Katalog

Doğariıri vazgeçilmez parçası Kuşlar dünyasına blr bakış... Dünyanın 140 milyon yıllık sakinlerinden 403 tür, yokolma tehlikesiyle karşı karşıya... uşlann zamammızdan 140 müyon yıl once dunyamızda var oldugu bılınmektedır Kuşların doğada ve ınsan hayatında çok onemlı gorevı vardır Bazı kuşlann nesıllennın azalması sonucu tanm arazüennı yok edecek derecede zararh parazıt ve bocekler çoğalır Kuşlar pınarlann suyu kesılerek derelerın akmaz oldugu yorelerı bırakıp gıtmek zorunda kalırlar Kuşlann yoklugunda ıse bocekler daha çoğalarak urunlere daha fazla zarar verebüırler Kuşlar boceklenn hızla uremesını sınırlar Kuşlar olagan ustu ıştaha sahıp obur yaratklardır Yetışkın bır kuş her gun vucut agırhgının dortte bır, bazen de yansı kadar yıyecek tukeür ve uçarken çok enerjı sarf ettıklen ıçın yukte hafif ama bol enerjı veren yıyeceklen (tohum vb) tercıh ederler Aynı zamanda bu yedıklenra de hızla hazmederler Doga neskn ıdamesı ıçın, gereğınden çok tohum meydana geürıp serpmektedır Çunku dokulen tohumlann (agaç) buyuk kısmı yaban domuzlan, av hayvanlan, fare, sıncap ve kuşlar tarafindan yerıır bır kısmı da bocek ve mantarldrca yok edılır Dogal dengenın devdirunda kuşlar onemh bır rol oynar Dünyanın her tarafinda rastlanan kuşlann bır çogu boceklerle beslenır Tbhum ve meyve yıyen kuşlann yavruları da bır su re bocek ve kuıtlarla beslenırler Hızla ureyen boceklen, yumurta ve tırtülann obur olan kuşlar yıyerek uremelennı onler ve doğal dengeyı sağlarlar Aynca bırçok kuş yedıgı meyvelerın sert tohumlannı gagalar ve dışkılan ıle uzaklara taşıyarak bu bıtkılerın yayılmasını saglar Kuşlann kemıklen hafıf ve boştur (kolay uçması ıçın) ay nca kuvvetlı kaslan vardır Bazı kuşlar saatte 160 km hızla uçabılırler (Diken knyrnkln kulangıç/duz uçuşta) Doğanın ıse havadan ınıp dvını vuracagı zamankı (pıke) hızı 290 km/sa'dır Kuşlann en hareketlı olduğu saatler guneşın doguşundan hemen once ve gunbatımıdır, ama gun ortasında ve yazı ları pek fazla hareketlı degıllerdır Bazı kuş turlen kış gelınce guneye goç eder Gocte genelde 800 km kadar yol alırlar 1200 m yuksekkkte 80 km kadar uçar sonra yemek ıçın durur, dınlenırler Deniz kulangıcı bır yıl ıçmde 40 bın km yol ka teder Kuşlar yonlerını guneş ay ve yüdızlardan yararlanarak bulurlar, bulutlu durumda ıse yoUannı kaybederler Sıslı gecelerde goç eden kuşlar genelde denız fenerlenne çarparak bırçoğu olur Bülbüller gece yüdızlara (kutup yıldızı vb) bakarak, saka kuşları ıse dunya manyetık alanı etkısıyle yollarını bulurlar Serçe, gtivercinler ve toy kufu (Ous tarda) bulunduklan yen terk etmezler Serçelenn doğadakı omru yedısekız yıldır Serçeler, sadece ınsanların yaşadığı yerlerde bulunan bır K nız g n tonlannı gorebüır Baykuşlar ıse sesm yonunu ıyı bulur Atmaca gıbı bazı kuşlann gozu ınsan gozunden 10 kat daha keskmdır Atmaca çıfhnden, ıkıncı bır atmaca çıftının meydana gelmesı ıçın yedısekız yıl gıbı bır sure geçer Yırtıcılar sayı bakımından dığer hayvanlardan azdır, ama bırçok yonden de onlardan ustundur Ornegın en hızh koşan, en hızlı uçan en ıyı goren hayvanlar yırtıcüardır Her kuşun bır hakımıyet bolgesı vardır Erkek kuş dığer kuşlann bu ozel yerm (yuva vs) kendısıne aıt oldugunu otuşu ıle bıldınr Omegm kara kartalınıo hakımıyet bolgesı yaklaşık 4 5 km genışhgındedır 290 turu olan guvercınler en kavgacı kuşlardan bırıdır Khri knşn uzun gagasını topragın ıçıne sokarak toprak alünda bulunan solucanlann kokusunu alabılır (2) Alakargmlar meşe palamudu gomer kış gelınce de gomdugu yen şaşırmadan bulur ve yer Galapagos iapinozn araç kullanmayı bılır Agacm kabugu ıçınde saklı bulunan boceklen bır uzun dal parçası ıle ağaç kabugunun ıçıne sokar (2) Kışın Manyas Cennetı Kuş golu kaz, ördek, kagn, kaıabatak, yeşilbas, martı, saka knşa dıger kuşlarla dolar Her gece kaz ve kugu sesınden kanat şıkırusmdan çevre dekı sahralar tıtrer Bu golu 1938 de Alman Profesor Curt Koswing buldu Buraya her yıl 240255 turden 3 4 milyon cıvaı mdd kuş gehr (Sultan sazlıgında ıse 215 tur vardır) Çevre kırhhgı sonucu mazotlanmış kuşlar uçamaz ve yuzemezler Haçlı boceklen yıyen kuşlar olmektedır Çevre kırleftcı maddelenn bırıkımı, tıpkı DDT nın denız kartallannın, doğanlann ve besm zıncınnın tepesındekı dıger kuşlann ureme kapasıtesını azaltügı gıbı, ınsanlann ureme surecını de zedeleyebılır Kuşlar olunce, doga da olur Ormanlann tahrıp kuş turudur Serçe (Passer domesticus) Avrupada en yaygın kuş turudur Genelde kuçuk kuşlar alçaktan (guvercın, karga, serçeler 160300 m) buyuk kuşlar yuksekten uçar Uçuş yukseklıgı 100 m ıle 6000 mdır (turna/kaz) Kuşlar uçabılme yeteneklerını koruyabümek ıçın belırh donemlerde tuy doker Tuyler keratın adı venlen bır maddeden yapümıştır Genelde kuş ne kadar kuçukse, yumurtası da o kadar kuçuktur ve buyuk kuşlar az sayıda yumurta yapar Deve kuşu (2 4 m Boy) hıç ot mez (yaklaşık 150 kg ve yumurtası da en çok 14 kg gelır) Etı derısı ve yelelerı değerlendırılebılen devekuşlannın anavatanı Guney Afrıka'dır Buradan geürılen damız hklarla ulkemızde kurulan çıftlıklenn sayısı gun geçtıkçe artmaktadır Tepelı Pehkan dünyanın (deve kuşundan sonra) ıkıncı en uzun boylu kuşudur Dünyanın uçamayıp yiizen tek kuş titril penguenler, çok soğuk olduğu zaman üşumemek Içln blr araya toplanırlar edılmesıyle buralaıda yaşayan bır çok kuş turu de yok olur Almanya'da 434 tur, Turkıye'de ıse 513 tur yaşamaktadır (4) Dunyadakı butun kıtalarda 9600 kuş turu bulunmakta dır Bunlardan 6600 turunun sayüan hızla azalmaktadır Bunlardan da 1000 kuş turu tamamen yok olmak tehlıkesı ıle kar şı karşıyadır (5) Gezegenımızde yer alan yaklaşık 10 000 kuş turunden, 1000 teneden fazlası resmı olarak turlen tehlıkeye duşmuş olarak sıruflandınlmaktadır Dunya çapında, her uç kuş turunden üasının nufusu azalmaktadır, tum kuş turlennın %11 'ı resmen yok olma tehdıü alündadır Kuş turlennın %4'u, yanı 403 tur topyekun yok olma tehdıü ıle karşı karşıyadır (6) Geçen son 300 yıl ıçınde 65'den fazla kuş turu sırf ınsanoglunun uyguladıgı olumsuz tuketıa baskı nedenı üe oıtadan kalkmışur (6) Ulkemızde yaşayan 30 kadar kuş turu soyu tukenme tehlıkesı ıle karşı karşıyadır (8) Derleyen: Ne\at Çelik, Orman Muh Eskışehır YARARLANILAN KAYNAKLAR 1 Bılim ve Itetoık Derguı Aralık 1991 2 Ku^Iaı Dr Maunce Burton S İS Rema kıtabevı Bıhm Dmsı 2 3 BtRAND S i, Banduma Kuş Cenneü ve Kuş Gotu Sempoz yumu 4 5 Hasaran 1987 s 85) 4 KUMERLOEUE 1961 5 ÇEPEL N 1998 YapraÇm dıh S 78 Teraa Vakfi Yayın No 20 6 B O V h Dünyanın durumu 1998 s 74 R VN lemaVakfiYaYinııo 23 7 ÖZ1RCÛUJ1 1989 8KUKU M Soyu tukenmış ve lulotn mek uzere olan kuş turlen ve nedenlerı s 482 497 Çolleşme Sempozyumu ER ZUKUM) 9 MALAZGIRT O Italya da Bocekçü kuşlann beslenmelen ve Etkılen Or ınan Muhenduhgı D n g n Kmn 1S83 S 35 Çevm 10 DOOLETm. | B ve KWD RATH W B VVaterahed Developmem ın Asıa) Dunyada uçamayıp yuzebılen tek kuş turu penguenlerdir.(l) Penguenler çok soguk oldugu zaman uşumemek ıçın bır araya toplanırlar Yarasalaı yavrulannı doguma kadar vucutlannda taşır (2) Papağanlar ayaklannı el gıbı kullanabılırler, çoğu da solaknr ve kuşlarla kıyaslandıgında vucutlanna oranla daha buyuk bır beyne sahıpürler Martüar mıdye kabugunu yuksekten kayalann ustune atarak kınp yerler MISIT akbabası, deve kuşu yumurtasını gagası üe hramaz, bunun yerıne gagası ıle yumurta ustune taş atar Çogu kuşlar genellıkle her yıl yenı yuva lcurarken bazılan (ornegın kırlangıçlar) her yıl aynı yuvaya gen doner Uçarken havada bocek yakalar, bazen de havada uçarken uyurlar Bır kırlangıç surusunde 150 000 bırey bulunabıhr Kırlangıçlar bır yaz suresınde bır mılyona yakın sınek avlayabıür Gagnk knşlan (Cucculus canonıs) ıse dıger kuşlann yuvasma yumurtlarlar, yavru guguklar anne babalannı hıç bılmezler Erkek leylekler dışılen bırbınne duşurup seyretmeyı severler Leylekler goç ettıgı ulkelerde eskı eşlerıne sadık kalmayabılırler Yenı bır eş bulduklan zaman, bır yıl oncekı eşlen çıkageldıgınde, eskı eşle yenı eş kıyaaıya bır kavgaya tutuşurlar Erkek sakın bır şeküde bu savaşı seyreder ve dışüerden galıp gelenı eş olarak benımser (3) Gunduz kuşlan renkü gordugu halde gece kuşlan yal Leylekler goç tttiğt Ulkelerde eskl tfkrine sadık kalmayabl llrler. Yenl blr eş bulduklan laman, blr yıl öncekl eflert çı kageldlğlnde, eskleşleyenleş kıyatıya blrkavgaya tutuşurar. Erkek takln blr şekttde bu savaşı seyredtr ve dlfllerden gallp gelenl eş otarak benimser. 759/24