Katalog

Bekir Onur SOYUT DUŞUNCE, BILIM, AHLÂK VE LAIKLİK ÜZERİNE... Geleneksel toplumun basit düşünsel araçları ve dığer sistemleriyle, modern dünyanın karmaşık, çok boyutlu, hızla değişen sistemlerini kavramalıyız. bellı oluyordu) Oyuncak sanayıınde boyle de, oyun kulturunde farklı mı? Ulkemızde çok zengın bır oyun kulturu oldugu hep soylenegelır, hem çocuk oyunlan alanında, hem halk oyunlan alanında Ama çocuk oyunlan alanındakı araştırmalann hepsı "derleme" nıtelığındedır, çağdaş oyun kuramlanyla hıçbır bağlantüan kundmamıştır (oyun kulturumuzun zengınlıgıyle ogunenlenn bu yoksuUugun hesabını da vermelen gerekmez mı?) Ote yandan, dunya bınncısı olan halk oyunlanmızın sadece "otantık" dalda bınncılık aldığını, "stılıze" dalda adının bıle geçmedığını ogrenince hıç şaşırmadım Stüıze etmek yenıden yorumlamak demeknr, bu da yaratıcılık gerektınr Bırkaç yü once gazetelerde Fransız çobanlannın bızım çobanlanmızı eğıtmek ıçın Turkıye'ye geldıklennı okumuşAma asü felaket olgulan açüdamakta ve çozmekte hâlâ büıme dayanmaktan uzak oluşumuzdu, hem başlarda hem sonralan Bılım olmadan bu ışın altından kalkamayacagımızı şımdı şımdı anlıyoruz Gemş kıtlelenn bılımsel bır dunya goruşune ve akücı yaklaşıma sahıp olmayışının bu ne ılk omegı, ne de sonuncusu Yülar once yıne bu gazetede yayınlanmış bır gozlemı hıç unutmuyorum Zamanın buyukşehır beledıyesının ıtfaiye muduru, Istanbul'dakı butun okullara mektup yazarak ogrencüenne yangın egıümı verebıleceklennı soyler, taleplennı bekler Okullann buyuk çogunlugu ya hıç yanıt vermez, ya da teşekkur edıp geçışunr Ama şımdı sıkı durun kentteh butun gaynmushm okullan olumlu yanıt venr, gelmelennı ve ogrencılennı egıtmelennı ısterler Dunyaya bılımsel bakmayan ve bunun araçlannı talep etmeyen bır toplum oluşumuzun bundan daha çarpıcı bır ornegı olabılır mı' Almanya'dan oyuncak, Fransadan çobanlık, Japonyadan deprem egıümı almak zorunda kalışımızın temebnde sadece bılgı eksıklıgı yok, bılgıyı talep etme ısteksızlıgı, bılgı hırsı yoklugu, bılgıye goturen anlayış eksıklıgı de var Yuzyıllar boyunca yangın felâkeü yaşamış bır îstanbul'da ıtfaıyecüıgın prauklerı kadar kuramlan ve felsefelen de uretılmış olmalıydı Depremın konuşuldugu bır oturumda bır bılım adamımız bızım şımdı bır "kmlma kuramı"na gereksınmemız var demışü Bır kuram soyut bır yapıdır Oysa geleneksel toplumlar somut yapüarla yaşarlar, yaşadıklannı soyut sıstemlere donuşturme gereksınmesını duymazlar Gundelık yaşamın somut sorunlan yıne somut yollarla ve hemen çozulur, daha genış yorumlara, ılenye yonehk aküyunıtmelere gerek kalmaz Kısa vadelı çozumler yeglenır, gelecege bakmak akla gelmez Boylece Istanbul'un yangınlan, depremlen hıç ders alınmadan tanh boyunca "tekerrur" edıp durur Ders çıkarmak soyut duşunmektır, o da her ışinı somut duzlemde çozenlerde bulunmaz Azız Nesın Turk halkının yuzde altmışının aptal oldugunu soylerken bu tur gozlemlerden hareket edıyordu (ama zekaya nıcelıksel yaklaşımla nıtelıksel yaklaşımın farkını bdmedıgı ıçın gozlemını ıyı açıklayamıyordu, çunku burada sorun zekânın nıcelıgınde degıl, duşuncenın yapısında odaklanıyor) Ankara'nın bır orta sınıf semtıyle bır gecekondu semünın okullanna bıkşsel gelışım testı uygulayan bır doktora ogrencımın tepkısını hıç unutmuyorum Azız Nesın az bıle soylemış hocam demıştı Çunku soyut duşunce puanlan gecekondu semunde neredeyse sıfırdı, orta sınıf semtınde bıle oldukça az çıkmıştı, çogunluk ara evrede sıkışıp kalmıştı Bunun sorumlusu elbette halk degüdır, dupeduz kultur ortamı ve egınm sıstemıdır Soyut duşunme yetenegı buyuk olçude uygun kultur ve egıüm koşuUannda kazanüır nce bırkaç kuçuk soru Siz hıç Ingütere'de futbolla, Amerıka'da basketbolla, Fransa'da peynırle ya da şarapla ılgıli kıtap bulamayacagınızı duşunur musunuz 9 Bu ulkelerde bu kıtaplardan yuzlercesını bulabüecegınıze emınsınızdır haklı olarak Pekı sız Turkıye'de gureşle ya da halk oyunlanyla ılgilı yetennce kıtap bulabüecegınızı sanıyor musunuz'' Hara gureş, bın yıllaıdan gelen ata sporumuzdu, hanı halk oyunu ekıplerımız dunya şampıyonuydu'' Bır omek daha Bızde geleneksel çocuk oyunlan konusunda yuzlerce çalışma vardır, ama çağdaş yorumlar ıçeren sıstemank eser sayısı yok denecek kadar azdır Bunlan sıradan bır ügısızlık, toplumsal bır becenksızlık ya da okumayazma kulturu eksıklığı olarak açıklayabılırsımz Oysa bunun ardında daha cıddı bır sorun var gıbı gorunuyor bana Duşunce yapısındakı bır gehsmemışlık O Sheakespeare'ı ya da Goethe'yı yuzyülardır yaşatan sadece onlann buyukluğu degüdır, bu zengınlığı durmadan yenıden yorumlayan duşunce yapısıdır ayru zamanda Sız Tnnns Emre deyınce sevgı, Mevlana deyınce hoşgoru sozcuklennden daha fazlasını haürhyor musunuz, Yunus ya da Mevlana yorumu olarak' Bırkaç yıl once Konyadan adı Mevlana'ya gore kaduı ya da aşk ya da benzen bır şey olan bır btap almıştım Kıtabın butun yapugı Mevlana'nın bu konulardakı sozlermı derleyıp art arda sıralamaklan ıbarettı Yanı "yorum yok" tu Neden yok 9 Çunku buyuk olasılıkla bızım bu yorumu yapabüecek zıhınsel yapüanmız yok Psıkolojı dılıyle soylersek, bıİLşsel gehşımımız bu tur sıstemahk, kapsamh, derinlığıne yorumlan yapabılecek duzeye ulaşmamış. Felsefeyı sevmedıgımız ıçın ("felsefe yapma 1 ") bu tur yorumlan yapamayışımız da aynı nedene bağlı Soyut duşunceden yoksun olmak Psıkolojı dılıyle soylersek, soyut duşunce evresıne geçmemış olmak Soyut (aslında "formel') duşuncenm nasü bır şey oldugunu açıklamadan once, ondan bır oncekı evrenın adını koyalım Somut duşunce Adı ustunde, somut olana, şımdı ve burada olana dayalı bır duşunme turu Bu demekur kı, somut evredekı bır bşı fizıksel gerçeklıkten sıynlamaz, somut olarak varolmayan şeyler uzennde akü yurutemez, yaru kuram kuramaz, felsefe yapamaz Geleneksel düşünce yapıları Oyuncak Muzesı ıçın Anadolu'yu gezdıgım yıllarda Çorum yoresınde ormanhk bır dag koyunde koylulenn uzun geçen karlı h ş gunlermde ocak başında tahta oyuncak yaparak oyalandıklannı ogrenmış, oyuncagın anavatanı olan Almanyada da oyuncak ureümırun üpaüp aynı koşullarda dogdugunu anımsamışhm Ama bır farkla Almanya'da koylulenn basıt uretmını daha sonra Avrupa çapında bır sanayıye donuşturen etkenlenn başında 18 yuzyüm çocuk anlayışı ve eğıtım felsefesı gelıyordu Yanı somut bır uğraş soyut bır duşunce yapısıyla butunleşmıştı Istanbul'da Turk oyuncak sanayıınm tanhını araşurmaya çalışırken bızım ureücüenmızın çok zor koşullarda hankalar yarattüdannı gormuştum, ama hepsı Avrupa urunlerının takhdı olan hankalar Bır adım daha aüp ozgun eserler yaratamıyorlardı, çunku praüktekı butun becenlenne karşın kuramsal bılgılere sahıp değülerdı, deneyımlennı soyut duzeye aktanp orada sıstemleşnrme olanağından yoksunlardı Oyuncagın tanhını hıç merak etmemışlerdı, psıkolojıdekı, antropolojıdekı yennı bılmıyorlardı Oyuncagın eğıtsel ışlevlen hakkında duşunmuşlerdı olsa olsa, bu da bırkaç cumleyle ozetlenebılecek duşunce kırpırtüanndan ıbarettı Belkı bu kuramsal bügı ve duşunce eksıkhklerı yuzunden yaraücılıklan ozgun olamıyor, pratk çozumlerle, takhtçı buluşlarla sınırlı kalıyordu (Içlennde unrversıte bıurmış ya da yabancı dü bılen bırkaçmın farklüığı hemen Bilimi yapan düşünce tum Bu yakınlarda ne tesaduf yme Fransız nalbantlann bızımkılerı egıtmek ıçın geldıklennı televızyon haberlennden oğrendım Fransız çobanlannın ya da nalbantlannın bızdekılerden farkı ya da ustunluğu neydı dersınız' Televızyon habercısı yerlı bır nalbanta Fransız meslektaşının ayda bır mılyar kazandıgını, onun kazancının ne kadar oldugunu soruyordu (magazın gazetecılıgı ya da somut duşunme egüımıyle), aradakı asü farkın ne oldugunu merak etmıyordu Arada ka fark buyuk olasılıkla bılgı farkıydı ama daha da onemhsı duşunme farkıydı Bızım ınsanımız yenı bılgı talep etmıyordu, bılgıyı soyut duzeye taşımıyordu, dolayısıyla meslekte hıçbır ılerleme sağlamıyordu Deprem felâkeh sırasında ıkı olgu hepımızın dıkkaonı çekü Orgutlenme yetersızlıgımız, bılımsel yaklaşım eksıgımız (bu ıkısının bırbınne alttan alta bagb oldugunu knn yadsıyabılır') Orgutlenmede yetersızdık, felâkeün altından eşdost yardımıyla kalkmaya çalışıyorduk, ozellıkle başlarda 0 halde soyut duşunme nedır' Büışsel gelışım kuramcüanna gore soyut duşunmenın temel ozellıklen varsayımlarla akü yurutme ve olasüüdan dıkkate almadır Bır sorunu dogrudan gozlemlenebüen venlerle duşunen çocuklara karşıhk, soyut duşunme yapüanna sahıp olan ergenler aynı sorunu olasüüdar bağlamında duşunebümekteduler Soyut/formel duşuncenm en ayırt edıcı ozellıgı ışte bu olasüık yaklaşımıdır (olasüüc deyıp geçmeyın, "mutlak" olandan "muhtemel" olana geçmek zıhınsel bır devnmdır) Olasüüc anlayışını olçmek ıçın gelışnnlen bır olçekte şu tur sorular yer almaktadır Itar/a'da çok degerlı resımler, heykeller bulunmaktadır Dünyanın her yennden ınsanlann gormek ıstedıgı bu sanat eserlerını korumak gerekmektedır Floransada son zamanlardata seller bu eşsız eserlenn çoguna zarar vermışnr Deneklere Italyarüann bu eserlenn zarar gormesmden dolayı suçlu sayüıp sayümayacaklan sorulmuştur Somut duzeyde duşunen çocuklar hayır demışlerdır, suçlu olan hava ve yagmurdur (yanı "takdırı üahı") Soyut duzeyde duşu 703/17