Katalog

Gönülden Bilime Ahmet Inam "Bu va", "Bu var"ın Afyonlu bir yurttaşımızın ağzından çıkan hâli. Bir arkadaşım, kömür satan bu yurttaşımıza, kalileli kömür istediğini, saüığının ise kalorisi düşük, yeterince yanmayan kömür olduğunu soylediğinde, onu sabırla dinleyen, kasketi yana doğru çevrilmiş satıa, tek kısa bir tümceyle yanıtlıyor: "Bu va!" "Ister al ister alma, elimizde olan budur, daha iyisi yok" demek istiyor, belki. Kendinden emin. Dürüstçe, bir meydan okuma. "Daha iyisini bulursan git oradan al, ben bunu satıyorum." Daha iyisini satan diğer bir satıcının olmadığını düşundüğü için mi söylüyor bunu? "Git dolaş, bakın gel, daha iyisı yok, bunu almak zorundasın" mı demek istiyor? "Bu va" en azından üç temel kavram bileşenine sahip: 1. Dürüstlük, 2. Cesaret, 3. Çaresizlik. Dürüstlük: Malının daha nitelikli, olduğundan daha üstün özelliklere sahip olduğunu söylemiyor. Saüığının, elindekinin özelliklerini, sınırlarını biliyor, onu saklamıyor, çarpıtmıyor; bu konuda yalan söylemiyor. Karşı tarafı kandırmaya çalısmıyor. 2. Dürüstlüğünün sonuçlarına katlanmaya hazır. "Benden bu kadar. Sınırlarımın ayırdındayım ve korkmuyorum. Git bir başkasından al!" Biraz önce dediğim gibi bu meydan okumada, bir kendine güven var mı yok mu çok açık değil! Bir "blöf" müdür, bu tavır? Satıa, nasıl olsa, daha iyisinin bulunamayacağını bildiği için mi, söylüyor "bu va"yı? "Nasılsa, benden alacaksın" tavrı mı gizli, bu söyleyiste? "Ben seni aldatmıyorum, elimde olanı olduğu gibi sunuyorum sana, süsleyip püslemeden. Sana muhtaç da değilim, kendi ayaklarımın üzerinde durabilirim. Ister al, ister alma. Satmak için hiçbir çaba harcamıyorum" düşüncesi gizli, belki de "bu va"da. 3. Peki, neden daha iyisi yok? Neden "bu va" da, bundan daha iyisi yok? Daha iyisini elde edebilmek, satabilmek çabası yok mu onda? Yoksa, "ben bu nitelikte olanı satabilirim, daha niteliklisini alacakların satıası değilim" mi demek istiyor? Içinde bulunduğu durum gönüllü bir seçim mi, yoksa daha iyisini elde etmek istediği halde bunda başarılı olamadığı için mi "bu va" çıkıyor ağzından? Özellikle bu satıcının kendine güvenen tavrına bakarsak, saütğının niteliksizliğinden pek rahatsız olmusa benzemiyor, "bu va" di Bu Va... Umutlar artıyor Duchenne ve motor nöron hastalıklannın tedavisinde ilginç iyileşmeler görüldü Prof. Dr. Coşkun Özdemir K ...Içimdeki yaratıalığı Keşfedip yola çıkmaya; yeteneklerimi her türlü zorluğu, baskıyı yenerek geiiştirmeye; yeteneklerimi geliştirme aşkımı diri tutmaya yen hemşehrim (Kısaca "bu va"a diyelim, ona!) "Bu va" bakısıyla, öteye, ötedekine ulaşabilme olanağımız çok az. "Bu va" hem bir boyun eğis, hem tembellik içeriyor, yukandaki yorumuyla. "Bu yok. Sizin dediğiniz gibi değil gerçek, çıkıp arayacağım" dediğimizde, "nereye gidiyorsun, dikkat et kendine, 'bu va'. Bunu anla ve otur oturduğun yerde" diyebilirler. Bilim insanı, sanatçı, düsünür, araştırıa isek, "bu yok, neden yok bunu anlamaya, olmadığını söylediğinizi bulmaya, ele geçirmeye gidiyorum" diyebiliriz. Olanı anlayıp, kabul etmemede başlıyor, yolculuk. " 'Bu va'alar otursun oturdukları yerde, ben gidiyorum. Bitimsiz bir yolculuğa. Sizin çok dediğiniz şeyleri arastırmaya, bulmaya gidiyorum. Sizin yok dediğiniz ok hucrelerınden (Stem cells) son zamanlarda çok sık soz cdüıyor Gundemde tutulmaya değer bir konu. Çunku bu hucrcler ve bununld ıkjüı çalışmalar buyuk umut lat qetırmekte Ancak bu umutlar çok yakın bir gelecektekı bir başanyı ifade etmemelı 16 yıl once Duchenne hastahgının qenı bulunduğu zaman gen tedavılerınm çok yakm bir gelecektc gerçekleşecegı ve genetık hastalıklara çare bulunacagı umuirnuştu Oysa boyle olmadı Gen te ddvüerı hâla denemeler aşamasında bulunuyor Kok hucrelerı orgaruzma da var oldn ve her turlu dokuya donuşebılecek ana hucreleıdıı O halde bunlar ornpgın Alzheımer ve Parkınson hastalıgında yıtırden hucrelerın yerine ge çebılırler Kas hucrelerı yerine geçerek bu gorevi ustlenebılır ve boylece yok olan dejenere olan hucrelenn eksiklığını gıderır ve tedavıyı ıyıleşmeyı mumkun küabılırler Kok hucrelenn Patkmson'da eksık olan dopamıru uretebildığı gosterümujtır Ancak buturı bunların tedavı amaçlı olarak ı utın kullanı lır hale geçmesı henuz uzun çalışmaları gerektirı yoı şeyleri araştırmaya, bulmaya. Insanım ben, yaratıayım. Gabriel Marcel'in "Voeu createur" dediği, belki Türkçeye yaratıcı andı diye çevirebileceğim bir andı içerek, çıkacağım yola: Içimdeki yaratıalığı Keşfedip yola çıkmaya; yeteneklerimi her türlü zorluğu, baskıyı yenerek gelistirmeye; yeteneklerimi geliştirme aşkımı diri tutmaya, insanlığa karşı duyduğum ahlakî sorumluluğun önemli bir öğesi olarak kabul etmeye; yaratıalığımın giderek keşfedebileceğim çileli, zor, daha önce hiç yürünmemiş yollannda cesaretle, bilgiyle yürüyeceğime; yürüme gücümü içimin özerkliği, ozgürlüğü ile besleyeceğime; olümüme dek sürecek yaratıcı arayışlanmı dünyanın güzelleşmesi, haksızlıklann, zulmün, sömurunün kaldırılması doğrultusunda gerçeklestireceğime; tüm gönlümle katıldığım hakikatı keşfe, hakikat yolcularıyla konuşarak, söyleserek, tartışarak, yureğimdeki muhabbet, beynimdeki anlama, çozümleme, kavrama, teori olusturma çabamla katkıda bulunacağıma... and içerim. (Bu andı ben uydurdum. Her insan kendi andının sözlerini kendi bulabilir!.) "Bu va"! Bu vardı! Şimdi ben araştınyorum. Başka seyler olacak. işte, yaşadığımız dünyanın amansız çalkantısında yaratma cesaretinin bize söyleyebileceği. Elbette "bu va" bir felsefecinin çok sık yaşadtğı Karl laspers'in deyimiyle sınır durumlardan (Grenzsituation) biri. Içinde, bir dürüstlüğü, cesareti ve çaresizliği taşıyor. Düşünme, kavrama, anlama gücünüzun sınırlarını görüyor ve dürüstçe "itiraf" ediyorsunuz. Bu itiraf, bir cesarettir. Arama cesareti. Bu arama, haddini bilen bir dürüstlük ve duyarlılıkla yürütülüyor. "Bu va", bir felsefi hal, bir felsefî yaşantı olarak, düşünsel açıdan ıçinde bulunduğum durum yüzüme bir tokat gibi çarpan bir Iç sesl (Sokrates'in Daimon'u gibi...) "Bu va" göruyorum. Ama neden böyle, anlayacağım. "Bu va"yı, "bu yok"a, bir kavrama, bir düşünme, anlama çabasını donüştüreceğim. "Bu va" beni çaresiz bırakmayacak. Bir çare olacak buna, çaresizlik. Andımı yerine getirip, arayacağım. Kök hucrelerı nedir nerede bulunuyor? 5 çeşit kök hücresi var 1. Embriyonik kök hücreleri: Birkaç gunluk embnyodan (dollenrruş yumurta) elde edılen bu hucreler her turlu dokuyu oluşturabılecek yeteneğe sahip bulunuyor Bunlar elbette kı uzun yıllardır bilinıyor ama ılk kez 1998'de külturdc çoğaltabılecekleri anlaşüdı Kullarumlan şımdılık sınıılı Ozellıkle Katohklerın kaı şı çıkışı nedenıyle ortaya etik sorunlar çıkıyor Cumhurbdşkanı Bush bu yuzden boyle bir projeyı onaylaydmadı 2. F.rışkinde çeşıtlı organlarda kok hucreleri bulunuyor 3. Beyınde bulunan noral kok hucrelerı 4. Kandakı kok hucrelerı 5. Embriyonik kok hucrelerı Bunlar laboratuvarda elde edilen fotal embriyonik kok hucreleridir tlk kez 2001'de çalışma alanına qırdı. Yukarıda belırttığırnız gıbı embnyonık kok hucrelen en buyuk potansiyeh taşıyor Etık problemler ne olursa olsun çalışmalar suregcliyor Bu yazıda kas hastalıklarındaki tedavı denemelerını bir ornek olarak ele almaınızın yararlı olacagını duşunuyorum Farede ve sıçanda hdstalıkların hayvan modellerınde kok hucrelerının patolojının bulun dugu bolgeye yerleşme yeteneğını taşıdıgı anlaşüdı Kas hastalıklarında en ağırı olan Motornoron hastalıgının hayvan modelm de paraütik (felçlı) hayvana kök hucrelen enjekte edildığınde bunlann doğru bir yerleşım yaptıö^ı goıuluyor ve hayvan felçlı durumdan kurtulup yuruyebılıyor Bir başka deneyde yine bir Duchenne hayvan modelıne kastan elde edılen kok hucrelen damaıdan verıldığınde en az yuzde 10 oranmda hucrenın dist rojırı yaptıgı goruldu Yanı hastaya sağlam gen verümeden bu kok hucrelen aracılıŞı üe gernn urettıgı (kodladıgı) proteın uretilıyor (Gussını) Yine Amerika'da motoı noron hastalığının hayvan modehne kok hucrelerı de tıansplantasyon yapüdığında motor fonksıyonlarda belırgın duzelme gorulduğu bıldırüdı (Steve Kalkanıs) Bunlar gerçekten umut vericı çalışmalar Bu çalışmalan hız kazanması ve beynın sınırlenn, kaslann, ve dığer organların amansız hastalıklanna çok geçmeden çare bulunmasını dıleyelim Proc Natı Acad Scı 1998 95 w, . .« Proc.Natı Acad Scı 2001.98 111118 N,England]Med2001 344 710 719 Kök hücreleri ile miyopatilerde tedavi denemeleri 19 yıl önce Duchenne Musküler Distrofı hastalıgında tedavi amacı ile myoblast transferı yapıldı Hastanın bu erkek yakın akrabasından olgunlaşmamış kas hücreleri (myoblast) alınıyoı ve bu dogrudan hastanın kası ıçıne veı iliyordu Burada beklenen myoblastm hasta kasta rejenerasyon sağlaması idi ama bu gerçekleşmedi Bugun Musküler Distrofı de, Mipyopatlerde kok hücreleri ile ilgili olarak iki turlu deneme yapıkyor Bırıncısı allogenık nakil (transplant) adını alıyor Sağlıklı bir vencıden bir kas parçası almarak buradan kok hücreleri izole ediliyor ve laboratuvarda uretiliyor Bunlar hastanın kası içıne dogrudan enjekte ediliyor tkinci yontem otolog nakıl adını almaktadır Hastahgı olan kışıden kas parçası alıruyor ve buradan kok hucrelerı izole ediliyor ve laboratuvaıda uretüıyor Kok hucrelen saglam gen taşıyan virüs üe bir araya getirüiyor ve bu işlemı gormuş olan kok hucrelerının hastanın kasına enjekte edüiyor Tum bu yöntemlerin nasü bir sonuç verecegini ve gerçek ten guvenilir ve tatmın edıci bir tedavıye ulaşmanın mumkun olup olmayacağını uzak olmayan bir gelecekte gorecegimizi sanıyorum. '• "~ ••*'••" 790/6