Katalog

Geleceğin kenti üzerine tartışmalar... Kamuya açık binalar çok amoçlı esnek kutular olarak tasarlanmalı, kentilelere günlük yaşamlannı zenginleştirecek ek işlevler sunabilmeli... Geleceğin kenti binalannda insan etkinliklerine uygunluk aranacaktır... Kendi kendine yeterli, doğal kaynaklardan daha çok yararlanan ve çevresine az zarar veren binalar olmalı... Deıya Oktay . yuzyüa giıdiğimiz bu önemli zaman eşığınde, yaşadıgımız kentlerın denetimsız büynmenın yetirdığı sorunlara ve bu çerçevede bıreylerın ve toplumun gereksınmelerıne nasıl yanıt verecoği konusu, en temel sorunlardan birini oluşturmaktadır. Bugun durıya nüfusunun yansırun (3 müyardan fazla kişi) kentierde yaşadığrnı duşunduğumuzde, bu sorunun doğru yaıııtlannın arandıgı bir kent plânlama sisteminin önemi daha da artmaktadır. ı ılmış, başarılı bir planlama örnegıdır"', Gelecekte binaların kent içindeki rolü ne olmalı ? Yeni binaların yeni çevreleri bıçımlendırdıgı geıçeğı özellikle tümuyle yeni alanlarda açıkça gozlemlenebilmektedir. Bazen de geleneksel bır kent bolgesınde yenı yapılan bır bına, çevre dınamıkler uıi tamamen degiştirebümektedir. Örnegin, Paris'te eskı kent dokusu ıçınde son deıe ce aykırı ve şaşırücı bir duşuncenin ürünü olarak tanımlanan Pompidou Kültür Merkezi gerçekte çevresmdeki önemli kent mekanlarım bırbirine baglamış ve çeşıtli rekreatif kullanımlan kapsayan işlevsel zengınligiyle bolgenin yenıden yaşam bulmasını sağlamıştır. Louvre Müzesi avlusunda inşa edilen cam pıramit ıse, yer altuıda tasarlanan çok ışlevlı kultursanat merkezinin fuayesi olmanın ötesinde çok önemli bir rol üstlenmiş, bir çekım noktası oluşturarak, muze zıyaretleıi dışında kullanılmayan büyuk bır boşluga ve bulundugu kent bolgesine muthiş bir dinginlik kazandırmışür. Bu ve benzerı ornekleıden kent baglamında çıkarılacak ders, kamuya açık binaların çok amaçlı ve 'esnek' ku tular olarak tasarlanması ve boylece ana işlevleri dışında kentlılere ve kentin konuklarına gunluk yaşamlaııru zenginleştirecek ek işlevler sunabümesıdır Burıun sonucunda hem bina ıle çevresi arasında olumlu bir etkıleşım dogacak, hem de binaların ana iş levlerinin kullanım potansiyeli artacaktır. Ulkemiz kentlerındeki kultur meıkezlerirürı, özellikle müzelerin, birkaç zıyaret dışında karşı karşıya kaldıkları yalnızlıklan nı ve sınırlı çalışma saatlerini düşündüğumüzde, söz konusu bmalatı çevıosiyle ve kentle barıştırmak için bu tür yontemlerden mutlaka yararlanılmalıdıı. Modernizm sonrasında, ne yazıktır ki, 2030 yıl boyunca kent ve bina planlamasında doğaya sırt çevrümış, doğal çevre yüksek binalar arasında uzanan, işlev ve kullanımdan yoksun tammsız yeşil alanlara indirgenmıştır. Bu dönemde ortaya çıkan 'megakent' duşuncesı de artık geçmişte kalan bir yaklaşımdır Geleceğin kentınde binalarla ilgili en önemli iki soru insanolçeğinın yani insanın etkinliklerine uygunlugun nasıl elde edılebılece ği ve fıziksel çevre duyarhlığının nasıl sağlanacağıdır. Bu bağlamda, yuksek yapı ya da alçak yapı seçimi yapmak çok ta anlamlı değıldir Yoğunlukla ilgili kararlar alırken yerel sosyal dinamıkler ve çevresel değerler dikkate almarak, o bolge ve kullanıcılan için olumlu ve olumsuz etldleri belirlenmeye çalışılmalıdır 4 Fiziksel çevre denetimi açısından kendı kendine yes terli, doğal kaynaklardan daha çok yararlanan ve çevresine daha az zarar veren binalar hedeflenmelıdır. Bu hedeflerin söz konusu olduğu bına tasarımlannda mutlaka geleneksel mımari oruntulerin kıülanılması gerekmez; çağdaş tasarımlarla da bu ilkelere koşutluk sağlanabilir 21 Planlamanın önemi ve yeni gündemi Herşeyden önce kentlenmizde yaşanmakta olan büylımenin getırdıği yarılışlann durdurulması için sağlıklı bır plaıüama zorunludur Zıra durıyada planlamaıun oknadığı yerlerdekı kentlere baktığımızda sonuçların ürkutucu olduğunu gorcbilüiz Planlamaıun gunumuzdeki he resmı çızılmektedir (compact city). Bu bağlamda, otomobıle olan bağımlılığı en aza ındıren, yaya haıeketini ve bisiklet kullanımını artnan, hava kirliligini ve enerjı harcamalannı en aza indiren gelışmış bır toplu ulaşım modeli ile kolay erışüebılır, herşeyı bü araya getiren, endüstrıyı değıl ama konutu ve çalışma yerlerını, alışvenş alanlarını. toplumsal, rekreatif ve eğıtımle ilgili işlevlerı yakınlaştıran çözumler beklenmektedir. Ne var kı, kentsel yoğuıüuk ıle ilgili kararlar alınırken, doğaya ve yeşüe olan gereksınme goz ardı edilmemelidır. Doga ıle butunleşme, ckolojik sürdürülebilırhgın en önemli bileşenidır Ulaşun sorununun başka bır boyutu da kentlerdekı iletişimlo ilgilidir. Kent her şeyden once uısanlar için bir buluşma ve toplumla karşı karşıya gelme yerıdır. Her ne kadaı teknolojik gelişmeler evde çalışmayı olanaklı küsa da, ınsanlar hâlâ karşüuşmak ve yüzyüze iletişim kurmak gereksınmesindedırler, Kent, aym zamanda pek çok defi ıse yerel kaynak ve degerlerin korunarak geçmişten gelecege taşındığı surduru lebilir kentleşme doğrultusunda bır çaJışma çerçevesidir^ Ne yazık ki ulkemiz kentlennin önemli bır kısmında plânsızhk hâkim olup, plânlama yapılan yerlerdekı kentsel duzenlemelor ıse sürdurulebilü kentleşmenin koşullannı yerine getiremeyen uygulamalardır. Bugun plânlcimanın en önemli ilkelen geçmişte olduğu gibı yıne alan kullanımı ve ula şım sislemi ıle iliııtilidir; ancak farklı perspektifler içermektedir Alan kullanımıylu ilgili ilke, bir kimyasal üretim mcrkezinın yanına yenı bır ko~ nut bölgesının önerılmemesı ya da deprem riski olan alanlarda yapılaşma düşünülmemesi gibi son deıece krıtık karaıları içerebildiği gibi, kente (özellikle kent merkezındekı kamusal mekanlarda) suıeklı kullanım ve yaşanabilirlik kazandırümasını ve doğa üe yenıden barışümasını sağlarnak yonundedir, Kentlerin merkez bölgelerını istenen uarılüığa kavuşturmanın ve yaşarulabilır kdmanın etkili bir yolu, bu bölgelerde işlevsel çeşitülıgı desteklemek ve çeşitliliği olan ama dengelenmış bu rıufus yaratmaktır. Bunu gerçekleştıımek için kentsel yaşamdan kopmak istemeyen meslek sahiplerini ve genç nüfusu buraya çekecek çözumler aranabüır. Örnegin, kent merkezınde yaşamanın olurnlu yönlerı vurgulanabılır; kent' ımajı saüş/reklam ögesi halıne getrr üebilır. Bununla bırlikte, e.skı yapüara yeni işlev verilmesı gelışmış Batı ülkelerınde çok yaygınlaşan, ulkemızde de orneklerini gördüğümüz bır yaklaşımdır. Özellikle tarihi degeri olan yapıların korunmasında ve tfcylece geçmişten gelecege kent kımüğının sürdurulmesine katkısı açısından bu tür uygulamalaım önemi büyuktür Burada önemli olan, çevrenin sosyoekonomık ozellıklerıne uygun kararlar ahnmasıdır; aksı durumda yararı görülmeyebılır, Ulaşım ile ilgili ilke ise işlevler arasındala büyuk mesafelerın en aza indirgendiği 'kolay erışüebilır kent1 hedefine yoneliktir. Bu noktada kentin pek çok sorunu üst üste çakışmaktadır. Şoyle ki, kentin otomobü kullanımını esas alarak yaygın bir gelişme gösterrnesi, yalnızca büyük kayıp/sahıpsız alanların ortaya çıkmasına neden olmaz; bu durum sürdürülebüir ya da çevreyı geliştırici kent kavramı ile de çeüşir. ' 21. Yüzyılda artık çok daha bütüncül ve demokratik, toplumdakı insanları bırbirine yakınlaştıran bır kenl i kuruınu bir araya getiren bu çerçevedir. Kent pai'çalandığında ve yayıidiğmda, bu kurumlarrn kenti butunlemedekı rollerini yerine getırme potansıyeli zarar görür. Sonuç olarak, kent toplumu, ınsanlarm ve etkinliklerın çok büyuk mesafelere saçüması nedenıyle zayıflar. Buna baglı olarak, bır zamanlar kentsel yaşamın kalbı olan mekânlaruı sahıpligı yitirilmektedir Unutulmamalıdır ki, kentin kendisini ilk sunduğu yer, kentsel yaşamı, yerel kulturu ve gundelık soylemi yansıtan kamusal mekânlaıdır. Cadde ve sokaklardan, meydanlardan, parklardan, bunları çevreleyen buıalann içine kadar uzanan bu çerçeve (public domain) kentlerin ve dığer yerleşimlerin en önemli bileşenidır. Tüm bu sorunlara tek bır modelde çözüm getırmek olanaklı olmasa da, dünyanın çeşıtli yerlerinde umut verici değiçim içaretleri gorülebilmektedir Alan kullanımı ve ulaşunm çok iyi koordine edıldigi Barselona, Amsterdam, Stockholm ve Portland kentleri ınsanlann yaşamak ıstedıgi, ziyaretçüerınin tekrar gelmek istedikleri, kentlere ve kent yaşamırıa yeniden sahip olabüecegımızi kanıtlayan örneklerdir. Çok kötü, koşullarda bır gecekondu (slum) kent iken çağdaş ve zengin bir kente dönuşturulen Smgapur ise, çok gelişmiş bır metro sistemiyle butünleşti Demokratik çözüm Kentsel çevre ratelıgının en önemli belirleyicisi olan yaşanabüirlik, salt bireysel bir olgu değildır. Toplumsal gonencin ve belli bir yerleşim yerınde yaşamaktan elde edilen doyumurı artmasına katkıda bulunan çevresel, toplumsal ve uzamsal özellıklerle ilgili bir kavramdır6, Habıtat II gundeminde de vurgulandığı gibı, yaşanabilir ınsan yerleşimlerine sahip olmak için, ınsanlarm yönetim süreçlerine katüabilecekleri, kentli olmanın sorumluluklannı taşıyabileYazının devamı 14. tayfada 766/12