Katalog

Gönülden Bilime Ahmet Inam Geleceğin oluşturulmasında insanın ne kadar gücü var? Onu belirleyen etkenler karşısında, kendi yazgısını ne ölçüde kendisi yazabilir? Geçmişten gelen başedilmesi neredeyse olanaksız olan sorunlanyla, bu sorunlann olabildiğince giderildiği bir dünyanın yaratılmasında insan kendine düşeni gerçekleştirebiliyor mu acaba? Şu anı yaşarken, geçmişi ve geleceği yaşadığı ana katabiliyor mu? Yazgısını kendisinin yazması için ne yapıyor? Hangi bölümlerini kendisi yazabilir, hangileri gucünün dısında kendi kendilerini yazar? Yazgısının ne olduğunu anlayabilir mi? Anlayhbilirse, nasıl, ne olçüde anlar? anlarsa, müdahale edebilir mi? Edebilirse, gönlünce değiştirme "şansı" var mıdır? Yazgı önemli bır kavram. Insanla birlikte, binierce yıldır yaşıyor. Teknolojik donanımıyla, bilimsel birikimiyle İnsan yazgısının karşısında duruyor. Geleceğini kestirmeye (futurology), planlamaya, yönlendirmeye çalısıyor. Bu çabada meslek gruplarının bir katkısı olabilirmi? Oğretmenlerin örneğin? Siyasetçilerin, tüccarlann, hekimlerin, askerlerin? Yoksa, geleceği yönlendirme çabalan daha farklı bir duzlemde, belki bu grupların bir arada çalışmasıyla, belki gruplar üstü çıkar çevrelerinin, ideoloji sahiplerinin uğraşlarıyla mı gerçeklestiriliyor? Uluslar kendine mi "yontuyor" gelecek çalışmalarını? Dinler, etnik gruplar, tarikatlar, uluslararası ticareti tekellerine almış biıyuk sirketler kendilerinin egemen olacağı, "muzaffer olacağı" bir geleceğin ardında mı kosuyorlar? Eskilerin deyimiyle, "âtînin sahibi kimler olacak?"' Iflah olmaz bir düşcü olarak, sandığımda taşıdığım duşlerden birini anlatayım: Dünyanın muhendisleri bir araya gelmişler. Patronlarının, ülkelerinin, dinlerinin "bir araya gelip de ne olacak?" uyanlarına, baskılarına karşın. Şöyle diyorlarmış kendi kendilerine: "Bizler dünya mühendisleriyiz. Bu dünya, tum dunya Mühendis, vatandaşları çünku dunya kogeleceğin bilge caman bir vatandır gibi, bizlere adayı olmalı... de emânettir. Bu emânetı taşıGeleceğe gidelim, geleceği onasanat, felsefe, ralım, sorunlannı saptayalım, tarih ve estetik detartışmaya açalım. Kararlar alalım. Yurüyelim." Nelerine guvekatılmalı Mühendisin gücü var mı? Zehirli maddelerle lanetlenmiş evler eryem'ın evınde oyun saatı Çocuklar durup dınlenmeden oraya buraya koşuşuyorlar, yemek masasının altına kurulup oyuncaklarla oy1 nuyor kopegı okşuyorlar Haydaa Meryem halının ustune duşen krakerı ağzına atıverdı, Alı de sehpayı yalamak la meşgul Kısa bır sure once yapüan bır araştırmaya goıe henuz ıkı yaşında olan Alı bır saatlık sure ıçınde ağzına 26 farklı şeyi alabüır Oyuncaklar, kendi parmakları, bır başkasının parmakları Dort yaşındakı Meryem'e gelınce, o kendısını bıraz daha ıyı denetleyebüse de, yrne de bır saatte 38 şeyi ağzına goturmesı ışten değü Anababaları bunu hıç uslanna getırmeseler bıle, Meryem ile Ali otekı tum çocuklaı gıbı evlerındekı her turlu kırlılıgın ne denh zehırlı olduğunu sınayan mınık bırer ko bay Evlerdekı kırletıcıler ıse, sanıldı ğından çok daha fazla BO'lerın sonlarında erışkınler uzerınde yapılan bır did:jtııına canhlara zarar veren zehirli roaddelerin kapalı yerlerde duj üitamlard kıyasla 1050 kat daha fazla olduğunu ortaya koyuyor Ev ıçındeki tozlarrn duzeyı oylesıne yuk sek la, bunlar dış ortamlarda bannsalar bır çevre temızlıgıne gıdünıesı zorunlu olurdu Seattle'dan çevre muhendısı John Roberts sıradan bır ev halısmdan alınan toz ornegının çevrecı bır laboratuvara gondeıılmesı durumunda ıçerdıgı yogun mıktarda kurşun, kadmıyurn ve cıva gıbı agır metaller, çokdonuşumlu aromatık hıdrokarbonlar (PAH), bocek ıldçları ve polıklor bıfenoller (PCB) nedenıyle alarm çanlarının çalrnası gerektığıne dıkkat çekıyor M lumu Meryem'ın anne ve babasının hıç dıkkate almadıgı, temızhk urunlerı, yağ çozuculer ve oda spreylerı gıbı, evlerde yogun bır bıçımde kullanılan kımyasallatdan kaynaklarayor Bunun dışında kuru temızlemeye verılen gıysıler uzerınde kalan atıklar var Yemek pışınrken çıkan buhar ve dumanlar da zararlı maddelerle dolup tasıyor Soz gelımı, Emma'mn annesmın bu gece once bahk kızartırken çıkartıgı dumanlardakı PAH'lar bır bıçımde oturma odasmdakı halıya sındıler Sıgara durnanı evlerde beslenen hayvanların bıraktıkları tuyleı toz kenelerı ve kuf yaşadığınuz oıtamlardakı kırletıcıİPr daha da artırıyor Sonuçta, çocukların saatte ortalama 340 kez bır şeyi eledıklerrne ve bu surenın % 65'ınde yanı 10 saatlık bır gunun 6 5 saatınde, bellı bır yuzeye dokunduklarına tanık olundu Araştırmacı lar kırlılığe yol açan çeşıtlı kaynakların bır değerlendırmesını yapmak amacıy la, elde edılen bu verılen Camann'ın aktarım katsayısı tuıundeka bılgılerle bırleştırmeyı tasarlıyorlar Arka kapı hışımla açılıyor ve Meryem 'ın abısıyle ablası kopeklerı Cappy ile bırhkte ıçerıye gırıyor Bu arada Emma nın babasınm bırkaç hafta once bahçeye sıktığı bocek ılacırun bıt bolu munu de ıçerıye taşıyorlar Cappy'nın patüerı de buna katkıda bulunuyor Ustelık kopekleruı patılerıne bulaşan bu tur daç artıkları çok daha yogun bır eüa yaratıyoı Bocek ılaçlan, PAH'lar ve otekı yarıuçucu büeşımler halıya sındıklerınde oylece kalmıyorlar bu maddeler buharlaşarak başka yerlere yayüıyor ve sonun da yenıden halı, oyuncak ve otekı ev eşyalannm ustune yagıyorlar Çevre ve Meslek Saglık Hızmetlerı Enstıtu su'nden Paul Lioy bu tur bır "çekırge eüasının" ıç mekânlarda bocek ılaçlan kullanan ınsanldnn, çocuklarını kımyasallardan uzak tutsalaı da, onları hıç ıstemeden zehırleyebıleceklerı anlamına geldıgını belırtıyor Lıoy'un yorumları 1998'de enstıtunun yaptıgı bır araştırmaya dayanıyor Ikı aparrmaru pıreye karşı etkılı olan klorpınfos adü maddeyle ılaçlayan bıhm adamlan ardından camları açıp, üacın ethsınm geçmesı ıçın onerılen sure olan, dort saat boyunca evı havalandırdılar Havalandırma surecınden bır saat sonra oturma oddsmın zemınıne plastık ve peluş oyuncaklar koydular Daha sonra oyuncakları aldıklannda klorpınfos üacının bunlann yuzeyınde toplandıgınd tdrıık oldular Çocuklarda risk yüksek // • / ]i alanına, llgi dlOninO, "io sorumluluğumuz var. Geleüstumüze. ce^ ı<ötu geımesjn nip yürüyecekler? Dünyayı bilgi, görgü, yaşama birikimlerine, ahlak karakterlerine göre yönlendirmeye çalışacaklar. Neden bir meslek grubu? Neden mühendislik? Platon yüzyıllar öncesinde filozofların yöneteceği bir yok ülke (utopya) düşlemişti. Şimdi, mühendisin geleceği bilgeleri olabileceği gibi bir vehim ya da hüsnü kuruntu bana nereden geliyor? Mühendisin geleceğin bilge adayı olarak görmek istiyorum. (Çahştığı kurumların cenderesi içinde hızla yozlaşmakta olmalan bana aa veriyor!) Mühendis, ilgi ve bilgi alanları gereği, dünyayı çeviren çarkın onemli bir bileşeni. Teknoloji, bilim, matematik, yönetim, ekonomi alanlarıyla ilgili. Bu alanların kesiştiği, örtuştüğü yerlerde çalısıyor. Bu çalışması geçmişindeki, boyun eğen, iş buyrulan "ustabaşı", "zanaatkâr" tavnyla, teknisyen edasıyla yürütülüyor. "Tekhne" sahibi bu kişi, kökten bir tavır değişikliği ile ilgili alanlanna şu dört öğeyi de katabilir: Sanat, felsefe, tarih ve estetik... 0 zaman mühendis, donanımındaki teknik bilgi, hesaplama gücü, tasarlama, yaratma becerisiyle geleceği oluşturabilecek önemli bir aday oiabilir... Diyebilirsiniz ki, örneğin at arabacıları da, kökten tavır değişikliği ve donanım "takviyesi" ile aynı duruma gelebilir, neden onlar da geleceğin bilgeleri, oluşturucuları olmasınlar. Doğru. Mühendis daha yakın böyle bir karakter kazanmaya! (Yoksa, f n uzak en gafil o mu? Mühendis olmanın ironisi de burada mı yatıyor? Dar kafalı, sanattan, edebiyattan, düşünceden nasibini almamış, kalın adamlar mı muhendisler? Birer "odun" mu, kapitalist duzenin ocağında yakılan?) Mesleğimiz yasam biçimimiz alabiliyorsa, bir "mühendis gibi" yaşayabiliyor, bunun sorumluluğu, günlük sıkıntılann, dedikodulu yaşamlann sınırlarını aşabiliyorsa, donanımımıza yakışan insanı kendimizde gerçekleştirebiliyorsak, neden gelecek, mühendis bilgelerin elkin katkılarıyla şekillenmesin? Mühendis kardeşim, duyuyor musun? Çocuklaı metabolızmaları çok hızlı ışledığınden ve organlan gelışme surecınde olduğundan erışkınlere kıyasla çok daha yuksek bır rıskle karşı karşıyalar Orne gın Meryem ve Alı anababalarına kıyasla 23 kat daha fazla havayı ıçlerme çekıyorlar Havanın ıçerdıgı oldukça duşuk duzeydekı zehnh maddeler bıle çomkların cığeı lerını tahrış edıp, sınır sıstemlerıne zarar verebılıyor gelışmelerını engellıyor ışıtme guçluklerıne ve dahası kan sere neden olabılıyor Araştumacılara gore, Amerıka'nın kentsel kesımınde yaşayan ıkı yaşın altındala ortalama bır bebek gunde 10 nanogram PAH soluyor Canlılara en çok zaraı veıen madde olarak bıhnen PAH sıgara dumanında ve pısen yemeklerden çıkan buharlarda bulunuyor Çocukların soludukları bu mıktar ıse gunde uç sıgara ıçüAraştırmadan elde edılen bu sonuçlar, oyuncakları mesıne denk duşuyor kemrren, ya da onlan elledıkten sonra ellerını agızldnna Son bır araştırma halılann çevreye yaydıklan ze sokan çocuklar ıçın dozun bır haylı yuksek olduğunu ve hırlı maddeler açısından en buyuk duşmanımız olduğunu bu etkının gunlerce surebılecegını gosterıyoı Duvaıdan gosterıyor Normal bır elektrık supurgesıyle supurmek duvara halılarda bocek ılacı duzeyrnı belırlemek uzere temızlenen mıktarın çok ustunde tozun çevreye yayılmageçen yü bır araştırma yapan Research Trıangle Park bısma neden oluyor Roberts, "Halıldr evımızdekı en buyuk hm adamlanndan Robert Lewis 1033 yülık eskı hahlatoz deposu Tum otekı koşullar eşıt olduğunda duvarrı keserek ınceledı Sonuçta, halının derınlıklennde bol dan duvara halı doşenmıs bır evdeka toz mıktan, taşta mıktarda bocek üacına rastlandı Dahası, halılarda bırden doşemelı ve bırkaç hah kuımın olduğu bır eve kıyasla 10 çok bocek ilacına rastlanması da son derece olağandı kat daha fazla," dıyor Bu da, soğuk ıklımın egemen olduHalılarda gorulen yuksek duzeydekı bu bocek ılaçlannın gu bolgelerde yaşayan ve evlerını sıcak tutmak amacıyla gelecekte ne tur bır etkı yaratacagı kesın olarak bıhnmı tumden halıyla kaplatanlar ıçın kotu bır haber Saglık ve yor Ilaç artıkları halının dıplerıne smmış oldugundan çevre orguüeıının ortaklasa oluşturduklan Sağlıkh Döbunlann elektrıklı supurgeyle yok edılmelerı ve ınsanlara şeme KJjinın 1997 yılında yaptıgı bır araştırmaya gore, ulaşmaları olanaksız bu açıdan ük sırada yer alan Brıtanya'da evlerın % 9O'ı Rita Urgan Kaynak: ns, 5 Mayıs duvardan duvara halıyla kaph Bunu % 65 oranıyla Almanya ve yaklaşık % 60 ile ABD ızlıyor Bu arada, çocuklann lşte sıze evlerdeh tozlardan kurtulmanız ıçın bırkaç onerr çogu masanrn altında oynuyor Az onHalılann elektrık supurgesıyle temızlenmesı konusunda takmtılı davranın Gırış ce parmaklarını yalayan Alı şımdı elle kapısma yakın olaıı yerlerı haftada 25, uzermden en çok geçılen yerlcn haflada rını hahya sılıyor San Antonıo Arastır16, halının gerı kalan bolumunu ıse fl kez elektrıklı supmgeyle tcmızleym Bırma Lnstıtusu ıstaüstıkçüerınden Dakaç hatla sonra bu ışlemden usanmış olacaksuuz, ama halının dıplermdekı vid Camann boylesı bır ışlemın halıtozun buyuk bır bölumunden kurtulmuş olacaksmız nın yuzpyındekı toz ve kırın yaklaşık % Alışılagelmış elektrık supurgeleıı yerıne, tozu uç beş kat daha lazla çeken, guçl'ının ellere bulaşmasına yol açtıgını lü sııpurgelerı yeğleym belırtıyor Bu toz ve kırm buyuk bır boKapmızm onune ıyı bır paspas yerleştınn ve ıçerıye gırmeden once ayaklannızı ıyıce sılm. Gelenlerm ayakkabılannı dışanda çıkarmalannı sağlaym Sağlıksız halılar için çözüm yollan 766/8