Katalog

TIPTA YENİ BİR DEVRÎM: Yürüme Cörüntüleme ve bilgisayar teknikleri ile tüm organ sistemlerinin yanı s\ra, kas iskelet sistemi de tüm boyutlarıyla kavranmaya başlandı. Bu sayede yürüme ve hareketle ilgili sorunlarm tedavisi daha kesinlikle yapılıyor. Nadire Ozaras * Selım Yalçın ** 1980'h yıüardd bdgısayann yaşamımıza gırmesı ıle bırhkte tıbbm bırçok dldnında bügı sayaılı tanı ve tedavı yontemlerı gplıştırüdı Ozellıkle goruntuleme aldrunda hızla üeıleyen bılgısayar desteklı teknolojı sayesınde (bılgısayarlı tomografı MR vb) tum organ sıstemlerını en ırıce ayı mtısma kadar değerlendırmek artık mumkun Kas ıskeİPt sıstemının en onemlı ışle vı olan yürüme ve hareketin analızı konusunda IRP 1870 lerde başlayan ancak kısıtlı ka lan çahşmalar son yıllarda tanı ve tedavıde çıgır açacak bır noktaya gelrnekte Modern yu rumo analızı teknolojısı normal ve patolo]ik yuruyuş sıra.sında eklenı ve kasların fonksıyonla ıım sayısal vorıyf donuşturerek ınceleypbüme mızı sagiarridktd Bu sdyodu fızyoteıapı üaç ve cerrahı gırışımlerın yurume u/"prıne olan etkı lerı de sayısal ve dolayısıyla nesnel bıçımde değerlendıı ılmcktpdır Yuruıne analızı ıle ınsan gozunun algıla yıp çozumleypmedıgı yurunjp ve hareket so runları ayııntılı olarak saptanmakta ve sorunu yaratan kas ve eklernp yonehk mudahale yupı labılmektedır Bedensel engellılıgın tanı ve tpdavısı konusunda buyuk umutlar vaad eden yurume analızı labordtuvaılan son yıllarda ulkemızde de hızmpte gırmıştır Istanbul da Mar mara Umversıtesı Tıp Fakultesı nde Ankara da Ankara Tıp Fakultesı ve Gulhane Askerı Tıp Akddemısı nde geçtıgımız yıllarda laboratu varlar kuı ularak çalışmalara bdşlanmışür OD TU'nde bıı gıup bılım adamı da kendı urettıklerı cıhazlar ve yazüımlarla deneysel çalışma kra yonelıkbıı Lıbuıatuvar kurmaktalar yinelenen bu hareket zıncıııne yurume sıklu su adi verılır Insan yururken once bır bacagı nı one atar onun uzerıne bastıktan soma dıge rını yerden kaldırır ve ılerletır Yurume sıklu sunda bacağın havada oldugu sure salınım (swınq) yerde oldugu sure IRP basma (stance) fa7i olarak tanımknır Bu fazlaı da kendı ıçle rınde basma fazı 1 ılk degme (ınıtıal contact) 2 yuklenme (loadıng response) 3 basma nr tası (mıdstance) 4 basma sonu (termınal stance) ve 5 salınım oncesı (pıesvvıng) salınım fa zı ıse 6 erken salınım (ınıtıal swıng) 7 salınım ortası (mıd3wırıy) ve 8 sahnım sonu (termınal svvıng) olar.ık ılt gruplara ayrıhr Yürümede Çalışan Kas, Eklem ve Yer tepkimesi kuvveti YTK (Ground Reactıon Force GRF) Newton'un uçuncu kanununa gore ayakta duran ınsanm yerde oluşturdugu agırlık kuvvet vektorune, yer de, buyuklugu aynı, yonu ters bır kuvvet vektoru ıle karşı koyar Buna Yer Tepkimesi Kuvveti Vektoru (YTKV) denır Yururken YTKV vucut agııhgı ve hareketı sağlayan kas kuvvetlerının bıleşkesıne kdrşı oluşur ve yuıume sırasında yonu ve buyuklugu sureklı degışır Yürümenin Önkoşulları 1 Denge Ayakta dengeh dık durabılmek ve hareket sırasında dengeyı koruyabümek geıekır 2. Ilerleme Kas gucu ıle vucudun one dogru ılerletdmesı .*» l A Z *" t 3. Şok absorpsıyo gerekır Yürümenin tanımı Yuıume bır ycrden bıı yere gıdebılmek amacıyla govdenın bacaklar vasıtası ile Bağlar Yururnede ınsan vuoudundakı toplam 306 kastan alt pkstremıteleıdekı 3G eı kas (ayak ıntrmsık kasları harıç) gorev ahr Bu kdt,lar yaptıklan ış bakımından hızlandııan (accp lerator) frenleyen (decelerator) şoku absorbe eden (shork absorber veya amortısor) ve sta bılıze edenler (stabılıser) olmak uzere dorde ayrıhrlar En onemlı eklemler kalça dız VP aydkbılegıdır Tum bagiarın pklem stabılızas yonuna katkısı olmdkld bıılıkte ozellıkle kalça da ve dızde baglar VP pklpm kapsulu pasıf dpnge sacjlar Bu sayede dyakta dık dururken kaslar kaMİmaksızın pklpmler stabü kalır Vücut Ağırhk Merkezi VAM (Centeı of Mass OOM) Ayakta dnatomık pozısyonda duran bıı nu Ayak yere deg dıgmde vucut agır lıgının neden oldugu darbeyı amortısor etkısı ıle azalt mak gerekır 4. Enerjı harcamasmda tutumluluk Mumkun olan en az mıktarda enerjı harcaması ıle en fazla ılerleme saglamak gerekır Vucudun ilerletilmesi Yurumede one ılerlpmeyı Sdöflayan etkenler kas kuvveti ve govde ataletıdır Basma fazının ortasında vucut dengede olmakla bırhkte govde kendı ataletıyle one dogru ılerlemeye devam eder ve denge bo7ularak vucut one dogru duşer Havadakı ayagın yere basmasıyla denge tekrar sağlanır Ancak vucut one dogıu ılerlpmpsıne devam edınce denge tekrar bozulaıak one dogru duş me baslaı Bu şekılde rıtmık olarak dengenın kaybedılıp tekrar kurulması sonucu vucut üerlet Şok absorpsiyonu Salınım fazı sonunda govde agııİKgı destek tabanının çok orıunde kalır govde one ve yere dogıu serbest duş nıeye geçeı Bu donemın sonunda ondekı ayak yere değdıgınde uçak yeıe ındıgı anda oluşan darbeye benzer bır şok oluşur Govde agırhgı run %60'ı 0,02 sanıye sure ıle basan ayagın uzerıne yuklenır Bu anı yuklenmenın etkıleıı kalça, dız ve ayakta oluşan şok absorban (amoıtısor) leaksıyonlarla azaltılır Yürümede enerji tüketimi Yurumede eneıjı hızlanma frenleme ve şok absorbsıyonu ıçın harcanır Enerjı tuketımını azaltmak ıçın bazı hareketlerle vucut agırlık merkezının yer de^şıklıklerı azaltılır kaslarsa en ekonomık bıçrmde kasılır Vücut ağırhk merkezinin hareketi Hareket eden bır cısmın ağırhk merkezi de ha reket yonunde ılerler Bır tekerlek yuvarlanırken agırlık merkezı yere paıalel ve duz bır çız gıde hareket ettıgınden enerjı tuketımı açısın dan en etkılı hareket bıçımı gozlenır Insan vucudu dd ışte bu tekerlek hareketını taklıd ederek agırlık merkezını ıkı yana ve yukarı aşagı en az yeı değıştıren helezonı bır egrıde tutma ya çahsır Yururken ağırhk merkezi yukanaşa gı 5 cm heı ıkı yana ıse toplam 5 cm oynar Potansiyel kinetik enerji değişimi Kınetık enerjı bıı cısmı yerçekimi gücünden faydalanmaksızın harekete geçırmek veya hareketını surdurmek ıçın gereken enerjı drr Potansiyel enerjı ıse yeı duzeyınden yuk seltılmıs cısımlerde oluşan saklı enerjidır Yu rumede gerek kınetık geıekse de potansıyp enerjı en tasaııuflu şekılde kullarıılılıı Vucu agırlık merkezi sıçrayan bır top gıbı yuksehr alçalırken kınetık ve potansıyel enprjı arası su reklı bır donuşum oluı Kas koordinasyonu Lnetjının en etkıı şekılde kulidnımmı sagldyon bıı başka etket kas kasılmalarının koordınasyonudur Yuıuyu şun bazı donemleıınde eklem stabılızasyonı baglarla pasıf olarak veya atalet etkısı ıle iag landıgında kaslaı gevşcı ve eneıjı harramas azaltılıı Yürüme analizi Yürüme Analizinin Tarihçesi Nor nidl yuıunıenın kaımaşıkhgı VP çıplak gozlt degerlendırümesırun guçlugu bıhm adamlarır ayrıntıh ve guvenılır ıncelpmp yontemlerı ge lıştırmeye ıtmıştır Insan hareketmın bılunsr degerlendıı ılrnesı Aristo zamanınd uzanıı Arısto 1 O 350 yılında eklem hareketlerını ka kasümasmın yaptırdıgını bulmuş bırkaç yuzy sonra Galen (1 S 131 201) kas kasılmasını s nırlerın yonettıgını one surmuştur Roııesan c donemınde Gahle nın ogrencısı Borelli, 1 yuzyılda ıse Marey ınsan yuıuyuşu ıle ügılı d namık çahşmdldi ydpmışkrdır 1832 yıhnda fotografın ıcadıyla ınsan v hayvanlarda hareket bıçımlertnm detaylı araşt ı ıhnası çac! başlamıştır II fotograflard kalıtelı gorunt elde etmc ıçın uzun suı kıpırdamada poz verme gerekıyordı Yuruyen ve> hareket ede ınsanların h togıafının ç< kılrrıesı ve d< ğerlendırılmesı ıt>e çok sonraları 1870 lerc fotogıaf makınelerının sanıyenın onda bıımc goruntu kaydedebılecek kadar gelıştınlmp ıle gerçekleşmıştır E a d w e a r d M u y b r i d g e adlı ıınlu toto< ılerİPtılmesıdu Ikı dyak uzeıınde dık (erekt) yurume memeldeı ıçınde yalnızca ınsana ozgu bır becerıdır ve evıını surecınde 3 müyon yıl once kazanddıgı one surulmpktedır Uç rnılyon yaşındakı en eskı ınsan ıskeletı 'Lucy' dık durabılmekteydı Yurume yaşamın çok basıt bır pdrçası gıbı goıunmekle bırhkte aslında son derece karmaşık bır hareketler zıncırıdır Uzun sure yorulmadan yuruyebılmek ıçın bpyın omurılık pprıferık sınırler kaslar kemık ve ek lemler bırhkte çalışmah eklem hareketlerı kasümanın zamanı VP gucu yeteılı ohnahdıı Yürüme Siklusu Yuruıken govdeyı one docfiu ıluı letebümpk ıçın bacaklarda bır dızı tekrar eden hareket Belıılı bu duzenle 766/10 msdnda vucudun agırlık merkezının beşıncı bel omurunun onun de oldugu varsa yılır Vucudun en ufak bır hareketı ıle bu noktanın yerı degışu Yer çekımı ınsan vucudunu etkıleyerek VAM nden yeıe dogıu ınen agırlık kuvvet vektoıunu oluşturur rafçı ondokuzuncu yuzyıl sonlarında yururr analızıne onemlı katkılaıda bulunmuştı Muybridge 18/2 yılında Kahfoınıya Vahsı U land Stanford tarafından tırıs gıden bır atın dc