Katalog

uoğu'dakl tütsü Ulkesl Saba mellkeslnin öyküsü ülkeslneblr •casiH vun Hats cepsut tuuu M.Ö.1000 M.ö.2.yy Yemen'de bağınuız Devenln evclllestlrll kralhklar kuruluyor mesl ve kervan tlcaretlnln baflangıa eklbl yollu yor M.Ö.950 Stileyman ve Saba mellkeslnin llahi bulufması M.Ö.750 Saba kervanlan orta Fırat bölgeslne kadar ulasıyor M.ö. 700 Saba ülkeslnln en poriak doneml, bafkent Ma rlb'de anıtsal sa rayla yükselmeye baflıyor Sabalılar Etlyopya'da kolonller kunıyor M.Ö.6S0 M.Ö.4S0 Herodotos tutsunün kökenlnl araştınyor M.Ö.323 BUyUk İtkender Arabhtan'a karsı savaşa hazırlanıyor M.S.SO Roma yılda 100 mllyon Sesterluı karfilıuında tütsü ve baharat Ithal edlyor M.S.600 Marib barafı nın yıkı lıyor, se Mrterk edlllyor M.S.6İ0 Yemen islamlyet'l kabul edl Anlatüanldr aşdğüama amaçh mıydı yoksa sadece Kokulu reçıneye sahıp bu agaç (Bosvvelhd sacra) nerepropaganda mıydı' Marıb sarayının şaşalı odalanna gunu deyse sadece Guney Arabıstan da yetişmekle beraber çok gun eden kralıçeyle ılgılı ızlere arkeologlar da henuz ulaşa ender olarak da Somah ve Hındıstan ın dogu kıyısmda gorumadüar Tvlelıke run varlığıru kanıtlayacak tarıhı belgelere lur Ddllı budaklı bu çalı bıtkısı Sokotra adasında da yeüşıyor henuz rastlamadık dıyor Eıchraann da du Erken tarıhlerden ıtıbaren Saba lılarca kontrol altına ah• Fakat arastırmacüar Incıldekı belgelerı de hayranlıkld nan bu adanın reçınelerı Marıb de en değerh urunlen olarak kabul gormekteydı Fakat en buyuk plantasyonlar bugunku ızhyorlar Sankı gerçeğın ızlerı tarıhe dokunmus gıbı bır du Umman m Dofar bolgesındeydı 500 lOOOmetreyukseklıkte rum var ortada Pransız tarıhçı Robın Suleyman ın Arabıstan külı ve kıreçlı topraklarda en seçkın ağaçlar buyuyordu lı bırfcralıçeyledıplomatık ıhşkıler kurmuş olmasını gayef ak la yatkm buluyor Temmuz ayınm en sıcak gunlerınde hasat başlıyordu Ve bu duşunce ıkı eskı belgeyle de kanıüanabılıyor as Işçüerın açtığı 10 30 cm lık yarıklanndan akan sutumsu relında Bunlar Asurda bulunan çıvı yazüı belgelerf çıne kurudugunda altın sarısı topaklara donuşuyordu Uru • Bınncısı M O 738 yüına aıt ve Zabıba ısımlı bır Arap nun taşınması rahıplerın sıkı kontrolu altında gerçekleşıyordu Tutsu taş devrınde bıle kult aracı olarak değerlendırıl krahçesınden soz edıyor Krahçe III Tıglatpüeser krahnı hara mısü Hayvanlann kurban edılmesı sırasında tutsu dumdnıyca baglar ve 25 000 küo tutsu alır la srnekler uzaklaştırüıyordu tlk başlarda ıhracat yoktu tabu • Aynı hukumdar beş yü sonra dıger bır çol melıkesıy Arap yanmadası 3000 km lık bır alana yayılmakta Denız yo le savaşmak zorunda kalır Yıne bır Arap kralıçesı olan Sam lu den kayıklan olan Saba lılar ıçın bıle soz konusu olamaz sı ıse hukumdara karşı bır ordu bırlığı de gonderır dı Kızüdenızde guçlu kuzey ruzgârlan esnğı gıbı kıyının hıçbır yerınde doğal lımanlar da yoktu Ustelık sahıl bolgesı Tütsü ticaretinde büyük bir patlama korsanlann ehndeydı Pekı bu hırçuı amazonlar gerçekte kimlerdı'? Yemen Fakat M O 1500 yüında belkı de daha oncelen onemh de mukarıblerle bulıkte tahtı paylaşıyorlar rnıydı? Suley bır donum noktası yaşanıyor Bedevıler deveyı evcüleşnrme man'ın sarayına yaklaşan bu guzel zıyaretçıler de onlar mıy yı başarınca çolu aşabılecek guçlu bır taşıma aracı da orta dı yoksa'5 Tarıhçüer bu soruları henuz yanıtlayamıyorlar Fa ya çıbyor Develere yuklenen tutsu aloe mur ağaa ve akık kat en azından kervan oykusunun gerçeklerle ılgısı oldugu gıbı yarı değerh taşlar, Hındıstan da baharatlarla takas edüır duşunuluyor Son arkeolojık buluntular M O 950 yüından ıtı dı Yukler once Dofar bolgesınden Manb'e goturulurdu baren Sdba kulturunun filızlendığını gostermekte Incılde Kervan buradan kuzeye kıvnldıktan lOOOkm sonra o zaman sozu edılen tutsu tıcaretı de tanhsel bır kanıttır lar henuz bır konaklama yen olan Mekke'ye ulaşılırdı NaBu guzel kokulu reçınelerle Araplar buyuk bır tıcaret bat ın merkezı Petradan geçerek en sonunda Gazze lımanı ağı ormuşlerdı Onlar olmaksızın bır yere gelemezlerdı Bu na vanrdı 3700 km'lık kervan yolu ancak 34 ay ıçınde tayapışkan madde Tutanchamun mezannda oldugu gıbı M O mamlanabüıyordu 5 yy aıt bır Kelt mezannda bıle bulunmustu Kervancılar peşlennde hıçbır ız bırakmıyorlar yaptık Ne bır olu kultu ne de bır ayın buyulu kokulu tutsuler lan ışın sırnnı çok ıyı gızlıyorlardı Tutsunun çılas yen uzun olmaksızın gerçekleşebıhyordu Buyuculerın elınden duşur bır sure Surıye olarak bılınırdı dıyor Doğu tarıhçısı Burkmedıklerı tutsu mıkıop oldurucu etkısı nedenıyle üaç yerı hard Vogt Tuccarlar rakıplerın gozlerını korkutmak ıçın ne de kullanılıyordu Isa nın dogumuyla bırlıkte tutsu tuketı asüsız soylenceler bıle uyduruyordu Omeğın soylenceler mınde buyuk bır patlama yaşanmıştı Plınıus 12 tarıh kıtabınden bırı şoyleydı Kralların kolelen tutsu plantasyonlanndan da Imparator Nero nun en sevdıgı kansırun defnedılmesı sı yayılan zehırlı dumanlar arasında olesıye çalıştınlıyor ve rasında tam bır hasatlık tutsu yaktırdıgını anlatır Bır küo tutsu Hadramut un anlamı' Oluler kentı ıdı o zamanlar bır ışçının aylık ucretıne eşıttı Kervancılann buyuk bır gızlılık ıçınde çalışuklan tutsu Fakat bu doğal kokunun gızı botarukçıler paleobıyosozcuğunun bugune kadar Saba kokenlı olduğunun bıhnmeloglar ve eskı çağ araşhrmacılan tarafından çok daha sonra yısıyle de kanıtlanıyor bır yerde Tutsu keknesıne bugune ları keşfeddecektı Kehrıbar renklı recıneden elde edılen tut kadar hıçbır belgede rastlanmamış Koku tıcaretıyle ılgılı sunun Guney Arabıstan ve kuzeydekı kult merkezlerıne ka her şey son derece gızlıydı dıyor dıl büımcı Nebes de dar olan yayüım alanı bugun artk tumuyle açıklanabüıyor Iste Karıbı de savaşa zorlayan bu reçıneydı Asvan krallığına saldırarak Hadramut a kadar derleyen hukumdar tutsu ncaretını tekelıne geYaklasık lOm yüksekllğlnde ve yan cephede bulunan bosamaklaria IceH glnttyormı. Yapılann hepsl dört katlı. Her katta balmumuna batınlmıs keten bezlere sanlmif ölüler bltblrlne bttlşlk olarak uralanmif. Her mezar yapısma yaklasık 50 ölü bırakılıyor kontrol edılmesını sağlamıstı Boylece mukarıbler ınanılmaz zengınbkler yaratmışü Koku araşürmacısı Nigel Groom'un hesabına gore Roma ya her yü 700010000 kervan gonderılıyordu Urunler îskenderıye atoryelerınde ışlenerek değerh kokulara donuştu ruluyordu Burada da son derece katı kurallar ışhyordu Koku uretıcüen her akşam çınlçıplak soyulaiBk urettıklen kokuları surup surmedıklen kontrol edıhyordu Isa nın dogumuyla bırhkte her yü 100 mılyon Sestertı us Hındıstan ve Arabıstan A akıyordu dıye yakınmaktdydı Ph nıus Fakat bu yuku koskoca Roma ımparatorluğu büe taşıya madı Ve 1 yyda buyuk bır enflasyonun eşığıne geldı Oysa Saba Mellkesl ılnemada: Blr bllmece sorusuna karsıhk 120 kental altın tutsu tıcaretının dığer ucundakı uısanlar bayram edıyordu Romadan akan gumuş paralarla Saba hukumdarlan anıtsal sdraylarına yatırım yapmışlardı Isvıçreh coğrdfyacı Brunner de çol devletının tıcaret kazancını ıyı bır bıçımde değerlen dırdıgınden soz etmekte Kulturlerm zengınlığı en çok da mezarlarda ortaya çıkar Işte arkeologlar bu yuzden Avdm mezarlığını buyuk umutlarla kazıyorlar Eskı kent sınınnın dışında yer alan nekropol olulere ozgu bır Manhattan ızlenımıru vermekte Bugune dek toprak altından 55 tane mezar yen çıkanlmış Oluler nışlerde su mermerınden bustlerle tdsvır edılmekte Mezarlann ıçı dort katlı ve her katta balmumuna yafınlmıs keten bezlere sarüı oluler sıralanmış Olulerın karıs maması ıçın hepsının boynunda uzerlennde ısımlenmn yazüı oldugu kü tabletler asüı 21 numdrah mezar en ügınç ola nı Mezar odasının zemınınde kuçuk bır hazıne var Yuzlerce mınık kaplarla bırhkte bulunan başparmak buyukluğunde tunç baltalar sus paletlen mınyatur sunak ve tutsu kaplan bır tur oyuncak dunyası gıbı Tabu bu ılgınç buluntular arkeologlann ük heyecanlan sayüır henuz Şımdıye dek bır tek tapınak arşıvı bıle bulunamadığı gıbı Dmukah tanrısına aıt buluntular da eksık Ve metrelerce dennhktekı saray kahnülan da henuz ortaya çıkanlmadı Toprak alunda gerçekten de aloe ve hurma yagıyla bedenını yumuşatan ve Suleyman la aşk yaşayan guzel kervancı başının sarayı mı gızlı' Uzmanlar kralıçenın mumyasını Sırvah kutsal alanında bulacaklar mı' DAI ekıbı bu soruları açıklığa kavuşturabümek ıçın şımdılık kavurucu sıcaklar nedenıyle ara verdıgı çahşmalanna Ekım ayında yenıden baş ladıgında belkı de aradıklanna ulaşabüecek Nılgun Ozbaşaran Dede Avam mezarlığındakl 21 nolu mezann açılması: ulülere 6ıgü blr Manhattan 755/20 çırerek toplanan her topa ğm Ma rıb dekı rahıplerce