Katalog

Düşünceyi açıklama özgürlüğü, bilimsel Düşünce açıklamanın sınırlan nerelerdedir? Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin örnek kararlarında neler var? Bilim hırsızlığı yapana bilim hırsızı denmesi yanlış mıdır ve hakaret sayılabilir mi? Çetin Aşçıoğlu* | aflddij hukut kışınırı maddı (yaşam saglık) manevı (onuı i,dygınlık ozgurhıkler vd) değerlennı gelış tırme VP koıurrid olanakldiı sağlayarak toplum.sal Her şeym olçu yd^diııda ınsonı doruğa oturtmuştur su ınsandır ya da heı şey ınsarı ıçın Ne vaı kı duşunmp duşunceyı ışlerne ve konuşma yptpneğıne sahıp msdrıoCjlu ıçm sorun bıtmemıştıı Huku kuıı taıııdıCjı duşunroyı ıgklama ozguılu^u ba ymddntop lumsal duzen dıfleı yandan bıreylenn h^rel değerlerıyle (onuı ve saygınlık) kaışıUşmakta bııeym toplumsal du^cn \e VP kendı tuıdeşıyk. ^atı^ıntisı son bulmayacak bıçımde suıınektpdn îletışım alanınddn (basm medya) sıksık verı İpn bılgılerden Kışıleım duşurıcelerını açıklamalan nedenıyle yargüandıklarma ceza vp manevı (tınsel) odcnce ku ralları açısmdan sorumluluklanrun gıınrplleştığıne tanık olmaktayız Bu bdC[ldrııdd hukuk vc yargıya toplumsal duzerı ve bııeysel haklar ıle ozgurlukler drasındaki çatışmada sınırla rı çızrne derıgeleı ı sdğlanid gıbı zor goıevler duşmektedır Saglıklı degpr yaıgılarınd ulaşmdk ıçııı oncchklc ozgutluk (hurtıyet haagısı yuzel ve bızdcn) VP duşunce kdvidnıldiı uzeıınde dumlmalıdır O t g u 11 u k ıriodnoglunun ozunde var olan ozunu oluştuuuı bır olgudur Hayvanlardd oldugu gıbı ıçguduspl ddvranışların değıl us (akıl) ve duygunun urunudur Hukuk ve yasalar ıse ongorduklerı kuidllaıla var olan ozgurluk ol gusunu tdnıydrdk ancak ozune dokunmadan sınırldyaıak bıçımlendırmp gorevını ustlenmtştır ozguılukleıın yok edı lebüececjı guçlu olanın egemenlıgının guncelleşecegı kay gusuyla Bu nedenle vağımızda ozgurlukler demokrdtık top lumun templ tdşlarındddıt ınsamn ozdeksel (maddı) VP tın sel (manevı) degcılerını kışılığını gplıştırırmeaının tuplunı sal yaşamda mutlu olabılme'jinuı olmazsa olmaz koşuludur ozgurlukler Ozgurluklerın tanınnıadıgı korunmadığı gehştırılme ve kullanılmasının guvencede olmadığı toplumlarda bııey lpr kışılıklerını gelıştıremezler Insan kışılığının gelışmedığı toplumlaıda ıse yurttaş toplum sorunlarını dışaıdan ızle yen uyuşuk bır seyırcı konumunda olur Ister katüırsınız ıs ter kdülmazsmız SovyetlerBırlığı'ndeta ozgurluklen kısıtla yan sıyasal duzen yuı ttaşlarına ve yandaşlarına duzenm sdğhklı olduqu yolunda tek yanh onpnlen ve soylemlenylc mutluluk aşüamaya çahşnııştır Ne var kı ımparatorluk qorunumundekı koskoca devlelın bır anda çokuşune yuıltaş lan spyırrı kalrnışldrdrr qıden ağam gelen paşam Bır duşunce dçıklamdbinın ozollıklp bıı ba'jkasının h şılık hakkının korudugu onur ve saygmlıgıyla kaı ^.üdştıgında ya da çatıştıgında duşuııcenın bu nznel tınsel (subjektıf mdnevı) ve ozdeksel (maddıne.snel) nıtclığırıuı hukuka ay kınlığın vp sorumluluQun belııleıımesmdc ayrı ayrı de<3er letıdıı ılmesı gerekar Ç Öznel, manevi ve maddi özellikler Duşunuı u, ;H=ın, ı ına yola <m ki'jinuı lış duııy ısıyla ılgıh duyu orgdnlaııyl ı ^ılgılridıgı cld/ve olgıılni kdnıtlana bılıı nılLİıktedıı Bu nr dpnle dıujuru e aı ıkldrnayıu soıgıılaı kpn yargılarken ddydiıdu)i olay VP olgulan kanıtlama olana ğı bdğlanmalıdıı Duşunce d(,ıklamdoiımı kendısı ıse kışımn ıç dunyasıyla ılgılı tuıscl o/nel nıtPİıktc olduğu ıçın bıı de ğeı yargısı olaıak kdnıtlanmdsı beklenemez Çunku kışmın ıç dıınyasına (kdfdbinm ıçmc) gırme olanagı olmadığı gıbı gımun (hukmunun) olu'jrnd.sında bır degeı bıçmp (takdır) soz konusuduı bu bağlamda yargıçların da ıribdiı oldugu unııtuliTHmrilıdıı ÎHAM demnkıatık bır ulkede ulke (juvenlıguıe aykııı goruşleıın sınırlandırdabılecegıne bu nedenle teınnı oven duşunce açıklamasmm cezalandınlmaunın Avrupa oı tak htıkııkunun maııçlanna aykııı ohnadıgma kaı n vet mıştır (Leyla Zana davası) Bu karara tprorun ınsanhk dışı bu olay olması ve ozgurhıklerının kulldiıılmasııım kı^ıleıe de soı um luluklar yukledıgı ' ükesı etkılı olmuştur Bır başka karaıında ıse soykımnd guışen Alman Tu gay ırıda olaylaıa kanşmadan gorev alan Avustuıya Başba kanı Peterı ığren( (îkdru (opuıtunısl) ahlaksız onurdan yuteun sozcukleıım kııllanarık agır elcjtıren gaztlecı Luı gere ın cpzalandırılmasuıın kışuıın duşunceyı açıliama or guılugunun çıgnenmesı nıteh^ınde olduğu ouııuca vaımış tır (?) İHAM bu yoruma duşuncu ıçıklamavnın gerçel ülaylara dayanılarak yapıldığı (duşuncemn nebiıel yuııuııun kanıtlandıgı) duşunce açıklaındbmm ve kullanılan so/< ukle rın (tınsel ıuhsılyonun) doöruluğunun ıse kdnıtldiidimyaca gı VP olayııı polıtık bır aLuıdü gerçeklepıgı gerçegmı de ğeılendıretek ulaşmıştır Türk Yargısında çelişik kararlar Tuık yaıgı ınançldiında üzellıkle ozguhıkvedu şunre kdvrdrnlanuın ozu ve ıçeııgrnın tdin anla mıyld gııncpllpşlnılempme.sı ve ahldkı değeı yaı gıldrınm zanidn Mimn hukuk alanmda da sorgu lanmaiı nedenıyle çelışık kdraılara yolavmdkta dır * Bır dını topldntıdd la ılahe ıllalkılı dıyenleı memleket ıçınde demeyenleıı ve manmayanlan smırlanmı? dışında gormek ibhyoruz dıyen bu dın addinını kdmuoyurıa papazm yedığı naneve bak başlıgıyla tanıtan gazetenın yayrnı hukuka aykııı bulunmamıştn (Y4Hnil 6 1991 b/69/6174) * Kurdl olarak 'hşınm mafyaolarak lanıtıhıidsı kı şısel değerlerınden olan onuı ve saygmhgmcı ve bu degeılen koıuyruı kışılık hakkına saldıudıı Bununla bırlıkie olaya uygun duşen ahlakı lam ınayı ıçeıen sozcukler kışısel de(5erlere zaidr veı se bıle kışüık hakkma sdldın olaıak kabul ı dıle mezler Olayın geıçek oldngunun t drııtlanmasına ızın verılmelıdır (Y4HD25 5 1992/31^1 ) * Genç guzel ve dul bıı kadın okuı davacmın ıçküı olarak hızlı aıaç kullanırken dııeğe çarpaıak yardldrunası ulayıru kamuoyuna çılçm çuzel oldidkduyTulmasındager çek olaylara dayanıldığından manevı tazmınata huknıpdıle mez (Y4 HD 24 3 19783/S8/3908) * Gerçek olaylar açıklanırken bu açıklamaldi uygun duşer bıçımde kışmın dalkavuk olardk nıtelendıı ılmPt;ın de hukuka dyıkııılrk yoktuı (Y \ HD ?7 ? 199010681/1775) * Başkasının eserınden yapılan dlıntılaıın kıynagını gostermeyen kışımn gazete başlığında bılım hırsızı okıuk gostenlmesı hukuka aykııı dcgüdır (Y4HD 3 6 1999 /3S40 5258 ve YHGK 2 2 2000/4 45 !31) Ozgurluklerın ve hakların kurdl olaıak bubırınden ayrıcdlığı yoktuı ancak duşunceyı açıkiama ozgur!uqu one mı ve ışlevı açısmdan OZPI bır konuma sahıptır Her alanda kı değışık goru^ ve ınançlan açıklayan duşunceler sorunla ra çozum yolları bulunmasını kolayldşürıı dıger yandan doğru nesnel olgulardan kaynaklanan elpştınlen, kmamalan ıçeıcn duşunrp açıklamalan toplunısal duzen ve toresel (ebk) değerlerı çığneme eğıhmlennm onunu kestığı gerçe ğı de unutulrnamalıdır Yunus umuz ne guzel soylemış DPT vi!) Yunui> bu sozu cğrı buğru soyleme I Spnı uğaya çıken bır Moüa Kasım gehr D u $ u n L e mz>ana ozgu us (akıl) bıhnç ve buyı uk (ırade) ycteneklermm sağladığı kışımn ıç dunyasıyla ugüı ün sel (ruhsal) bır oluşunıduı Ancak duşuncerun kışımn dış dunyasıyla ılgıh ozdpkse! (maddı) bır yanının bulunması da kaçınılmdzdır Çunku kışı duyu organlan yoluyla elde et tığı bılgılerı davranış bıçımlennC belleğıne alarak ve usun suzgeçmden geçırerek o alanda ya da konuda bır dedjer yar gısma vararak duşunreyı oluşturur ureur ' 768/6 olay ve olgular gıbı ozdeksel mtclıgı de yoktur VP bu ne denle kanıtlanamaz Nıtekım Işvıçrelı hukukçu Egger (1) secıyesı? ^erseıı dulkavuk dolandmcı gıbı sozcukleıle ılgılı gerçek lerın ( nesnel maddı ulguların) kanıtlanması olanagının sağldnmasıyla bunlann ahlâkı bır kınamd (takbıh) olarak degprlendırılmesı yeıektıgını açıklamıştır tnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) Onu ne gplen sorunlaıı o^gaıluk ve duşunce kavramlarını açık ladıgımız ozu ve ıçerığınden yola çıkaıak çozmektedır Bır çok karannda Otgurlukleı ozellıkle duşuncpyı açıklama ozgurlugu asıldır ozgurluğun smırlandırılnicibi. demohatık bır tnphımda gereklı onlem durumuna gelmedıkçe vasal yasak ve yaptmmlarla smırlandmlamdz ılkesmı yıneleyerek bu bdğlamda Avrupa oıtdk hukuk oluşturmuştur IHAM smın ongorduğu bu olçut ve ılkeyı ABD Fede ral Mahkemesı bır duşunce tophım duzpnı ve kışılıQm ko ı unması açısmdan vakın VP açık tehhke durumuna gelmpdık çp yasal yasak ve ydptmmlaıla vnırlandmlama? hıçımmde dçıklamaktadır Bu olçutlerden yola çıkıldıgında duşunceyı dvıklama ozgurlugu yalnı? yararlı VP lya da zardrsu bılgı ve açıklama lannm değıl devleü ya ddbıreyleıı sa rsan mcıtıcı ya da onlara aykırı gplen bılgı ve açıklamalan da ıçe nr bu demokrahk tuplumun vazgeçemıyeceğı çocjulculuk, hoşgonı ve açık duşuncenm gereğıdır (İHAM Lıngers kara rı) Bu açıklamalar kuşkusuz doğruya ulaşmada yargıç lara kolaylıklar sağldydcakür Ancak sonuçla yargı buyru BİLİM HIRSIZLIĞI VE HUKUK Bıhm hırsızhgıyld ılgılı kaıaıı son gunleıde ıta bılım adamı ard&ındakı guncel olay ıçınde de^erlendırebılıı ız Basmdan oğTPndığrmız kaddrıyla bır bılım adamı dıger bır bılım ddamının yapıtında kaynaklarını gostermeden yaptıgı alrntıları aşırma olarak nıtelendırmış sorun yargı onune geldığmde bu eleştırı hukuka aykırı bulunmuş ve bılım ada mı manevı odence ıle sor umlu turulmuştur Burada onemlı olan Kaynaklan gosterıhneden alınü olaymm gerçek olup olmadığı' dır davalıya kanıtlama oldnd