Katalog

Kusur nedir? Nasıl belirlenir? Kusur, insan davranışlarıyla (psikolojik) ilgili bir olumsuzluğu içeriyor: Onu, lıkte ozellıkle büırkışının manuk hatalan yaptıgı durumldrda üancı hukuk düzeninin buyruklanna uymada " irade eksikliği" ya da bir adım da kımındanbir büırkısı ıncelemesıne gıdümesını onlemesı ba yararlıdır ha atarak "hukuk düzeninin kınadığı davranış" olarak tanımlayabiHriz. Sonuçta yargıç tum kanıtları büırkışıden alınan ozel Çetin Aşçıoğlu (*) dırmek koşuluyla degışık goruşe varabılu Zor olmakla bır I nsan çeşıtlı nedenlerle (bıyolojık, psıkolojık, maddı ve manevı) toplum ıçınde hemcınslerıyle bırhkte yaşamak zorundadır Ibplum ve toplumsal yaşam ınsanı bır üışkı ler yumagı durumuna geünr Bu ıhşküerın bır duzen ıçınde saghklı olarak surdurulebümesı, gehştırümesı ve kolaylaşürü ması ıçın davranış kurallanna gereksırum duyulmuştur Dın ahlâk, orf ve hukuk alanında var olan bu soyut ku jallannortak çagnsı "Tbpluma, ınsana zarar verme" buyrugudur Işte bu buyruğa aykın davraruşlarda kusur olgusunun guncelleşügıne tanüc oluruz O halde kusur ınsana ozgu toplumsal bır olgudur, değışık alanlarda her zaman ve değışık rutelendırümelerle ısımlerle (ahlâkı hukukı) karşımıza çıkabıhr Ister genel ısterse hukukı bır kavram olarak ele alahm kusur bır değer yargısıdır Her ısteyen onu kendı algüamalanna gore degerlendırebüır degerlendırmektedır de Ne var kı cezaı ve hukukı (zaran gıderme) sorumlulugun, yapünrrüann soz konusu oldugu dunımlarda, kusur değerlendırmesı hukuk büımının ve hukukçunun ışıdır çunku kusur hukukı ve c e z a sorumlulugun kurucu unsurudur başka bır deyışle hukuh bır kavram Hukuk büımı, ogreüsı ozunu, yapısını ınceleyerek, hukukun amaçlannı (adalet, duzen, toplumsal gereksırum) goz ardı eüneden, kusurla ügüı yorum ve degerlendırmelen olabüdıgınce dısıphne alma çabası ıçındedır Bu çahşmaların urunu olarak ortaya konulan goruşler, tanımlar, yasalann buyurucu ve zorlayıcı kurallarının uygulanmasında yargıçlara ve hak savunucusu avukatlara kolayhklar sağlamaktadır. yın ya da bır bolumunun kanıtlanamaması durumunda, yargıç, ıstek uzenne ya da kendüıgınden büırkışının oy ve goruşune başvurabüır Olum olayının nedenının, trahk olaymda hız suvrının aşüıp aşümadığınm, yapıda depreme dayanüdı malzeme kullanüıp kullanümadığının saptanması gıbı Somut olay bekrlendıkten sonra üancı ış, olçu ahnacak soyut üpm behrlenmesıdır Hukuk büımının kusur tanımında, açıklanan olması gereken soyut üpm (başka turlu davran ma olanagı varken ve zorunlu ıken) behrlenmesı 'kusurun objekuueşürıhnesı" denüen yontemle yapümaktadır Burada orta duzeydekı kışının (ıyı bır aüe babası) davranışı temel ahnmaktadır Çunku bır toplumda orta duzeydekı kaşüer olağan üpı ve çoğunluğu oluşturur alt ve yuksek duzeydeküer olağan dışı ve azınlıktadır Olçu ahnacak soyut üp, zarar veren kışı üe "aynı durum ve koşullar ıçensme yerleştırüerek behrlenır Bu durum ve koşullar toplumsal mtehkte olmalıdır başka bır değışle zarar veren sorumlu kışının kendısme ozgu oznel (subjeküf) kışısel nıtehkler gozetümez Ornegın 'amator bır surucunun" ya da "bır praüsyen hekımın' ya da bır avukatın" kusuru behrlenırken, orta duzeyde praüsyen hekımın amator surucunun, avukatın aynı durum koşullarda olması gereken zorunlu davranışı soyut üp ıçın olçu ahnır zarar verenın ıçınde bulunduklan kışısel durum ve nıtehkler değerlendırmeye ahnmaz "Hehmm, muhendısm, avukaun ıyı bır eğıüm ve remeyen fakulte çıhşlı olması", "surucunun ışme geç kalma kaygısı", "avukaun ya da hehmm unutkanhğı" gıbı Soyut üp behrlenırken uzennde durulması gereken bır durum da, zarar veren kışının çahşma alanında var olan ya da yaraülan tehhke olasüıgıdır tehhke ve rısk olasüığı arttkça hşüerden yuksek ozen behenır Hukukun bu beklenüsı toplumsal ıhşküen zorlaşürma degü, kışüenn can ve mal guvenhgını koruma amacına yonehkür Motorlu araçlann karayoluna katüması tehhke olasüıgını ve rıskını artürdıgı bır olgudur, bu nedenle motorlu araç ışletenı ve surucusunun kusuru behrlenırken beklenen yuksek ozene uygun bır soyut üp olçu ahnmahdır Bır cerrah (hekım) ıçın de aynı yorum geçerhdır; çunku ınsan bedenıne übbı el atma doğal olarak yuksek tehhke olasüıgını da taşır Zarar veren davranışın oluş / * / npnp\ ı c ı ycn^' tugu alanda, yasa, tuzuk ve uyul ' * ve teknık nıtehktekı açüdamaları, saptamaları değerlendırerek belırledıgı somut olayla soyut üpı karşüaştırarak davranışının eylemın kusurlu olup olmadıgını belırleyecekür Somut olay soyut tıpın (ya da kural) altında ve aykın ıse kusur vardır tersı durumda kusur soz konusu degüdır Burada, mantıksal bır ışlemın oldugu dogrudur ancak yargıç koşulları varsa, kusuru behrlerken hakkanıyet değerlendırmesı de yapabümehdır Ornegın, çocuklarıçın oyun alanîan olmayan bırkentte, oyun oynarken yola fırlayan çocuğun neden oldugu trauk kazasmda hakkanıyet geregı kusursuzluk guncelleştırüebüır Hukuk büımı, kusuru genel olarak agır ve hafıf olarak derecelendırmektedır Ağır kusur, enbasıtozenkurallannın çığnenmesı aynı durum ve koşullarda her aklı başmda ınsanın zorunlu sayacağı onlemlerm savsaklan ması (ıhmal) h a f ı f k u s u r ıse, aynı durum ve koşullarda ancak dıkkath, uyanık kışının gostereceğı ozenm gosterılme mesı olarak tanımlanmaktadır Bazı ulkelerm uygulamasında orta kusur, daha hafıf kusur daha agır kusur gıbı ayrımlara gıdüse de bunlann tanımlan yapüamamıştır Goruluyor kı, derecelendırme sanüdıgı güoı hukuk dışı bügüerın urunu otaıadıgı gÜDi ozelhkle matematıksel sayısal bır ıçerıgı de soz konusu degüdır Uygulamada büırkı şüerın sayısal derecelendırmelerın (%60 %40 ya da 8/28/6 güoı) hıçbır büımsel ve yasal dayanağı yoktur Ceza Yasası' nın 459 maddesındekı "ceza kusurun derecesme gore sekız de bıre kadar mdırıhr" buyrugu, derecelendırmenm sayısal mtehgını degü yargıca beUı oranda takdırı ındırım yetkısının sınınnı gosterır Boylesıne yozlasmış bır yontemm denetleme olanagı da hemen hemen yoktur Bu nedenle uygulamada aynı olay nedenıyle ahnan büırkısı raporlarında, degışüc oranlamalann ortaya çıkardıgı çehşküer, uçuncu hatta dorduncu kez büırkısı ıncelemesıne neden olmaktadır Yargıç, hukuk bümının kabul ettıgı tanımlardan yola çıkarak, manüksal bır ışlemle (altlama) derecelendırmeyı agır ya da hafif kusur olarak belırledıkten sonra, tazmınattan (BKm 44'e gore zarar gorenın kusuru) ya da cezadan (TCK m 459'a gore sekızde bıre kadar) bır ındırım yapacakür Yargıç, hem derecelendırme hem de tazmınat ve cezadan ındırım yaparken hakkaraye Kusur nedir? Yasalarda tanımlanmadıgına gore, şımdı "kusur ne dır" sorusuna hukuk büımı ve ogreüsınde yanıt arayabürnz Kusur, uısan davranışlanyla (psücolojüc) ügüı 1l^ımmr „,„, bır olumsuzluğu ıçerdıgıne gore Onu, hukuk duzenının buyruklanna uymada " ırade eksüdıği' ya da bır adım daha atarak "hukuk düzeninin vmmmmr kınadığı davranış" olarak tammlamak yanhş olmaz Nıtekım kısa yoldan sonuca gıden bırçok yargı karannda ve büımsel yapıtlarda bu ve benzen tanımlar kullanü j mışür Yanhş olmamakla bırhkte yeterh de degüdır Ozelhkle ıyı yeüşmemış, bügı yoksunu yargıç ve avukaüann ehnde, kusur, hukuk dışı bır kavram olarak algüanarak yargüama ve savunma sanaünın egemenhgı ve etkınhğı büırkısı adı alünda yetkısız ve sorumsuz (ıyı nıyeth olunsa da) kışüere bıraküabüır Sonuçta "hukukun ustunluğu" ve "yargıya karşı duyulması gereken guven" tarüşüır duruma gehr, ulkemızde oldugu gıbı Çağdaş hukuk, kusuru, nesnel (objektif) venlere ve olçulere gore, tanımlamayı yeğlemışnr. Hukuk büımının genel kabul gormuş tarumına gore, k u s u r , " başka turlu davranma olanagı varken ve zorunlu ıten somut olaydah gıbı davranmış olma "dır. Bu tanım, "olması gereken soyut nes nel davranış üpı ( başka turlu davranma olanagı varken ve zorunlu ıken)" üe "somut olaydah davranışın" karşüaşünlmasını ongormektedır, yanı manüksal bır ışlemı Somut olaydakı davranış, eylem, olması gereken soyut üpm alünda ve aykın ıse "kusur" gundeme gelecekür, tersı durumda ıse kusursuzluk Yargıç, kusuru behrlerken, ük once, somut olayı tum aynnülarıyla saptayacakür Bu da olayın yargı onunde kanıtlann yardımıyla yenıden yaşanmasına bağhdır Somut olayın kanıtlanması, her turlu kanıtla (tanık, ses ve goruntuleme aygıtlan, kamusal üıtanaklar) oncehkle yanlara (avukatlara ve ceza davalannda savcüara) duşmektedır Ancak somut ola 1 buyurucu davranış kurallan soz ko nusu ıse (belh bır davranış buyru bîr değer yOrgiSldir. Her . ,. ğu ıçeren traiik kurallan, omeğın kırmızı ışıkta geçümez, hastaya kavram olarak ele alahm kusur onu kendı '• nUKUKl üir Orneğın koşullan varsa, davra Z7^LZT^^ « k degerlendırme olanağı büe soz konusu olabüır Goruluyor kı, gerek kusurun behrlenmesmde gerekse derece penısüın uygulanmasında test ya algilOmOİOnnO gÖre lendırümesmde tam yetküı yargıpüması yolundakı büımsel buyruk • v f J* 1%'f* lamayı yapan yargıçür Yukanda vd), yukanda açüdandığı gıbı bır Oeg6rİ€nuir€DİIir... ., '. . açıkladığımız olçutlere uymak nesneüeşürme (objektıfleştırme) ..,' • • koşuluyla yargıç bu konuda tam ışlemme gerek kalmaz Çunku bu bir ozgurluğe sahiptir Bu hem kusurun ve derecelendırükurallann kendısı "nesneldır", dogrudan soyut üpe olçu mesının hukuh bır kavram hem de sonuçta bu ışlemlenn kıalınmahdır şıden kışıye değışebüecek değer yargısı ohnasından kaySoyut üpı (ya da kusuru) kanıtlama yuku de yanlara naklanmaktadır Yargıçlann bu olçut ve tanımlan kullanarak (avukatlara ve ceza davasında savcıya) aıtür Olağan kanıtdegerlendırme yapması yetkı ve ozgurluğun kotuye kullalarla karutlamadıgı ya da yargıan genel bügı, kultur ve benümasını onleyeceğı de büınmehdır cenyle dogrudan behrlenemedığı dunımlarda bilirldf iSon olarak usul yasalanndala ' 'yargıçhk mesleğınm geBİB oy goruşu ahnabıhr* Büırkışının gorevı yaînız ve yalnız rektırdığı genel ve hukuh bügı üe çozumlenmesı olanakh olan teknık saptamalaryapmakya da bu mtehkte goruş açüdamakkonularda büırhşı dınlenemez" buyruğunun yargı yetkısının la sınırhdır Bu saptamalar yargıcı aydınlatma amaa taşır, kullanümasının sorumsuz ellere geçmesını onlemek oldugu ancak tam anlamıyla yargıcı bağlamaz, yargıç gerekçelenDcraını 10. '750/4