Katalog

Başkalannı düşünme denklemleri A ltruızm (başkalannı duşunme) olmadan iskorpit balığının hayatı bır ışkence olurdu Çunku bu kuçuk bahklar ya şadıklan çamurlu sularda surekh bır seçımle karşı karşıyalar Buyuk ba lığın süuetını gordııklerınde yaşamsal ıhtıydçldrını gıdermekten vazge çıp kaçabılır ve tum grubu uyarabı lırler ya da bu zahnıete guıneden hayatı faalıyetlenne devam edebüırler lskorpıtler ne fazla kadercı ne de fazla ıhtıyatlı Balıklardan bırı tehlıke hıssettığınde gnıptan bır boluk yavaşça golgeye yaklaşır ve bır lokmada yurulabüecek mesafeye kadar gelır Eğer golge buyuk bır balık değılse oncu bırlık gonul rahathgıyla turdeşlerının yanrna do ner Korkulu ruya gerçekse de oncu bırlık grubun gerı kaldnını korumak aduıa kendını feda etmış, olur Bu tıp fedakârlıklara başka turlerde de rastlamak mumkun Or nek olarak yaraıalan, knflan, İSKORPİT ART NİYETLİ DEĞİLDİR örümcekleri ve maymunlan sa hkorpit öncii blrllğe katılmayı da kaçmayı da leçse belll btr riskle karfi karfiyadır. Bu Ikllemde dayanışmayi seçer. Neden? yabıhnz Bu hayvanlann gosterdık daha pahalıya patlamaktadır Ote yandan dığerı kendısıne ne sadıMann ne de haauenn kesınîMe elendığınî' bekruyorlen altruıst davranışlar ılk bakışta evnm yasasına sankı ters ıhanet etmemışse de derhal serbest kalacakur Bu durumda lar duşer Çunku evrım surecınde bırey ayakta kalma adma ıhanet etmek kuşkusuz daha kârlıdır May ve Nowak bu tablodan komsuluk üışküennm bıbencü davranıp kendı başını kurtarmaya kalkışır Altruızmı reylen geçıcı bır ışbırlığıne yonelttığı sonucuna vardüar Ote yandan her mahkum dığennın aynı mantığı yurutDarvvrn teorüerıyle ele alırsak, bu davranışa getırebüeceğı Tbbloya gore altruıstlenn ve bencülenn oranı bellı bır sabıtuğunun büıncındedır Ikısı de bencü mı davranmalıdır yok mız tek açıklama "tür içgüdüstt" olabılır Tur ıçgudusu bıte uzarayor Bu oyun, pek çok hucrenın bır çok hucrelı oluş sa ı^bırlığı mı yapmalıdır' Bu şartlarda ıskorpıtlerle reyı, genetık mırası korumak ıçın benzennı/turunu duşunturma ya da olusturmama seçeneğındekı davranışlannı da mahkumlann üaJemı aynıdır meye yonelür Esasen oncu ıskorpıtienn grubun gerı kalaorneklendırebüıyor Yıne de model sureklı komşu değışhren Matematkçüer mahkumun durumu 0 1 5, 10 degernım duşunmekte hıç bır çıkan yoktur ama grup kendı ıçınıskorpıtienn davranışlannı açüdamaktan uzak lenyle gostenlmış bır manuk tablosunda gostermışlerdı Bu de dayanışma halındedır Grup içgüdüsn topluluğun doğamodel evnm yasalanyla ügüenen bıyolog matematkçüere Ote yandan duşunursek aynı ıskorpıtler bırbırlenne sındavardır ornek oldu Bıyolog matematücçüer de bır oyun gekşnrdüer pek çok defa rastlamaktadır Belleklen bu bahklara onceden 0 halde altruızm doğal bır davranışür dıyebıhr mıyız? karşüaşuklan bıreylen tanıma olanağı tanır Insanlara gelınBuna gore populasyonun farkh bıreylenne surekh ıha Pans Ecole Normale Supeneure Araşurma muduru ce haürlama durumunda karşüaşüan bıreylerın büdüc alış net, rastlantısal seçım koru korune ışbırlıgı gıbı onceden Regiı Ferriire bu soruyu şoyle yarutlıyor 'Evnm teonsm kanlüdan ışığında eskısıne uygun yem bır stratejı belırlenır belırlenmıs farklı stratejüer atfedilır Ahlâk duzeylen eşıt olde en son ve en buyuk gelışme, bencü bıreyler arasmdah Dolayısıyla bellek altruızmın yerleşmesıne şans tanımakta dayanışmanın doğal seçım e aykm olmadığınm anlaşüması mayan bu bıreyler ıkışer ücser *BnhMm lklleml ne alınır dır Gelecegı geçmıse gore planlama olanağı venr mahkum Bıreylere yaptüdan seçımlere gore puan verüır Puanlama dır" mahkumıyet yüına gore yapüıküemınde olduğu güDi anhk Matematık Doçentı ve yaşam büımlen doktoru Regıs maktadır, yanı skor ne kadar Bakterilerden büyük maymunlara kadar ışbırlüden de herkes ıçın en Fernere, yaptığı çahşmalarda davranış ıle büımı bırleşhnyor kârlı seçım olmaktadır yuksekse sonuç o kadar kotu* Esasen son 30 yüdır bıyologlar ve matematkçüer dav ranış gızemıru çozmek ıçm el bırhgı yapıyorlar 'Her şeyı bır dur nk karşüasma sonunda tüm blyolojik popülasyonlarda bireyler manuk oyunu gıbı ele almalı" dıyor araştırmacüar Kendınızı hepsınde aynı ahlâkı duşuş , , , . , . . . . , . ,.*. . . . • • • Oyunun kurallan artk değışoncu ıskorpıtlerden bırının yenne koyun Ûa seçenegınız Aynı ıküem ıkıncı nesü uzennde uygulan bırbırlerıyle azamı ışbırhğı ıçerısındedır. mıştr Aynı kışüer bırden çok var Ya arkadaşlannızı ızler gorevınızı yenne geünrsınız la dığmda ıse skorun daha duşuk bu durumda hayatınızı tehhkeye atmayı goze ahrsınız Rıskın Bu Hişkller çemberinde genelin iyiliği kez karşüaşmakta ve her bırı çıküğı ve nesüden nesüe deoncekı karşüaşmalan anım buyukluğu dıgerlennın sızı bırakması olasüığı hesaba katilneme tekrarlandığında popu için bazı topluluk üyelerinin feda edilsamaktadır Sosyobıyologlar dığında daha kolay anlaşüır ya da gen donersınız Ancak lasyon ahlâkının duzeldığı gobu durumlar ıçın farkh prog gen donuş durumunda onculerden sızı ızleyenler olabılır nümektedır Elbette bu üalem mesi bile söz konusudur. Matematık bi ramlamalar yaptı Surekh üıahatta tum bırlık gen donebüır 0 halde tehlıke gerçekse tum ıskorpıün durumuna açüdık net eden ' saldırgan" kışılık grup buyuk balığa yem olabılır Kısaca ıskorpın her durumlimi şimdi bu doğal davranışın kazandırmaz çunku soz konuler şıddete hıç başvurmayan da olası bır tehlıke beklemektedır formülünü araştırıyor. su şartlarda surekh üıanet ^BM^H "sevüen" üpler ıhaneü ba eden bırey kazançh çıkmaktağışlayan hoşgorululer" Mantık oyunu dır Dolayısıyla altruıst bıreyler en bencülenn yaranna, yavaş vb ABD lı sosyobıyolog Robert Trivsn 30 yü once balıEn etküı stratejüerden bın hem hoşgorulu hem sevüen yavaş yok olmaktadır gm ıkılemının 501ı yıllarda matemankçüenn ugraşügı bır tıplenn bulunduğu 'vencıvena' stratejısı Bu stratejıde bımanük sorusuna benzedıgını fark etü rey ük karşüaşmada ışbırhğme yonehr sonra rakıbının bır Komsuluk kuralı Da mahkum ayn ayn dığennın suçu uzerıne sorgulanoncekı karşüaşmada uyguladığı takugın aynısını uygulamaKarşüüdı ışbırhğının populasyonda yer etmesı ıçın bumdktddır Şartlar şoyledır mahkumlardan bın ıhanet ederse, ya başlar Bırey ancak karşısındakının kendısıne ıhaneü dunu tamamlayacak kurallar koymak gerekır Bu kural bıreyler ıhanet eden serbest kalacaknr ve dığerı 10 yü hapıs yatacakrumunda üıanet etmektedır arası sosyal üışküerdır Bu kurallarla oyun daha ügınç hale tır Karşılıklı ıhanet ederlerse ıkısının de cezası 5 yü olacakgehr Olayın matemaüksel analızı şunu gostenr Arka arkaya tır Karşüüdı bırbırlennı korurlarsa üasının de cezalan 1 yüa Ingılız zoologlar Marün Nowak ve Robert May 10 pek çok karşüasma yapüdığında, çoğunluğu bencülerden ınecektır mahkumun elınde üa seçenek vardır Arkadaşını yü once kışüenn kategonlere aynldığı bır durum duşunduoluşan bır populasyonda sevüen ve hoşgorululenn art korumak ya da ona ıhanet etmek Hangısı daha kazançhdır? ler Zoologlann bıreylerı yalnızca yanındaküerle çatışıyordu ması ıçın bırkaç vencıvencı 'nın bulunması yeterhdır VenIlk bakLştd dığenru ele vermek daha kârhdır Kendısı Bıreylerın hepsı ya tamamen altruısttı ya da tamamen bencü cıvencüer arttığında da bırdenbıre genel bır ışbırhğı hava de ele verümışse parmaklüdar ardında geçırecegı sure 5 yüAraştırmacüar bu basıt ve behrleyıcı ıhlem versıyonun, tab sıoluşur dır Ustelık altruıst davranış (korumanın cezası 10 yü) ona loda kaotık ve değışken yerleşmeler meydana getırdığını ve Alman bıyolog Manfred Milinski ıskorpıtienn kar Bellek ve tarih 759/4