Katalog

İnsanoglu, olmak zorunda mıydı? Yaşamın akış sürecini başa sarıp yeniden izlediğinizde, her örnekleri Göz seferinde tümden farklı evrimsel sonuçlarla karşılaşırsınız. Evrimsel yakınlaşma dunya uzerınde proternler ve otekı dırımsel molekullerden Bu kez karınca yiyenler, aslanağızlan ve insanlar. Bir son ve toplumsal orgutlere uzdnan farklı zekâ duzeylerde etkılı oluyor rakinde, kimbilir ne? S tephen Jay Gould'ım suretffi yaptıgı gıbı yaşamın akış surecıru başa sanp yeniden izlediğinizde, her sefeıınde tumden farklı evrimsel sonuçlarla karşılaşırsınız Bu kez karınca yiyenler, aslanağızlan ve insanlar Bır sonrakınde, kımbılır n e 9 Evrırrı konusunda yaygm olan gonış, yaşamın herhangı bır yonu, bellı hedeflerı, onceden kestırılebüen sonuçlan olmadığını savunur Koşullar ve rastiantılarla sınırlanan yaşamın akışı bır noktadan başka bır noktaya sdvrıüup durur Yeryuzundekı 3 mılyar yıllık evrım surecının alışılagelmışın dışında zekı bır maymun uretmış olması, salt bır rastlantmın sonucudur Insanoğlunun alet gereç ydpma ve dıl konusundakı yeteneğı, otekı canlılar konusunddkı bıtmek tukenmek bılmeyen ügısının yansımalarına, başka canlı turlerınde de az buçuk tamk olunabılır Yrne de, bız ınsanlannkı gıbı bır zekânın eşı benzeıı yoktur Oyle değıl mı 9 Dunya dışınddkı yaşamla ılgılı araştırmalann başanya ulaşması dururnunda akıllı yaşam bıçırrüeı ının ne denlı benzer olduk ldrmı gormek bunun en şaşırtıcı sonuçlardan bırı olsa gerek Evrimsel yakınlaşmayla ügılı goruş hıç de yenı bır şey değıl Bır bıyoloğa yurıusa eşdeğer bır canlının yakla şık 200 mılyon yıl once neye benzedığını soracak olursaruz, "ıchthyosaur"drye yanıtlaya caktır Bu cdnlı turu kertenkeleyı andıran bır canhdan, vunus ıse kopeğe benzer bır can Gorme duyusunu ele aldlurı Evrım, gorme sorununa çozum olarak ıkı temel seçenek getırır Tum bocek turlerının benımsedıklerı çozum eklembacaklılardd en az ıkı kez başkalarında uç kez evrımden geçmış olan, çok sayıda mercekten oluşan bıle şık bır gozdur Bızdehler gıbı kamerayı andıran gozler çok daha ügınçtır Bu tur gozler yalruzca bağımsız olarak en az yedı kez evrımden geçmış olmakla kalmayıp, bunlara etkın, yırtıcı ve zekı hayvanlarda da yaygın bır bıçımde rastlanır Tum omurgahlarda gorulen bu tur gozler ahtapot ve murekkep balıklarında da bulunur Ustune ustluk, bıleşık ve kamera gozler aynı ışlevı gormelerme karşın, bu ışlevı yerıne getırme bıçımlerı arasındd çarpıcı farklılıklar vardır Bu da, kımı hayvanlarda neden bır tur goz gelışırken, bır başkasında yabılıyor Ahtapot ve karıdeslerde de buna çok benzer bır sıstem soz korıusu canlüann sudakı akıntılan ve çevredekı hayvanları saptamalarına olanak tanıyor Bırı Guney Amerıka da, otekı Afrıka'da yaşayan ıkı tatlı su balığı turu arasındakı yakınlaşma çok daha olağanustu bır ozellık sergdıyor Her ıkısınde de elektrık sınyallerını uretmek ve almak uzere qelıştırılmış oz deş bır duzeneğe tanık olunuyor Bu benzerlık her ıkı turun qondeıdığı sınyallerın bırbırlerıne karışmasını engelleyen surece bıle yansıyor Heı ıkısının, ozel lıkle de mormırıd adıyla büınen Afrıka balıklarının oldukça buyuk beyınlere sahıp ol duklan goruluyor Bunun muhtemelen hem toplumsal uetışımm hem de devınırrun elekt rık sınyallerıne bağlı olduğu bulanık sulardala zorlu yaşam koşullarıyla bdşa çıkmak uzere evrüdığıne uidiıılıyor Mormırıd balıkları gorunuşe baküırsa elektrık aracüığıyla "goıuyor" Ustelık bu durum evrrmrn bır duyuyu bır başkası yerıne seçtığmın tek ornegı değıl Beym yapüanru ınceleyen Vanderbüt Unıversıtesı araştırma cüarından Ken Cataaia yıldızburunlu kostebeklenn son derece duyarlı burun do kunaçlan sayesınde toprak altındakı karanlık dunyalarmı "gorebıldıklerını" ortaya koydu Farklı duyusal verılerın bır araya gel Hiç de öyle değil! Yeı yuzunde yaşamın tarıhçesı son de rece karmaşık ve onceden kestırılmesı neredeyse olanaksızmış gıbı gorunur Ancak daha yakından goz attığınızda çok daha derınlıklı bır yapıyla karşüaşırsmız Fızık ve kımya bırçok şeyın olanaksız olduğunu zorla kabul ettırır ve bu kısıtlamaldr bıyolojıye de yansır Bellı bır bıyolojık soruna genellıkle bırkaç farklı yoldan yalruzca bır tmıesıyle çozum geuıılebıldığı ıçın, evrımın genel gorunumunu ınceledığınızde, sureklı aynı dızgelerın yınelendığını gorursunuz Gould'un yaşam surecıru gerıye sarıp yeniden ızleme goruşu varsayımldra dayalı olmayıp çevremızde sureklı tamk olduğumuz bu şey Bunun sonucu da dırımbılımcı lerın hıç de yabancısı olmadıklan evrimsel ydkınlaşma durumu Aynı sorunlarla yuz yuze gelen canlılar sureklı aynı çozumlere ulaşırldr Bu ço zumlerden bırı de zekâdır Bunu zekânın en ydkın dostlan olan gelışmış toplumldr üetı şım VP araç kullanımı ızler Kuşkusuz yeryuzundekı her canlı turu bu belırh doğrultuda hareket etmez Yaşam buyuk bır çeşıtlılık sergılemekle bırhkte go runuşe baküıısa zekâ gerçekten de evrımın kaçınümaz bır sonucudur tnsan zekâsının eşi benzeri olmadığına inamyorsanız, bir kez daha üzerinde düşünmenizde yarar var. otekmrn gelışmış oldugu konusuna bıı açıklama getırmemıze yardımcı olur Soz gelımı Max Planck Bıyolojık Sıbernetık Enstı tusu'nden Kuno Kirıchfeld tarafından yapılan bu araştırma, ınsanldrın bıleşık gozlere sahıp ol maları durumunda net bır goruntunun sağlanabılmesı ıçm ıkı goz arasında en az bır metrelık bır uzakhk olması gerektığını lıdan turemış olmasına karşın, her üasının okyanusta devınım bıçımlerı aynıdır Evrimsel ydkınlaşmanın betımlenmesı ıçın ders kıtaplannda çok yaygın verılen bu ornek çok kuşırun soz konusu olguya nasıl yaklaştıklarınrn da tıpık bır gostergesıdır Bu kısüeı evrimsel yakınlaşmdyla ılgı lı omeklere genellıkle "çarpıcı", dahası "akılalmaz" gıbı eüketler yakıştınrlar, ama bun ldra olaylann genel akışında onemlı bır yer tutan unsurlar gozuyle bakmazlar Oysa, Morrıs evrimsel yakmlaşmanm her zaman ve her yerde geçerlı olmasımn ona yaşamın tarıhçesının kavıarunası açısın dan can alıcı bır onem kazandırdığına ve neyın var olması neyın asla var olaırıayacağı konusunda bır goruşe varmamıza olanak ta nıdığına ınanıyor uıtaya koyuyot dığı bu tur durumlar ve çeşıtlı yakuılaşma orneklerı, hayvanların dunyayı algüama bıçunlenndekı çarpıcı farklılıklara kaışın te melınde yatan surecm sanıldığından çok da ha yakın benzerhkler taşıdıgını gosterıyor Zekâ rastlantısal değil O halde, zeka evrımm rastlantısal bır sonucu olmadığı gıbı gelışmış zekâ bıçımlerı ıçın de ayru şey muhtemelen geçerlı Tum canlılar dışarıddkı çevreyı gozleme ve tepka verme sorununa bır çozum geürmek zomndadırlar Hayvanldr genellıkle bır tur smır sıstemmden yararlandıkları ıçın beyın bıçımrndekı karmaşık ışlemcüeı ın su reklı karşrrnıza çıkması hıç de şaşırtıcı bır durum değıldır Bu yapı farklı bıçımlerde ortaya çıkar Ancak boyutu ve bıçımı ne oluısa olsun beyın yaşdmlarıru surdurmeye çalışan canlıların sorunlarına çozum qetırmeleruıe olanak taruyan koıkunç bır guç kaynağıdır Duyulardaki farklılık Gorme duyusu ıçın geçerlı olan üke ler otekı duyular ıçın de geçerlı Her durumda yakınlaşma kuralı geçerlıgını koruyor Oyle kı orneğm boceklerde burun olmamasına karşın bu canlılarda koku alma duyusu omurgalılarla çok çarpıcı benzerlıkler taşıyan bır yontemle ışlevıru yerıne getrrıyor Her ıkısınde de sınırlerın kumeleraşı aynı olmakla bırlıkte koku alma proteınlerı ve genler farkh olducjundan kendılerme ozgu dızgıleı uı ortaya çıkmış olmaları geıekı yor Evrimsel yakınldşrna kendı deneyımlerımızı aşan duyulara bıle yansıyor Orneğın, balıklar bedenleruıdekı duyusal bır sıstem dracılığıyla basmç dalgdlanmalarını algıla Bize benzeyen gelecek Cdmbndge Unıversıtesı Yeryuzu Bılımlerı Bolumu'nden Simon Conway Morris, ışte bu yuzden Homo sapıens ya da bızleı ı çok yakmdan andıran bır turun ortaya çı kışınm kaçırulmaz olduğunu duşunuyor Dahası, boylesı bır durumun yeryuzunde yeçerlı olduğundan yola çıkarak, başka yerlerde de geçerlı olabüeceğıne ınanıyor 827/10 Öğrenen ve ezberleyenler Orneğm ahtapot ve drılar ogıenme ve ezberleme yetısıne sahıptır Arılar uyuılar Kımı uzmanlar ahtdpotldrın faıklı kışüık ve yaratüışlaruıdan bıle soz edecek denlı ılerıye gıtmışlerdu Ve msanın büınçlı zekı tek ornuıgalı olmadığı açıkça ortadadıı Oyle olsa bıle, yakınlaşmanın da kuşkusuz sınırldrı vardır Insan zekasma buakuı eşıt az buçuk yakın