Katalog

Korkunun gölgesinde y Kontrol altma almamayan, nedensiz korkular dört kişiden birinin yaşammı karatıyor. lumcul bır kaza geçıren veya şıddet ıle karşüaşan kışılerde ortaya çıkan üdvmd somaM stres bozukluğu (Post tra umatıc stress dısorderFFSD) dunya uzorındc mılyonlarca ınsanı otkılıyor Anksıyete hastalıkları denılen daha genış bır hastalık gıubıma dahıl olan PTSD oldukça sık rastlanan bır hastalık Anksıyete bozukluk lan (1), şıddetlı bır koıkunuıı ınsanlaıın ya şamlarmı (elç etrnesı sonucu oıtaya çıkan bır hastalık grubudur (Bkıız Anksıyoto BozukJuk lan) Anksıyete bozukluklan şaşılacak dere cede yaygın Turkıye den Brezılya ya ABD den Riüya ya pek çok ulkede bu hasta lık dıgeı butun akıl hastalıklanndan daha sık goruluyoı ABDde ve Ingılteıede hastalık yıl ıçınde 7 yetışkmden bırrnı etkılerken tum ın sanldrın doıtte bııı yasarnldiının bır done mınde bu hastalıgın pençesıne duşuyor Bu kddaı yayguı uinidbuid kaı^m çok az hastalık bu kadar ıhmal edılmıştır I Dunya Sa vaşı rıdan sonıa bılmmesme karşırı PTSD ııııı pek çok şeklı tıbbı olaıak ancak 1980 lı yülaı dan sonra tarumldnrndyd bdşlddı Eskıden bu hastalaıa yalmzra kendıleıını toparlamaları oneıüıyordu Bugurı bıle pek çok hasta tedavı gormuyor 19901ı yıllaıda ABD do yıırutulen bır çalışmaya gore hastalarm yalnızca yuzde 40ıpıofesyonelyaıdımgoıuyoı Çunku pek çok hasta yardıma ıhtıyacı olduCfunu dusun muyoı Bılırn adamlaıı hastalıgm molekuler ve hucresel alt yapısma ılıskın bılgı topladıkça bu ıhmal ve bılgısızlık yavas yavdş yerını ılgı ve meıaka buahyor Araştırmalar çoğunlukla yatkınlıgd yol açdn unsurları genetık yatkuılık gıbı ortaya çıkartmayı hedeflıyor En onemlısı doktorlar bu hastalıgın tedavı edılebüecegı goıuşundeleı (Bknz Tedavı Karma şası) Bu yenı anlayı^m temelınde bızım koı ku dedıgımi7 normal bır duygu yatıyor Korku bıyolojık olarak ışlevı olan bır duygu In sanlar ve hayvanlar korku sayesınde tehlıke O lerden korunuyor Ancak anksıyete bozuklu ğu dunımunda korku tepkısı rayından çıkıp en olmayacak duıumlaıda yasamı felç edıyoı Sozgelımı asansorde tren ıstasyonlarında ve ya seyırcı karşısında yapılan konuşmalaı sıra smda Bılım adamlan bunun nasıl oldugunu nıhayet çozmeye başladı Beyın korku ıçeren deneyımlerı sıraddn dnıldrdan farklı olarak sılmemeyecek bır formatta depolar Korku kayıtları hastalıga yatkm kışılerde mantıklı duşuncede kısa devre yaparak normal davra nışları engeller ' Anksıyete araştırmaları konusunda heyecan verıcı bır doneme gırdık' dıye konuşan NevvYoık Unıveısıtesı Korku vc Anksı yete Sınırbılım Merkezı nden sırıır bıyologu Luke Johnson Hayvarı laboıatuvaılaımda ve ınsan klmıklerınde çakşan büım ınsanları edındıklen bügılen oıtaya dokeıek oıtak bu tartışma 7Pimını yarattılar Şırrıdı ı^bırlıgı /a ıııaıu dıyoı Anksıyete bozukluklarıru arüarndk ıçm ılk once beynııı noımal olaidk kuıkuyu nasıl ogrendıgını keşfetmek geıekryoı Bazı korkuldi ıçgudubeldıı aıu yuksek sesleı ın uyandn dıgı korku gıbı ancak korku olarak tanımla dıguıuz duygulann pek çogu ogıenme yoluy la oluşur Sozgelımı bıçak keskındır kopekler ısu n Ogrenılen koıkunuıı devıes>uun ve bıyo komyasının harıtasmı çıkartan bılım adamlan ankbiyete bozuklugu tanısı konulan kışıleıde nelerın farklı oldugunu anlamaya başhyor Pavlov un kopekler uzerınde yuruttugu unlu deneyınden bu yana bılım adamlan hdyvdnlanrı uyaııldild (çanın çalmaüi gıbı) beslenme zamanı gıbı olaylar arasmda üışkı kuıabıldıgım anlamış durumda Hayvanlar aynca elektrık şoku gıbı acı veren olaylarla heıhangı bır uydrı diasmdd da ılujkı kıuabüı yoı Insanlar da benzer şekılde bellı uyanlar ddn korkmayı ogrenebılıyor Sozgelımı dışçı matkabının sesı hastanelerdekı dezenfektan kokuhu gıbı Çok ıyı bılrnen bır başka deneyde sı çanlara elektrık şokunun eşlık ettı^ı zararsız bu sesten korkmaları ogıctüdı Bu deneyde psıkologlar sesı şaıtlı uyarı elektrık şokunu ıse şarta baglı olmayan uyaı ı olaı ak nıtelendudıleı Sıçanlar bu ıkısı arasmda ılıskı kurarak ydlruzcd sesı duyduklarında büc korkmayı ogrendı let Hayvanlann tepkısı bu gıbı duıumlarda savaş veya kaç yonundedır Donup kdldıklarındd tarısı yonlan yuksehı Insanlar soz konu su olduğunda oğıenılen korku herkesrn bıldıgı duyguları uyandı rır Avuçıçleımde teıleme mıde de kdsılma ve deıuım dıken dıken olması gıbı Korku yaratan uyarı ıle normal fızıksel tepkı srnır bıyologlamun duygusal bellek olarak nıteledıklerı temel bellegı olus.tuıur Bu koıku dolu bu deneyımden sonra oluşan aşıkar ve mantıkü bellekten farküdır Onemlı olon hcnı uısanlarda hem de hayvanlarda duygusal bellegın gorece olardk sdbıt olrrid bidu Oysa mantıklı bellek kolayca degısebı lır Artık anksıyete bozuklugu olan hastalaıda duygusal bellegın mantıklı bellegı saglıklı kı şüere gore daha fazla etkıledıgı goruluyor Duygusal bellek ve bu bellegın anksı yete bozukluklarındakı rolu konusu uzermdekı çdkfinalaı 19801ı yıllarda sınrr bıyologu Joseph LeDonx un onculugurıde başladı LeDoux oğıenılen korkunun beynın hangı bol gelerrru etkısı altına aldıgını ortaya çıkartmak ıçuı kolları sıvadı Deneyleıuu ozellıkle bey nın on kısımlarmdakı amıgdal denılen kuçuk yapı uzeımde yogunlaştudı Bugun amıgdal •îinırbılım dalında uzerınde en fazla durulan araştuma konularuıdan bırı LeDoux un çalışmasma gore amıgdal :jdi tsız uyaı ı ıle şaı tlı uyaı ının arasındakı bağ lantmın kuruldugu yer Ayrıca burası duygusal bellegın merkezı Sıçan sesı duyup şoku yıyvnce amıgdaundakı sınrr hucrelerı hızlı ve sık sık atı^ yapaı Dolayısıyla srnaptık (ıkı no ronun brrleşme noktası) baglantıldr gıderek bdbıtlenu Bu arular bu: kez ışlendıgı zaman yaşam boyu bır daha sılınmez Oysa mantıklı bellek faıklı bu yeıde koı teks uzeruıden ge çerek hıpokampusta ıslenır LeDoux şartlı uydiırun dmıgddla kt uzanan yol haııtasmı da ızlemeyı başaıdı çan kerıdiiuu koıkutan set>ı duydugu /an sınyal duyu sınırı uzeımden talamusa gı Burada duyusal ve motoı uyansı ıçuı kenc yer açar Suıyal daha sonra ıkı yol uzerın ıleıleı Bunlaıa yuki>ek ve alçak yol dt Yuksek yol smyalı once kortekse büı muhakeme bolgesı dahasomadaamıgt iüaştınr Alçak yol ıse smyalı dogrudan an dala gorurur Alçak yolun üettıö^ bılgı ay açısmdan yeteısızdrr ancak ıkı mıslı suı yol alıı Lgeı bıı du^mandan kdçıyorsanız Anksiyete bozuKİukları Panik bozuklugu: Sıksık tekrdildiidn paruk atdkldn ço gunlukla spesıfık bu uyaııcı tara fmdan tetıklenır Hastalaı çoğunlukla goguste agn çaıpmtı ve soluk alamdmaktan şıkayet ederler Ger luğı Fob mıı e duıu kusu Kalah gıbı < . konu Trav boz duyg sama yapıl, tacız tekra hasta Obsesifkompulsif bozuklu k: Normal yaşam tekrar tekıaı kapuıın kılıtlı olup olmadı gmı kontıol etmek gıbı bazı to rensel kontrol tdkıntıları yuzunden suıdurulemez hale gelu 864/8