Katalog

Yara tedavisinde gözden kaçanlar Yara tedavisinde yapılan yanlışlıklar tedavinin uzamasına neden oluyor. Oysa çok basit yöntemler sayesinde yaralar daha kısa süre içinde iyileştirilebHiyor. Zümrütten akisler A. M. C. Şengör Charles Darvvin'den bilimsel düşünme dersleri... 27 Aralık 183Tde Mafestelerinin Cemisl Beagle dunyanın etrafını dolay mak uzere Ingıltere'nin Plymouth lımanından demir aldığı zaman yolcuları arasında bulunan "gemının doğa bılıması" Charles Darwin henuz 22 yaynda, teşebbus ettığı tıp ve ilâhıyat eğitımlerinin her ikisinde de pek bir varlık gosterememi}, ya^amında tutacağı yol pek de belli olmayan gencecik bir adamdı. Gitmesıne baştan razı olmayan babasına gemide harçlığından fazlasını harcayabılırse ıkı misli akıllı sayılacağını soylediğinde, yetenekli ve deneyimli taşra doktoru Robert Darwin oğluna gulumseyerek "ama herkes bana senin çok akıllı olduğunu soyluyor!" cevabını vermıştı. fmahr snak ortamda daha çabak fyttefiyor Yara tedavi ıfode okmüu etkenler • DUzenU kan dolafimı • İM *» nemll ortam •IHknkr tarafından olutturuha btiyume faktöıierl • 010 dokımun yaradan te• Arvtabt w» vltamin takvlyed • Vara üzerinde baskınm tedavısı tıp oğrenımı sırasında genelde ender ele alındıgından, konu doktorlar tarafından da pek cıddıye alınmaz Bu nedenle tedavı sırasında onemlı hatalar ortaya çıkmakta Bırçok doktor yaralan kurutarak ıyıleşürmeye çakşır kı, bu yontem ıyıleşmeyı sağlamaktan çok tedavinin uzamasına neden olur Merhem veya benzen üaçlarla yapılan tedavılerse hastalardan çok üaç firmalannın ışme yanyor Yaranın uzerıne surulen antıbıyotıklerle hassas doku daha çok zedelenıyor "Tenturdıyot veya oksıjenlı su gıbı geleneksel antıseptkler de kronık yaralara yarardan çok zarar vermelenne rağmen nedense hâlâ yaygm olarak kullanılmaya devam edümekte" dıyor, Alman doktor Axel Kramer. ABD, Ingıltere, Iskandınavya, Fransa ve Italya gıbı ulkelerde, konuyla ılgüı bılım adam lan "Wound Care Centers" olarak ısımlendırılen toplantlardd bır araya gelerek yara tedavi sını tarnşıp yenı onerıler getırıyorlar Bu organızasyon sayesinde. ortaya çıkan başarüı çalışma lann etkısıyle Almanya'dakı doktorlar da ekıp çahsmasına yoneldıler Olumsuı etkenler • Dolafim bozukluğu • Yeteniz Oıümlenme (<Hyabet) • [nfekslyon • Yaramn loğutulmast, apn ucak tutulmatı ve kunıtulması • Proteln ve rltamin ekdkllğl • Yaradan temlzlenmeyen olO doku hsa surede ıyıleştırmısler Hastarun topugundakı yaraya uygulanan tedavi beş yıldır sonuç vermıyordu Oysa ayakkabısına yerleştırılen ozel bır tabanla yara sekız hafta ıçınde tamamen kapanmıştı Hastanın ayak pdrmakları uzun sure once amehyatla alınmıstı Bu yuzden de vucut agırlıgı topuguna geregınden fazla baskı yapıyordu Taban baskıyı azaltmıştı Amelıyattan sonra olusan yaralan onlemek ıçın de son derece basıt çozumler var Amehyat edüecek bolgedekı tuylerın operasyondan hemen once temızlenmesı ornegın enfeksıyonlan onlemekte Çunku tıraş edılen bolgede bırkaç saat ıçınde kuçuk ırın bırıkımlen ortaya çıkar ve bunlar genelde bısturıyle açılan yaraya bulaşır Hıcbır hasta sıgaranın tedavi suresıru uzattıgı konusunda uyarumıyor Oysa amelıyattan once ve sonra 23 hafta sıgaraya ara verıldıgınde hastalar daha çabuk lyıleşıyor Yaralann sıcak tutulması da onemlı Kalıfornıya Unıversıtesı'nden (San Francısco) Thomas Hunt uzun surelı operasyonlarda, hastalan, ozel battanıyelere ("bear huggers") sardıklannı soyluyor Yaralar da yun çorap ve muflonlu çızmelerle sıcak tutuluyor Amerıkalı ve Avusturyah bılım adamlannın araştırmalarına gore yaralann sıcak turulması enfeksıyon rıskını %50 oranında azaltmakta Hastanelerde doktor kontrolu ıçın sargüann onceden açılması da onenlmıyor Çunku yaranın soguması ıyıleşme surecını bırkaç saathgıne durduruyor ve bu da enfeksıyon rıskını arünyor (nod) "Herkes" haklı çıktı. Bu genceak adam, 1837'de Ingiltere'ye geri geldiğinde bırinci sınıf bir doğa bilimci olup çıkmıştı. Evrim kuramı onun bilımin kalıcı hazınelerine kattığı tek mucevher değildir. Paslfik Okyanusunda yol alırken karsılaşılan sayısız atoller (dairemsi mercan adaları) genç adamın dıkkatıni çekmıştı Bu garip yapılar nasıl oluşuyordu? Mercanların kuçuk hayvanaklar oldukları, yaşayabilmek için mutlaka guneş ışığına ihtıyaçları olduğu, bu nedenle de yaklaşık 200 metrenin altında yasayamayacakları bılinıyordu. Atollerin dairesel şekillerı, bunların denız altı yanardağlarının kraterlerınin kenarlarında buyumuş mercan kolonileri olduğu fikrini doğurmuştu. Geminin kupestesinden yanından geçtikleri atollerin ve içlerindeki turkuaz lagünlerin doyulmaz guzelliklerinın buyusu içinde Darwin, bu teonyi dusunuyordu: Her bır atol, bir krater! lyı de nıçin tum kraterler "tesadufen hep denız seviyesınden yalnızca ikıyuz metre derinlikteki alan içinde bulunsunlar?" Haydi diyelim ki deniz dibinin engebelerinden oturu bu böyle olsun. Peki, ya set resifleri denilen ortada bir kara parçasını çevreleyen atol benzeri mercanlar? Ya saçak resifleri adı verılen ortadaki bir karaya doğrudan bağlı gelişenler? Hele set resıflerinın açıklanması için herkesin kabul ettiği kurama gore ortadaki karanın etrafında bır de krater bulunması gereği? Ya Avustralya'nın tum kuzeydoğu sahilı boyunca uzanan o binlerce kılometrelık dev set resifı? Onun da mı krateri var? Bazıları mercanların sualtı dağ zirvelerinde oluştuğunu savunuyor bu tür dümduz mercan setlerini veya atol sıralannı görunce: O dağ sıralarının tepeleri hep aynı seviyede miydı? Nerede boyle bir dağ silsilesi gorulmuş ki? Kafasında bu sorular uçuşan genç, diyor ki, atollerin hepsının deniz seviyesinde bulundukları açık, daha yukarı tırmanmıyoriar. Bazı yerlerde yukselmış resif ler var: Onlardaki mercanlar olmuş. Bugunkü dairesel mercan adalarında deniz dıs kısımda hızla derinlesiyor, atol lagunleri ise hep sığ. Diyelim ki bunlar tepe yukseklikleri çeşitli olabilen bir dağ silsilesinin yavaş yavaş deniz dibine çokmesıyle oluşmuş olsunlar. O zaman ne olacak? Denizin içine dalan tepenin çevresıne once saçak resifleri oluşacak; tepenin çökmesi devam ettikçe bunlar sırayla once set sonra da tepe tamamen sular altında kalınca atol resiflerine dönuşecekler. Çokme ne kadar devam ederse etsin, resıfyalnız 200 metre derinlikte yasayabildiğine gore her mercan nesli bu derinliğin altına çoken ve ölenlerin kalıntıları üzerınde yaşamağa ve kireçtaşından iskeletlerini yapmağa devam edeceklerdir. Bu yeni teoriyi geliştiren genç, hemen onune hantalan alıyor. Bir de bakıyor ki atollerin olduğu yani kendı kuramına gore çokme olan yerlerde faal volkanlar yok denecek kadar az, halbuki daha once gorduğu, Guney Amerika Andları gibi yukselen yerlerde yanardağdan geçılmiyor. Hemen bir yukselen ve alçalan alanlar haritası hazırlıyor ve yanardağların dağılımıyla birlikte bunların yer kabuğunun dinamizmine işaret ettiğini vurguluyor. Darwin'in mercan adalarının koken ve gelişimleri hakkındaki kuramı 196O'lı yıllarda gelişen levha tektoniği kuramıyla yepyeni ve büyük bir destek daha kazandı. Birkaç gozlem ve bunların çok sıkı bır mantıksal analizinden tureyen bu kuram Darvvin'e "butun imkânsız sıkları temızlersen, geriye kalan ne derece olanaksız gibi gorünse de doğrudur" diye ıfade edilebılecek olan "dıslama kuralı"nı ılham etmisti. Ama yıllar sonra kendisinin deniz taraçaları diye yorumladığı Clen Roy'un "paralel yolları" denen taraçalarının aslında buzul gollerı tarafından oluşturulduğunu Agassiz kanıtlayınca, Darvvın bılimde "dışlama ilkesine" de guvenmenin doğru olmadığını anladı ve bunu açık kalplilikle itirafetti: "Insan doğada hiç kimsenin o ana kadar gormedığı sureçlerin olabileceğini asla unutmamalı." Işte bıyolojik evrım kuramı, boyle deneyimli bir dusunce ustasının, gelmiş geçmiş en buyuk doğ bılımalerden bırı olmakla kalmayıp, aynı zamanda buyuk de bır bılim felsefecısı olan bır kişinın urunudur. Darwin'in duşunce berraklığını ben geçmıste duşuncesini yakından tanıdığımı sandığım yalnız iki ınsanda bulabıldım: Albert Einstein ve Mustafa Kemâl. Önce ölü doku temizliği Tubıngen Unıversıte klınıgındekı ekıbın uyguladığı yontem aslında gayet basıt once olu doku temızlenıyor Bu ışlem sırasında hauf bır kanama oluştugunda buyume faktorlen çozuluyor Bu faktorler yenı dokunun olusmasını saglar Yarayı yıkayarak temızlemek de enfeksıyonlan onler Çunku nem ve sıcak kan dolaşımını harekete geçırdığınden yara daha çabuk ıyıleşır Tabıı yaranın neden ortaya çıktıgını bulmak da çok onemlı Tubıngen dekı yaralı hastalar genelde bu şeküde tedavi edılmekte Yalnızca d e n transplantasyonu gerekuren bazı ozel durumlarda amehyata başvuruluyor ' Yenı yontem eskılen ne gore %7080 daha başanlı" dıyor Stephan C o e r p e r . Tubıngen dekı doktorlar dıya betlı bır hastarun ayağındakı yarayı da Doktorlar dlz operasyonu sırasında: Amellyat bölgesln dekl tüyler operasyondan hemen önce temlzlenmell. 716/S