Katalog

Doğu Akdeniz'de su sorunlan Türkiye, bölgede kıt olan "su politikasına" önem vererek, barışa ve istikrara katkıda bulunan avantajlı ülke konumuna yükselebilir... Dursun Yıldız (*) C ebelıtank tdn Suveyş kanalı ve Kızıldenız'e dogru uzanan Akdenız bmyıllaıdan berı gelısen uygar üklar ıçın onemlı bır kavşak noktası olmuştur Bu bolgede tarıh ve cografya kıyüarddn ve adalardan geçırdıgı bır orta hat ıle bu denızı kuzey ve guney olarak bolmuş. ve bırbırınden çok farklı üa dunya ydratmıştır Akdemz tarıhınde etkılı olan dıger bır ayrım hattı ıse Adrıyaük gırıs,ınden Sıcüya ve Tunus kıyılarına uzanan DoguBatı ayrım hattı olmuşrur Bu ayrım hatlan gunumuzde Akderuz'ı hem ekonomık gehşmışhk duzeyı hem de su kaynaklan potansıyeh açısından bırbırınden çok farklı olan bolgelere ayırmaktadır Akdemz tarıhının başlannda kulturlenn dınlenn ve medenıyetın batıya dogru ük çüoş. noktasını olusturan Dogu Akdemz daha sonra Akdenız su yolunun okyanuslara açı lan ıkı baglantı noktasından bırısı olan Suveyş Kanalı ıle da ha stratejık bır onem kazandı Son donemde bu oneme bolgenın petrol ve doğal gaz borıı hatlannın tıcarı kavşak noktası olması da eklendı Tanhsel sureç bu bolgeyı bugun bır dıger ozellıgı ıle de farklı kümaktadır Bu da bu bolgedeh ulkelerın buyuk bır bolumunun halen yaşddıgı ve qeleceğe artarak kalma olasüıgı buyuk olan su sorunuduı Mevrut durum ve projeksıyorüar suyun Akdenız m bu stıatejık bolgesınde onemı gıderek aıtan stıatejık bıı dogal kaynak olacagını ortaya koyuyoı Bunun yanısıra Malta ve Kıbııs m AB'ye tam uyelık suıecı do dahü olmak uze re son donemde Dogu Akdenız bolgesının stratejık onemını dituon bııçok qelı^me de yaifdnmaktadır (%16) suyun ortalama % 80 ının tdrımsaj sulamada kullanüdıgı ortaya çıkmaktadır Dıger taraftan Dogu Akdenız de 1999 yüı ıtıbarıyle kışı başına duşen yenılenebılır su kaynakları en duşuk olan ulkeler ıse Fılıstın Gazze Füıstın Batı Yakası Malta (79 m3),Lıbya (103 m3) Kıbns (121 m3) Urdun (297 m3) Israıl (352 m3) Tunus (410 m3) olarak gorulmektedrr Bu degerleı bu ulkelerdeh hızlı nufus artışı ıle sureklı olarak azal maktadır Bunun yanısıra bu ulkelerdekı su kaynakları kırlılıgı de su sıkınhsıru arttıran nedenler arasında yer almaktadır Dunya Bankası'nın "Ortadogu ve Kuzey Afrıka Çevre Stratejısı Surdurulebürr Kdlkmmaya Dogru adlı planında Mksır Urdun Lubnan Tunus ve Füıstın de 'çok cıddı su kırlılıgı prob lemı olan' ulkeler arasında sayılmaktadır (Pamukçu 2000 161) Alternatif Su Kaynaklarınm Geliştirilmesi ve Su ithalî Dogu Akdenız ulkelen ıçın yapüan çeşıth projeksı yonlar ve gehştrrüen senaryolar (Margat 2000) Füıstın Gazze Malta Israü Tunus ve Lıbya da talebın kdrşüdnabümesı ıçın kısı başına su kullanımını azaltacak tedbırlerın alınması, fosü yeraltı suyu arıülmış, atık su ve antümış deruz suyundan yararlanma veya su dışalımı gıbı tedbırlere gereksınım duyacagını ortaya koymaktadır Dıger taıafian Cezayır Mısır lObns gıbı ulkelerın ıse 2025 yüına kadar olan ıhtıyaçlannı ancak yem kaynaklar gelıştırerek veya kışı başına su kullanımını bugunku duzeyde tutarak ve bolge ler arasında su transferlerı yaparak Sdğkyabüeceklerı ortaya çücmaktadır Dogu Akdeniz Ülkelerinde Su Kulîanım İndeksleri Doğu Akdeniz Ülkelerinde Su Kaynakları ve Su Kullanımı Bu ıncelemede Doğu Akdenız ulkelen olarak Turtaye Suııye Lubnan Urdun Isıaıl Fılıstm Gdzze Şeııdı Batı Yakası Mısıı Lıbya Tunus Malta Yımanıstan ve Kıhı ıs Ada sı ele alındı Bu ulkeleı ın toplam yıllık yenılenebıkr i>u kay naklaıı ve su kıülanımlan Tablo 2 1 de veııldı Bu tablolaı ıncelendığınde Dugu Akdemz ulkeleımde Malta haııç Tablo. 2.1 Doğu Akdeniz ülkelerinin yenllenebilir su kaynakları ve klşi başına düfen su miktarları "oplanı /üık yenılcnobılır Ulkelcr Ai pnt ın 'iy< lı c 1999 Kış] brtşına duşc n su miktdn (m3/kı$ı) iOOu 930 S585 1/0 Nufus (kııı i) Turkıvu Mısır Yuncimslan Kıbrıs < 1 Mılyurı 64 J 6? 4 105 0 150 G1 4 J 19J r ,8 10 S8 65 0 ') lsı aıl 1ubndn libya Malla Sunyr Tunus Urdun 2 15 5 58 06 0 01 51 t>9 3,90 LL 1 58 0 380 14 9 9G 47 3G2 1?97 103 79 3600 410 297 Su kulîanım ındeksı bır ulkede çekılen toplam su mıktarının ulkenın ortalama yenılenebılır toplam su potansıyelıne oranı olarak tdnımlamr Çeşıth kaynaklardan elde edılen su kulîanım mdekslen degerlendırıldıgınde bolge ulkelerının su kulîanım ındekslerının hemen hemen Şekıl 3 1 de verüdıgı gıbı oldugu ortaya çıkmaktadır (Yıldız Bolgede denız suyunu arıtarak kullanma çabalarına 2000) daha çok Lubnan Cezayır Lıbya Malta Israü ve Yunams tan adalanndd rasüanmdktadır Demz suyu dntımında ureDde edılen tum veııler m<elendıgınde su kulîanım tım mahyetı nın yaklaşık %30 45 ım enerjı malıyetlerı oluş ındekslerının 8 Dogu Akdemz ulkesınde (Israıl Mısır Lıbturmaktadır (Semıat 2000 62) Bu nedenle denız suyu arıtya Malta Tunus Urdun Kıbns ve Füıstın) halıhazırda %50 ma malıyetının duşurulmesınde en onemlı rolu daha ucuz oranıru aşmış durumda oldugu gorulmektedır Bu durum alternatif bır enerjı kaynagının gelıstırümesı oynayacaktır Benblıdıa (1997 30) taıafından bu ulkelerde su kaynaklan Boyle bır kaynak gelıştırüene degm denız suyu antımı üe konusunda bolgesel ve ekonomık sıkrnü gostergesı olarak su sıkmtısının ekonomık olarak çozulmesı ve drıülmıs demz açıklanmaktadır suyunun yaygın bır şeküde kullanılabılmesı zor gorulmek Bazı Dogu Akdemz ulkelerının Iablo 3 1 de verılen tedır Bu durum bolgenın bazı ulkelerındekı su sıkıntısınrn su tukeümlerı ve gelecektekı su ıhüyaçları ıncelendığınde ekonomık olarak çozumu ıçın antümış demz suyu kullanma Tunus ve Kıbns Adası harıç Malta Urdun Israıl ve Mısır ın alternatıhnı koşula baglamaktadır Malıyet ve çevresel kayyenılenebılır yıllık topldm akımldiımn hemen hemen tumu güar bu alternatif su kaynagının gelecek pro]eksıyonlan nu kullandıklan hatta ypnılpnpmeyen su kaynakldrınd başıçerısınde şımdılık onemlı bır yer tutmasını engellemekte vurdukları ortaya çıkmaktadır Kıbns Adası ve Tunus ta da dıı bu oranın % 60 cıvarvnda oldugu gorulmektedır Dogu Akdemz bolgesınde demz suyunu ve atık sulaDoCfu Akdemz de su sıkmtısı tehdıtım en çok yaşayan ıı ontarak cüternatıf tatlı su kaynaklan yaratma konusundakj Israıl Malta Uıdun ve füıstın ın yenılenebılır su kaynakları çabalarda 1990 yılından bu yana bır artış gore çarpmakta gozonune almaıak mevrut egüınüerle ılırnlı gekşme senar dır Ancak bolge ulkelerıne genel olaıak bakıldıgında Mal yosuna goıe 2010 yılındakı su açıkİHiının toplam 1 5 mılyar ta harıç arıtümış atüc su ve denız suyu kullanımının yıllık m3 2025 yılındd ıse 3 ° mılydi m3 olacagı tahınm edılmek toplam su kullanımı ıçerısınde halen onemlı bıı oıana ulaş tedır Mısır da if e bu açıgın 2010 yılında 31 mılyar m3 2025 madıgı gorulmektedır Bu oran 199b yılında Maltada %b0 yümda ıse 56 mılyar m3 cıvarındd olacagı ongorulmekte olup Israüde o ol6 Lıbydda°)7 KıbııMa on6 Lubridiıda dır Dogu Akdenız havzasında mevcut egılımlenn ve gehş','5 SurıyedeSS Cerayırde 15 Tunus ta ıse °/. 1 rıva me trendınırı üımlı bır şekılde devanı edecegı hıpotezleıı nndadu (Yüdız 2000) Zamon Ztüiıan ulkeleı aıasuıdokı tı uzerıne kuı ulan bu senaryoda ulusal kalkınma planlarmda carı anldşmalar ıle dışdrıddn çeşıth yollarla ^ıırekh su ıthalı kı hedefleıden de ydidildmlmıştır Senaryo hıpotezlerınde dc su sıkmtısımn çozum alteınıtıfİLiınden buı ulaıuk elc havzada orta hızda bu bıı demogıafık aıtış, duzensız ekoalınmaktadır nomık buyume yaygııı ve hızlı bu kentle^me oldcagı ve sulu tanmın dıgeı sektoıler karşısmda onemırun surecegı kaAkdemz Havzası nın dogusunda demz yolu üe su dı$ bul edılmıştır (Margat 2000 32) Dıger taıaftan Kıbm ve Tu tıcaretı konusundakı en ılerı adım Turkıye tarafından atıl nus un da 15 20 yıl ıçerısınde yenılenpbüır dogal su kay mıştır Turkıye Manavgat tan denız yolu üe yüda 180 müyon naklannrn tumunu kullanma durumuna gelecegı ve mevcut m3 su ıhraç edebüeceğı tesısı tamamlamuş durumdadır su sıkıntısımn kronık boyutlara ulaşacagı ılerı surulmektedır Bunun yanısua Turkıye denız altına doşenecek borularla (Correıa 1999) Ta blo3.1 1 \azı Do ğuAkden Iz ülkeleHnin su tüketlmleri ve gelec ek tekl SU Bu tobloya Uıdun ve Isıaıl e Ihtlyaçlan goç eden nufus ıle ılerıkı yülarda Fı Mevcut egmmlerit} ıltnıb Ulusı PlJnİJu Yı n cnobil r Movcul Ç<lat.bıUı () m lıstıne gelebdecek goç dalgası da eklendıgmde bu ulkelerın su butçelerındekı dçıklarm daha da artması beklenmektedır Israıl e gelen goç men sayısının 1 mılyon ıle sınırlı ka lacagım ve Batı Şerıa ya goçmen gelmeyecegım ongoren ıyımser senaryoya gore (bugunku kısı başrna su kullanımları baz almarak hesaplandıgında) uç ulkedekı toplam su açığınm 2020 yümda 850 müyon m3 ıle 1 4 müyar m3 arasmda olacagı belırlenmıştır (Pamukçu 2000 151) Lke TopljmYılLk lukotım Poidtısıyulı (Bnl) ? 15 09 0 0J 1 t, 00 (kmJ) 0 17 11996) 06 (199,) (Imıi) ^ (19%) 0JO O (1998) 0 04ü (1998) 0 890 grU^me sertflryoAuna goıvmı ıhliYKçUıı (Vmi/ıl) Z?4 O5SJ 0044 ^ 31 0,66 90 195 ^Margjl 20OC 2025 ?84 0 9Ü0 0 046 3 17 1 115 SO? gotu su ıhUY^ (Vm3/y ) ,1110 2 24 0 400 0 07 1 il 0 47 0 33 ^8 2 (2020) 11 Marg^t T«tlo 6 *ı r * c su % (1996) 8 6 b 0 9 2 1 "1 | | 5 •), B0 77 60 77 /H lt>7 05 S ?17 24 j 1, ııl Kıbıu (J) MJIU l'ıdun Flüalln G J ZU niB.ıu Yakaaı U^.ı Tumu Kıynık 40 (l»»4) 146 (1985) 95 217 2,8 B8 (I'JJİ) 78 (1995) Morg.ıl Sh 20 (1) Urdun un tahmın edılen U nvlyar m3 losıl sulan tıanç (2) Israıl m tahmın edılen 5 nvlyar m3 fosıl sulan harıç (3) Lıbya nın en çok S0 yıl yeteceğı tahmın edılen losıl sulan harıç (4) KKTC vı Gunoy Kıbm Rum Kpsınıı tuplamı (*) Kaynak Sustaınınq VVateı Ibpulaüon and the Future o! Renewable Water Supplıes Populatıon Achon Internatıondl httplwwwcnıe orglpop/paılwater3l html 07 (**) 5(1 B 4 35 Yildı? 2U00 0 130 0018 (1194) 0 52 0 170 (1990 66C) 16 C996) (1991) 1 5 2 82 (1990 Mjrya! 2000 55 a s 7 98 90 lıttol l>5 3 Yıld» ?000 91 4 755/4