Katalog

Basmakalıplık ve insanlan sınıflarc Basmakalıp değer yargıları daha küçükken beyinlere birer şablon gibi yerleştiriliyor. I a'îanlan cınsıyet yaş, ya da uka gore değeılendırmek yalnızcd bır haksızlık olmakla kalmayıp bu tuı basmakalıp sınıflandıımalaı aynı zamanda kışırun davranışlannı da deı ınden etküıyor Deborah Best bın uç, oteki beş ya şında olan üa yec/enının oynadıklan oyunla ıl qıh oykusunu anlatırken "Bır tanesı hasta rolu yapıyor, otekı hemşıre olup ona bakıyordu Ona neden doktor değü de hemşııe olrnayı yegledıgını soıunca, kızlaı duktoı olrnaz dıyerek yanıtı yapıştırdı,' dıyor Best'ı *aşırtan teyzeleıının ruhbümı profesoru olrnasına ve doğumlarından berı kendüeııyle ılgüenen doktorun kadın olmasına karşın, çocuklai'in bu goruşu benurısemış olmalarıydı Best meslek yaşamının buyuk bır bo itımunu kalıplaşnuş değer yargılannı diiştırmaya adadı Bunun nedenı herhangı bır ayıımcılığa hedef olmasınddn kaynaklanrnıyordu BPSÎ ın Wake Foıest Unıveısıtesı'ndekı araştuma konusu bu tur kalıplaşnuş dc^pı yargüarımn nasıl oluştuklaııydı Tıpkı bıze aktardığı oyku gıbı Best'm ardştınnası da bu tur değer yaıgüarının bızlerı nasıl etkı ledıgmı gozleı onune serıyoı Best'ın çocuklar uzerındekı gerçekleştırdıgı ıncelemeler basmakalıp değer yargıldrının kafalanmıza onları olçup bıçemeyecek denlı kuçuk bır yaşta yerleştığını ortaya koyuyor Dört yaşına geldıgınde çocuk kendı kulturunde erkekle kadın gençlıkle yaşlüık ve etnık kokenlerle ılgılı degerlendırmeler yapabılıyor, bunlaıı oyun ve oykulerınde yansıtabüıyor Sozgelımı oykuleıde eıkekleı guçlu, kendüerıne guvenen, saldırgan kışıler olarak yansıtılırken, kadınlar duygusdl ve sevecen bıreyler olarak sunuluyor nne, bunların tum ınsanlar uzerındekı etkısı nı araştırmaya koyulan büım adamlan bır yuz, bırkaç sozcuk, bır reklam gıbı komı uyarıcı etmenlenn algı. duygu yetenek VP davramşlaıımızda nasıl çarpıcı degışımleıe neden olabılecegını gozler onune serdıleı Sahıp olduğumuzdan habersız olduğumuz ya da bıknçlı olarak reddettıcjimız basnıakalıp değerlerın bızlerı kımı naman carpı<ı sonuçlar doguracak bıçımde etlaledıkleı ı artık gıderek sıı yuzune çıkan bır gerçek İsim bile değer yargısı Bırey ın ıçınde gızlı kdlmış değeıleıın su yuzune çıkması çok guç bır şey de<5ü Southampton Unıversıtesı ruhbıhmcılerındeıı Luke Birnüngham ısırn gıbı basıt bır şeyın bıle o kışıyle ılgılı degeı yargüarını nasıl degışurebılecegını ortaya koydu Bırmınghdm bır tren kondukloıunu olduren 24 yaşındakı kışıyı tanımlayan tek sayfalık bu rapor ışıgındd, 464 Ingılız ruhbıhmcıden o kışıyle ılgılı bır değerlendırme yapmalarını ıstedı Geçen yıl bır toplantıda soz alun ıuhbılını uznidnı degeı lendırmesı yapılan kışmın adı "Matthew" oldugunda, doı tte uçunden çogunun ona çok daha sevecen yaklaşıp şızof renı ya da başka bır ruhsal bozuklugu olabı lecegıne dıkkat çektıkleruıe adı "Wayne" olarak degıştırıldıgınde ıse çok daha kotu cul bır bşılık yansıttıklarma tanık oldu Ruhbılımcılerın gozunde Matthevv'ya kıyasla Wayne çok daha kotu huylu, uyuşturucu ba gımlısı kışılık bozuklukları olan bırıydı Bırmıngham bu tur adların, çagrıştırdıklan deger yargüan nederayle, tanıyı çarpıthguıa dıkkat çekıyor ve ' 'Wayne çagrıştırdıgı degerlerden oturu çok daha duşuk bu" sosyo ekonorruk konumla bdğdaştırüabüır Hepımızın en az başkalan denlı, bu tur olumlu ya da olumsuz deger lendırmelere açü< oldugumuz gerçegmı goz ardı edemeyız" dıyor Ne var kı, basmakalıp degerler yalnızca başkalanyla ügüı duşuncelerımızı etküemekle kalmayıp, kendımızı nasü degerlendırdıgırruz konusunda da etküı olurlar Boston Beth Israel Tıp Merkezı'nden Jeffrey Hausdorff ve Yale Unıversıtesı'nden Becca Levy yaşlanmdyla ügüı degerlerın yaşlılar uzerındekı etküeruu araştırdüar "Basmakalıp değerlerle yaşhları olumun eşıgınde bırer çocuk bıçırrunde sunuluyor," dıyen Levy tıpkı Bırmıngham gıbı, bu değerlerın kolaylıkla tetıklenebüecegıne taruk oldu Yaşlı denekler bügısayara dayalı bır tepkıme zamanı testı uzerınde bırkaç dakıka ıçın yogunlaşırlarken. Levy onlara yaşla üıntılı sozcukler sundu Deneklerın yansına 'bunak" "unutkan' "hastalıkh" güoı sozcukleı sunulurken, otekı yansına "akıllı' 'sağduyu lu", " ecerıkh ' gıbı sozcukler sunuldu Sozcuklerın her bırı deneklere yalnızca 70 mıh eğer yargıları bazen olumsuz bir nlam kazanır ve işte sorunlar o zaman başlar... Dahası, bu tur deger yargüan, bşısel yaşamımızda kendı kulturumuze ters duşsek bıle, bızlerı etküıyor Best, "Basmakalıp değerler belırsızlıgı bur olçude gıderuleı Bunldrı ogrenmek, tıpkı bır sobanın bızlerı yakacağını ogrenmemız gıbı, çok dogal bır surecı gerektırır Ne var kı, knnı zaman bu degerler olumsuz bır anlam kazanırlar ve bırey herkesın bu kalıplara uymasını bekler İşte o zaman sorunlar yaşarur," dıyor Ozunde olumsuz bır anlam taşıyan değerlerın zararlı bır etkı yaratabüeceğı hemen hemen herkesçe kabul edılen bır goruştur Gelgelelım, kımı araştırmacılar bunun çok ddha zararlı etküer yaratabüeceğınden kaygı duyuyorkr Kalıplaşnuş değerlerın hedef aldıkları kışılerı nasıl etküedığı ye sanıyeuk bu: sureyle gosterüdı Bu sure bılınçlı bır kayıt ıçuı yeterlı olmasa da, bellı bu: on yargıyı çagnştırabüecek denlı uzundu 1940 yüuıda başlatüan bır dızı deney sonucunda Levy olumsuz sozcuklenn yaşlüann daha yavaş yurumelerıne, bellek testleruıdekı başan duzeyının duşmesıne, yeteneklerını kuçumsemelerıne ve yaşam sevmcuıı yıtırmelerıne neden oldugunu gordlı Bırkaç sozcugun uısanda duşkırüdıgı yaratabüecegı kunserun aklına gelmeyebüu:, ama Levy araştumasında bu gerçege taruk oldu Yaşlı deneklerıne olumlu ve olumsuz sozcukler sunduktan sonra, onlara pahalı, ama yaşam kurtancı bu: sagaltım ısteyıp ıstemedüdennı sordu Kendüeruıe olumlu sozcukler gosterüen derneklenn buyuk bır bolumu boylesı bu" sagalüma ısteklı bır tavır sergüerken, olumsuz sozcukler gosterüen deneklerın onerıyı gerı çevırdıklerı goruldu Levyye gore, deney basmakalıp değerlerın kımı can ahcı kararlan etküeyebüeceğmın bır gostergesıydı Kısa bu sure once Levy ve Hausdorff bu tur değerlerın sağhğı doğrudan etküedığını de ortaya koydular Yaşlı deneklere bır kaç dakıka surey mı değetlen su ) ne çıkartan sozc gosteren ıkı araştı cı, daha sonra c dan bır dızı mateı problemını çozmı nı ıstedıler Kend ne olumsuz sozc gosterüen denek] gerguılığe kalp a rının hızlandığın tansıyonun yııkse] ne tanüc olundu tersıne olumlu cuklerle beslener neklenn bu surec derece rahat bıçı geçutiüderı goruldu Hausdorff'a gore şaşırtıcı olan, yaşlüann otekı yaşlüara y, şurüannın bedensel ışlevlerı uzeruıde ç. cı bır etkı yaratmasıydı Çok sayıda ar< ma sureğen gergırüığm hastalüda üıntısır taya koyduğundan, sureklı olumsuz değı rın sunulmasuıın zamanla yaşlüarı hasta • büeceğuıden kuşkulanan Levy şımdü' duzenlı olarak olumlu uyarüar vererek gınuk ve kalp bozukluklanna çozum ge cek bır yontem gelıştırmeye çalışıyor Gelgelelun, bu tur ruhsal etmer duyarlı oldiüar yalnızca yaşlüar değü Yoık Unıversıtesı toplumsal nıhbüım uzı John Bargh 1996da yaşlüarda olumsuz yaratan değerlerın unıversıte oğrencüer de benzer bır etkı yaratıp yaratmayac; araşürmaya koyuldu Oğrencüeruıden ıınde yaşla ılıntüı kunı olumsuz sozcukl dağıruk bu" bıçımde yer aldığı tumcelerı zene sokmalannı ısteyen Bargh olumsuz cuklerle ügüenen oğrencüerın bebrlı bı telığı olmayan sozcuklen ayüdayanlara yasla ddha yavaş yurudukleı uıe ve den ügüı kunı şeylerı anımsatmakta zorlandüc 745/12