Katalog

Cumhurıyeı BîLİM TEKNİK Maya uygarlığı neden çöktü? David Webster, Maya uygarlığının çöküşüyle ilgili bilgileri son kitabında bir araya getirdi: Nüfus patlaması, savaşlar ve isyanlar,. Y TikaltmM yapı kahntıları: Uygartığm çöküsü «"( başannm blr nalcuiydl. , du Maya çıftçüermm ne sabaru ne demırı, ne de hayvanları vardı Her ne kadar verımsız topaklarda mısır ve fasulye yetıştırmeyı becerebüıyor ve egımlı vadüerde yapay teraslar kurabılıyorduysalar da yetıştırdıklerı urunler hep kısıtlı kalmışü Ay rıca yakacak odun ve samanlar da çatüarda kullanılıyordu Çokuşle ılgılı tum açıkla malar aıasında en kalıcı olanı budur, dıyor araştırmacı Besın kaynaklarının tukenmesıne dayanan senaryoda savaşlar bellı bır araştırma donemınden sonra onem kazanmaya başladı Maya araştırmacıları 70'lı yıllara degın sankı sozbırlıgı etmışçesıne neredeyse yalnızca barış ıçınde yasayan astronomlar ve takvımın buluşçulanyla ılgılı mıtosu çozmeye çalışırlarken o tarıh ten sonra onemlı savaş belgelerme ulaşülar Savaş kanlı yuzunu ozellıkle de yedıncı ve sekızıncı yuzyılda daha fazla gostermeye bdşlamıştı 28 farklı Mayd merkezınde yaşanan yuzu aşkın katlıamın kanıtlan bugun yapıların on cephelerınde, dıküıtaş ve sunaklarda gızlı Boş mıdeler ve 40 ıla 50 kıallık mer kezı arasında suregelen çekışmeler bıle sonunda müyonlarca ınsanın topraklann dan surulmesıne engel olamamıştı Yonetımın zırvesmde dogru yurumeyen herhangı bır şey olmdlıydı" dıyor VVebster Yurumeyen ısler kaışısında Maya krallıkları guçlennı yıtınyordu Dını toren lerın buyusu sonuyor ataların ve doğaustu guçlerın dıyaloglarına daydndn yonetım guvemlırkgını yıtırıyordu Nıhaı çokus 130 yılda tamamlanan sınsı bır surecm urunuydu Krallarm tahttan çeküdıgı bazı merkezlerde Maya arıstokratlan 200 yıl kadar yonetımde kaldıldr Aııstoladtlarm halk tardündan surulmesının ne kadar sonra gerçekleşmış oldugunu ıse kımse bılmıyor Maya OlkttMn çökUfti • En biiyUk yayılmalar • • önemll merkezltr Yutacan 71 Maya kralhğının meıkezleri basmakalıp açıklamalarına ınanmıyor Ona gore klasık Maya merkezlerının bo şalması bırçok faktore dayanmakta* ucatan ydiıniddası gunumuzden yak ldşıkolarak 1200 yü once hayalet ulkeye donuşmeden once yuzyüldr boyu udeta bır cennet gıbıydı Yanardağlar ulkeye lav ve kul savurdular kuraklık tarlalan çoraklaşürdı sal gınlar ınsarüarı kırıp geçtı ve tum bunların uzerıne de kentier yabancı ordular tarafın dan talan edıldı Maya araştırmacüanrun yülardan berı çızdıklerı senaryolara bakı hrsa Yucatan hıçbıı felaketten kaçamamıştı Bılım adamları bu efsanevı Kızılderıh kulturunun anı çokuşunu açüdamak ıçın bugune degın yuzlerce teorı ve hıpo tez urettder En deneyımlı Maya araşfırmacılanndan antropolog David Webster (Pennsylvanıa Devlet Unıversıtesı) şımdı orta Amerıkan uygarlıgının bdtışıyla ugılı tum bu bılgılen bır araya getırdı 30 yüdan uzun bır suredır Maya ka lmtüanru kazan VVebster, meslektaşlarının iklimsel koşullar. Meksiko Korayıp Denızi 800 üa 1500 yüları arasında suregelen bın yülık bır kuraklık donemınde yer alü su sevıyesı ıyıce duşunce basıt taş aletlerle su ıhtıyacını karşüayabüecek kuyular açüamaz olmuşru Buıada hemen şu soruları soruyor VVebster Bu ıklırn felaketı neden tum Maya merkezlerınde ayru zamanda çokuşe neden olmamıştı9 Kulturel gerıleme neden ılk olarak guneydekı nemlı dağlık bolgede yaşanmıştı'' En gorkemlı tapınaklar nıçın kuraklık donemınde ınşa edılmıştı' Kuraklık modelı dıyor VVebster arkeolojık karutlarla her zaman ortuşmemekte Ameııkalı bılım adamırnn teorısı yu rurluktc olan açıkldmalaıdan bıraz daha karmaşık Maya uygarlığının çokuşunu Ikıncı Dunya Savasının ortaya çıkış nedenlerıne benzeterek açıklamaya çalışan VVebster e gore bu anı çokuş Mayalardakı başarının bır netıcesıydı Nufusta yaşanan patlama yuzunden çıftçıleı ınsanlan doyuramaz hale gelrnış tarım alanları tukenmışü Çıftçüer daha on cekı yuzyülardd oldugu gıbı veıımlı topraklara sahıp ola mıyor halkın 0/o80 901 taıınüa ugraşmasına ragmen gıda stoku elde edılpmıyordu Ornegın Mısırlı bu çıftçı aüesı İO1200'lerde bıle Nü'ın bereketlı aluvyonların da beş ıla altı aıleyı daha doyuracak kadar uıun elde edebılırken Maya çıftçısının ekını ancak ıkmcı bır aıleyı Maya araştırmaası \Nebster. Her yerde kanlı savaflann açlüctan kurtarmaya yetıyorbelgelerl var Cuattmala I.S.700900 yıllannda çöktü Netıcede son perde her yerde farklı bır bıçımde kapanmamıştı Ornegm Copan halkı tapmakları ve saraylan boşaltmış taşınabılecek ne varsa yanlannda goturerek ulkelerını gayet sakın bır şekılde terk etmıştı Oysa Dos Pılas veya Aguatece gıbı merkezleıdekı kalıntüar buradakı go çun daha kaotık ve anıden gerçekleşmış olduğunu gostermekte VVebster burddd bu tuı "domıno etkısınden" soz edıyor Bund gore herhdngı bır kralhkta ya da bır toplulukta yaşanan aksakhklar peş peşe dığer bolgeleıe ya yümıştı Işte bu zıncırleme çokuş surecı so nunda Maya merkezlerı en sonunda ta mamen boşalmış ve yarasalara kdlmışü Oyle kı lspanyol fatıhı Hernan Cortes 1525 yılında kuçuk ordusuyla eskı Maya ulkesıne vardıgında 700 mılyon yü once müyonlarca ınsanın doydugu toprdklarda açlıktan tarılacaktı Maya efsanesını çozmeye çalışan arkeologlar uygarhğın çokuşunu açıklayabılmek ıçın araştırma projeleı ı ıçın yıllarca buyuk odenekler aldüar Fakat buna rağmen bırçok soru hâlâ karanlıkta Fn onemlı soru da Maya topraklarmın yuzyıl lar boyu neden ıskânsız kaldıgı, olsa gerek * David VVebster "The Fall of the Ancıent Maya Solvmg the Mystery of the Maya Collapse" Thames &Hudbon Yoyınlan, 827/16