlaıını surdurebiliyorlar. Oysa aşırı sıcaklığa dayarukb olarak evrımleşen eşeyli bahklann yavruları, büyük bu olasüıkla annelerı kadar dayanıklı olmayabilii. Her şeye karşın, eşeyli balıklar da bir şekilde hayatta kalmayı başarıyor. Sahip oldukları avantaj, bu gıbı durumlarda, cınsellıgırı çifte bedelinden daha fazla olmak zorunda. Olası avantajlaıdan biıi, eşeyli balıklann farkh ortamlarda hayatta kalma yeteneklerı. Nehır sulamnn nıevsimlere gore sıcaklığının ve debisinın değıştığı koşullarda eşeyü balıklann sayısal üstunluğu elc geçırdıği görülüyor. Işın sırrı bu olabıhr rrü? turler, çevresel koşulların tekduze olduğu veya bu nesüden digerine tahmin edüebihr ozellikte durumlarda avantajlı duruma geçiyor Bu arada eşeyli organızmalar çevresel koşullaıın tahmin edilemediği, zamana ve uzama baglı olarak degıştıgı ortamlarda avantaj sağhyor. Cinselliğin gizemli üstünlügü Cinselliğin ortaya çıkışı Hayvanlarda cınselhgın oıtaya çıkışı genellikle tek yonlu bir yol gibıdır. Vrıjenhoek'ın eşeysiz balıklaıı bu daha eşeyli olamaz. Oy sa bıtküer, bırınden dığerıne, bir yaşam suresınce rahatlıkla geçiş yapabilirler. Dolayısıyla bu ıkı tur ureme arasırıdakı farkı bitkıleıde daha nct bir şekilde görebılıriz. Mısır'da yetişen nılufer çıçeğı ( Nymphaea lotus) Nil Dcltası'nm bereketlı topraklannda yaygındır. Bıtki, hayatta kalma başarısmı hem eşeyli hem de eşeysiz uremesıne borçludur. Nüufeı çıçeği yalnızca tohum saçmaz, aynı zamanda toprağın altırıcian stolon denilen filizler vuıu. Genetık açıdan ana bıtkıye benzeyen taze bitküeı, bu stolonların yuzeye ulaştığı yerlerde ortaya çıkar. Kalıire Üniversitesi'nden Ahmed Hegazy ve ekıbı, nüüferlerın yetıştıgı batakhklarda yenı ureyen tülufeılerin dortte uçunün stolon'laıdan yetiştiğini koşfettı. Nilüfer çiçekleri çiftçüerin tarlalarını istıla ettıği zaman ureme stratejıleriııı deyiştiriyor. Şimdi, sto lon'lardan uıeyen yenı bıtkılenn sayısı, to hunüardan çıkanlara göre onda bir oranmda. Yeni ortam yeni olanaklar sunduğu zaman , hızlı ureme stratejısme ıhtıyaç duyuluyor ve bıtkı hızla eşeysiz çoğalma moduna geçıyor. Diğcr bitkıler de buna benzer stratejıleı uyguluyoı. Pek çok bitkide, eşeyli ve eşeysiz ureme arasındakı denge çevreye baglı. Eşeysiz idı golyan bahğı olan bu bahkları yülarca di. Bu balıkların ozellığı, eşeyh ve eşeysiz :ne arasında kurduklan hassas dengeydı. Vrijcnhoek balığın, eşeylı uıemeden ysız uremeye kolaylıkla geçiş yaptığım fettı, Aslında bahk oşeysızlıge eşı görultıiş bir kolaylıkla geçerken, eşeysiz turlee iki eşeyh turuıı nıelczi şeklirıde ortaya ıbilıyor. Sonuç olarak, bu tür eşeysızlık farklı zamanlarda, farkk gol vc nohırlerde ıkla görülüyor. Cşeyli ve eşeysiz turlerirı ortaya çıkıp, bu kaybolmalan haııgi tip tejinin o koşullaıda uygun olduğuna bağarak değişiyor. Vnjenhoek'ın gozlemlenne yöıe eşeyurcme, olağanüsrü durumlarda ortaya çı>r. Sözgelimi göl sulannın çok ısındığı doilerde eşeysiz çoğahna daha avantajlı. ıkü sıcakhğa dayanıklı balıklann genlerı Gelecek zamanda ortaya çıkması muhtemel bu ortama üışkın tahmin edilutnezhk unsuru, cüıselhğuı gızernh avantajırun anahtarı olabihr. Son yapüan çahşmalar da bu kuramı destekler nıtelıkte. Geçen ay sonuçlaııan Eşeyli üreme ve karmaşık bir çahşmaya gore hem eşeyli hem de eşeyortamlar siz çoğalan ve Latınce adı "Caenorhabdıtıs elegans" olan nernatod kuıdu, eşeyh olarak Karmaşık ortamlarda eşeyli üremenin urediği zaman değışen koşullara daha ıyı daha avantajlı olduğu duşunuluyor. Çunku uyum saglıyor (Science, vol 302, p 1046). eşeyli orgarüzmanın soyundan gelenlerin hepsı farkh yapılarda olduğu ıçın ıçlerınden Çevıesel tahmin edilemezhgin tcmol bazüarı mutlaka kendılenne uygun bir yanedenlerinden bu:ı sızm ve çocuklarınızın şam alanı bulabiln. Fakat eşeysiz organizmagelecekte karşılaşabıleceğı hastalıklaı. Yakınlar. kendilennc yüzde yüz benzeyen nesüler larda kaybetüğunız William Hamilton'a ürettıklerı ıçin ancak kendılerine uygun olan göre mikFoplar surekü olarak evrım geç.ırdığı alanlaıda yaşabilirler ve burada da gereğinıçin çocuklarımızın da farklı yapılaıda ohrıası den fazla kalabalık olacakları ıçın yaşam hastahklaıa kaışı mucadelede çok buyuk bir şansları gıderek azalır. Boylece eşeysiz üreüstunluk sağlar. Zaman içınde ortaya çıkan menin sağladıgı sayısal avantaj burada dezabu çevresel değışıklik tahmm edüemez ve vantaj haline gelır. Bu parlak açıklama ne yadolayısıyla cınseüiğe çok büyük bir üstunluk zık kı deneysel destekten yoksun. kazandırır. Kanada, Montreal Üniversitesi'nden Görunduğu uzere cinselliğin en buyuk Graham Bell ve Londra, Imperıal Colleavantajı organizmamıkrop yarışında ortaya ge'dan Austin Burt. çok çocuklu memehlerçıkıyor. Insan genom projesinin ortaya çıkartde kromozomlar aıası geçişi, az çocuklu metığı bu gerçek de, bağışıkhk sistemi ilc ilgili melüerdekı kromozom geçişi üe karşılaşürdı. genlerin diğer genelere göre daha hızlı evrım geçırmesi. Burt ve Bell'in çahşmalanndan elde Pek çok organizmada eşeyli ve eşeysiz üremeettıklerı bulgulara gore primatlar gıbı uzun omuılu arasındaki denge çevreye baglı. Eşeysiz memehler, kısa ömürlü meçoğalma çevresel koşulların tekdüze olduğu melilere göre daha yııksek durumlarda avantajlı. Bu arada eşeyli orga duzeyli bu genetik lekomsıkhğı sergüıyor. nızmalar çevresel koşulların tahmin edileme binasyon orgarüzmanın soÇunkü bu yundan geletüer mıkıopladiği ortamlarda üstünlük saglıyor. ra daha uzun sureh maruz kahyorlar. Bu kuramı destekleyen bu dığer Bu çahşmanm sonunda çok çocuklu hayvan çalışma da Indıana Üniversitesi'nden Curtia lardakı rekombınasyonun daha fazla olduğu Lively'ye aıt.Yem Zelanda'da yaşayan ve Lasonucu çıktı. Bu şu anlama geliyor. Çok sayıtince adı "Potamopyrgus antıpodarum" olan da yavrunun genetik yapüan da farkh olduğu bir tür salyangoz, genellikle eşeysiz olarak için, bu karmaşık ortamlarda kendılerine uyçoğahr. Eşeysiz salyangozlann parazit kuıtlagun bir yaşam alanı bulmalan kolaylaşıyor. rına daha kolay bir yem oluşturduğunu keşDolayısıyla kemirgenler gibi çok yavrulu feden Iively, eşeyh ureyenlerm daha sağhkh hayvanlar, her nesilde daha fazla rekombibir yaşam sürdürdüklerını belırtıyor. nasyon yarattıkları içın primatlar gibi az yavrulu organizmalara göre daha avantajh bir Tahmin edılemezhk unsuıunuıı eşeyli konuma geçıyorlar. Ancak Burt ve Bell bu koüıemeııin en onemli gerekçesi olduğu konunuda somut bir trende rastlamadılar. sunda kesın bir yargıya varmak ıçın çok erEşeyli uremenın avantaj yaratabüeceğı ken. Eiğeı bu kuram doğıuysa loüfer'ler nükbir dığer çevıesel etmen de zamana karşı roplardan korunmak içın niçin rckombınas tahmin edüemezlik unsuru. Latınce adı yona gereksinim duymuyor? Bu soruya inan"Daphnıa" olan bir tur su piresı, yaz aylarındırıcı bu yanıt henuz bulunınuş değıl. Bu da eşeysiz olarak çoğalııken, sonbahann arada Harvard Üniversitesi'nden Matthevr gelnıesiyle birhkte hem dışi, hem de erkek Meselson. rotıfer'lerın cıddı mulasyonlaıa pire üretmeye başhyor. Bunlar bırbırleriyle yol açan haıeketli DNA elemanlarına salüp çiftleşiyor. olduğunu keşfettı. Sonuçta ortaya çıkan yumurtalann baBu sayede rotıfer'leı, dığer oıganizzılaıı kış aylarını bozulmadan geçirebiliyor. malar gibi gereksız mutasyonlara maruz kalBunu izleyen ılkbahar aylannda genetık tıplemıyor olabihr. Bihm adamları şırndı, cınselrı bırbııinden faıklı bir Daphnia türü ortaya liğin yararlarını daha ıyı anlamak için, rotifeıçıkıyoı. Eşeyli üreme bu örnekte çok buyük 'lerin cinsel yaşamlarım daha yakından inavantaj saglıyor. Çunku rekombirıasyon kış celcmeye hazırlanıyor. aylaruıa dayanabilecek turde bu gen kanşıReyhan Oksay rnı yaratıyor olabihr. New Scientist, 6 Aralık 2003 874/9