Katalog

Büyükmelen Çayı artık İstanbul için akacak İstanbul'un içme suyu ihtiyacının 2040 yılına kadar karşılanması için geliştirilmesi ve su kalitesinin korunması gereken en onemli su kaynağı Büyükmelen Çayı'dır. Rustem Pehlivan(l), Osman Yıldız(2)(*) S anayüeşme ve kentleşmeye bağ lı oldidk hızla artan nufus tstanbul'da yera su kaynaklannrn ara yışını zotunlu hale getırdı ve lstranca dağlaımdan su temıranden sonra şımdı Büyükmelen Çayı (Fotol) debı sı ıtıbanyle İstanbul'uıı 2040 yüına kadaı olan su ıhtıyacıra karşılamaya hdzulanıyor Içrne ve kullanma suyu olarak kullanılacak yuzey ve yeıaltı sulaıı, hıdrojeolojık dongulerı esnasında temas halınde bulun dukları mmeral, cevhet ve kayaçlann duyaıhklannı yıtırmelerıne sebep oluılar Yu zey ve yeıaltısulan ılk kımyasal bıleşımlen mıneral revher ve kayaçldidan çozduklerı elementleı yuzunden sureklı değısu ve soz konusu sulaıın ıçılmesı ve kullanüması dulumlaıında ıse olumsuz elkılen olabılecek olanbazıağu metalleıce zengınlpşebılırleı İçme ve kullanma suyu aınacı üe değerlen dınlecek olan su toplama havzalannda ve su havzalannı besleyen deıeleıde su kımyası çalışmalnı ı (ana ıyon ve agıı metal ana lızlerı) yapümalı ÜU kayaç otkıleşımlen oıtaya kunmalıdıı smırları arasında Batı Karadenız Bolge sı'nde bulunuı Büyükmelen Çayı Su Topla ma Havzası yaklaşık 450 km2'dıı Su Toplama Havzasının % 75'ı Bolu ıl sınırları ıçeıı sınde olan Buyukınelen Çayı, Karasu (Sakaıya) ıle Akçakoca (Bolu) ılçeleıı aıasında Karademz'e 44m3/s debı ıle (1 38 mılyar m3/y41) dokulur Büyükmelen Çayı Bolu ve Akçakoca dağlaıından ınen dereleı ıle Ef ten (Melen) Golu'nden yelen sularla beslenıı (Şekıl la) Eften (Melen Uolu Duzce ovasmın guııey kenarında bataklıklaıla çevı uı suları tatlı sıg bır golduı (Foto 2) Ef ten Golu'nu dogusundakı Kuçukmelen ve Ugur Suyu Dereleı ı ıle gurıeyındekı Aksu Derelen besler Boylelıklp Buyukmclen Çayı'nın beslenım alanı yaklaşık /200 km2'ye ulaşıı Bu havzalardakı en buyuk ve tek yerleşun meıkezı Duzcedır Büyükmelen Çayı (Mevkii; Kale Tepe doğusu, Cölyaka) Aydogan Koprusu cıvaıında olçum yapıldı ve su kaütesı (oıneğın NO2N bakımından 4 HG Cd, Pb, Cu ve Mn bakımından ıse 2 olaıak) degerlendırüdı Gelecekte Istanbul'a içme ve kullanma suyu olaıak akıtılacak olan Büyükmelen Çayı veSu Toplama Havzası'nda tURektorluğu Araştırma Fonu taıafından desteklenen "Büyükmelen Çayı Su Toplama Havzasının Jeolojisi ve Jeokimyasal tncelemesi" konulu pıoje taıaumızca gerçekleştırılıyor Yuzey ve yeraltısuyu orneklerınde kımyasal analız sonucu tesbıt edılen ıyonlarm mek/I degerlerıne goıe katyon (Na K Ca, Mg) ve anyonlann (SO4 HGO3 CO3 Cl) bolluk sırdldiıımldiı degerlendırüdıgınde su orneklerının temas halınde oldugu ve dolayısıyla en çok etkılendıklen lıtolojık bırım(ler) ortaya konabıkr (Şahıncı, 1991) Ayııca Çevre Kanunu Su Kıılılığı Konfrolu Yonetmelıijı kıta ıçı su kaynakları su kalıtesı sınıflamasma (Turkıye Çevre Mevzuatı 1992) goıe ıçılmesı halınde ınsan sağhgı ıçın olumsuz etkılerı (Pehlıvan 1996) olan agıı metalleıın mıktarları Buyukınelen Çay gı ve Büyükmelen Çayı'nı besleyen Çelık Deıe, Tepekoy Dere, Maden Dere, Gubı Dere Kuplu Deıe öuz Derp Abaza Dere ve Dılaveı Dere lerınde belırlendi Bu yazıdakı aruaç geı çekleştırılen proje ıle elde edılen veıüerden yararlanaıak Büyükmelen Çayı nı besleyen derelerın sukayaç etkıle şımlerı ve Büyükmelen Çayı'nın su kalıtesı hdkkmda kamuoyunu bügüendıımektır Büyükmelen Çayı'nun sukayaç etkileşimi, ağır metal çeriği ve su kalitesi Sukayaç etkilesim: Buyukmolpn KARM3B4Z Büyükmelen Projesi Devlet Su Işleı ı (DSİ) Gend Muduılu ğu taıafındaıı "Büyük tstanbul İçme Suyu Projesi (Melen)" Maıt 2001 de uygulanıaya kondu Bu proje ıle Istaııbul un uzun vadelı içme suyu ihtiyacının kaışılanması planlandı ve projenın dort dşamada 2006 yılına kadaı bıtııılmesı hedeflendı İstanbul'un 2040 yılına kadaı içme ve kullanma suyu ıhtıyacını kaışılayabüerek duıumda olan Büyükmelen Çayı ndan 170 krn uzım lugunda ve ? 5 rrıetıe çapındakı çelık boru hattı ıle su qetuılecek (Şekıl 2) Büyükmelen Çayı Su Toplama Havzası nda sırıiih sayıda olan je olojık araştırrnalar dı smda lıtojeokımya ve hıdıojeokımya konula ıına yonelık hugune kadar ayrıntılı bıı aıaş tııma yapılmadı Buyukmelen Çayı su kalı tesını belırlemek ıçın ıse DSİ III Bolge Mudurlugu taıanndan 1991 1995 yılları arasındd sadece bır lo kasyonda Buyukmelen Çayı ıı?oiındekı Büyükmelen Çayı l'uyukmden Çayı Saknrya VP Bolu ıl tr Büyükmelen Çayı su topla ma havza sının A Hidrojeoklmya (ana Iyon) örnek alım lokasyon ° Su kalltesl (ağır metal) örnek alım lokasyonu Şekll 1: Büyükmelen Çayı su toplama havzası mevkl (a) ve örnek alım lokasyon (b) harltalan 786/6 Şekll 2: Büyükmelen Çayı'nın boru hatlan Ile Istanbul'a akıtacağı güzergahı gösterlr harlta Çayı'ndan Hazıran 2001 'de alınan 8 adet su ornegınde (Şekıl lb) Na K Ca Mg SO4 HCO3 CO3 veClanalızleııyaptıııldı Ana lız sonuçlaı ından su oı nekleı ındekı ana iyonlann mek/1 değerleıı hesaplandı bol luk sıralanımları fipgerlendınldıgınde oı neklerın alındıQı deıeleıın temas halınde oldukları lıtolojıler sedımanter kayaçlar Kuplu ve Guz Deıelerının temas halınde olduklaıı yerlerın htolo]üeı ın ıse volkanık ka yaçlar (aglomeıa ve bazalt) oldugu belıılendı Ağır metal içeriği: Büyükmelen Çayı ve Büyükmelen Çayı'nı besleyen deıe su omeklerının agır metal analızlerı IÇPMS teknıgı ıle 0 01 ppb hassasıyetle Kanada'da yaptırıldı Büyükmelen Çayı'nın mansab ke sınunden alınan oı nek ıle memba kesınım den alınan oı nekleı ın agıı metal ıçeııklerı karşüaştuüdığında mansab kesımı su oıne gınde As Pb Nı Ba ve Mn'da konsantrasyon artısı Zn VP Cu'da ıse konsantrasyon azalımının oldugu goı uldu Su orne^ındekı konsantrasyon artışına Büyükmelen Ça yı'ndakı sukayaç etkıleşımının ZN ve Cu gıbı ağır metalleıdekı konsantıasyon azahmına ıse Buyukmelerı Çayı tabanındakı ça murun katkı verdıgı duşunulmektedır Su kalitesi: Elde edılen analız de ğerlen Su Kıılılıgı Kontrolu Yonetmehö^ınuı hmıt değerlerı ıle kaışılaştıııldıgında dere suyu oı nekleı ının As Hg Co Cd Cı, Pb, Nı, Ba, Mn, Zn, Cu, Se ve U agır metallerı bakımından su kalıte sınıfı 1 oldugu goıul du Su Kıılılıgı Kontıol Yonetmelıgı nde su kalıte sınıfı 1 olan sular yalnız dezenfekte edıleıek ıçnıe suyu su kalıte sınıfı 2 olan sular uygun bu aııtma ıslcmınden geçırıldıkten sonra ıçılen suları su kalıte sınıfı 3 olan sular arıtma ıylemındcn sonra endustrı suyu, su kalıte sınıfı 4 olan sulaı ıse aşu ı kıı lenmış ve hıçbu kullanıma uygun olmayan sular olarak kabul edüuleı Büyükmelen Çayı'mn su kalıte sınıfı 1 olarak belırlendıgı ıçın Büyükmelen Çayı'nın Karademz'e dokuldugu lokasyonda (Melen AOızı'nda) ağır metal bakımından dcnız kırlenmesıne sebebıyet vermeyecektu Soz konusu dere suyu oı neklerındekı ağır metal mıktarları nın TS 266'da ıçme sulaıı ıçın verılen hmıt değeılerını de aşmıyor olması ıse oldukça onemlıdır Yazının devamı 11. sayfada