Katalog

Hayvansal tutkular 2 S ınirbüim uzmanlanna gore temel duygulann kokeru beynm lımbık sıstem adıyla büınen, evnmsel açıdan oldukça eskı bır bolumune ozelhkle de amıgdala adı verüen badem bıçımmdekı yapıya uzanıyor "Duygusal" beyın adı venlen ve kokulann daha ıncelüdı bıçımde çozumlenmesıne olanak tanıyan bu yapıya balıklar, üayaşayışlüar (amfıbyum), sunmgenler, kuşlar ve memelılerde rastlanıyor Amıgdala ışlenmemış, ham duyusal bılgıyı talamus'tan alıyor ve bır dızı smırle beyın sapına bağlanıyor Boylece, beden hızla eyleme geçme olanagına sahıp oluyor Hız yaşamda kalabüme açısından can ahcı bır onem taşımakla bırbkte, temel duygular esnek olmadıklanndan oturu kımı zaman olumsuz bır nıtehk de taşıyabüıyor Işte ıkıncü duygular bu noktada ustunluk saghyor Bu duygular beyın korteksındekı daha ıncebkli merkezlen ügılendınyor ve bıreyın belh durumlarda sergüeyecegı farklı eylemlerın yararlanm tartabılmesme olanak tanıyor Insanlar dışında hangı hayvanlann duygulannı büınçlı bır bıçımde yansıttıklan büınmıyor Ancak ınsanoğlundakı 'duyumsanan duygular" adıyla anılan duygularla ılıntılı yapı ve bıyokımya başka hayvanlarda da aynen bulunuyor Duygu yuklu tek canlı turu olmadıgımızı kabul ettik dıyelım, o zaman bunun sınırlannı nasıl belırlemek gerekıyor? En son elde edüen bulgular duygusallıgı ılk yaşayan hayvanlarm surungenler olabüecegını ortaya koyuyor Geçen yü Kanada Laval Unıversıtesı'nden M i c h a e l Cabanac ıguanalarm duyusal hazlan en ust duzeyde yaşamaya çabaladıklarmı, yıyecek bulmak ıçın soguğa çıkmaktansa, sıcakta kalmayı yegledıklerını ortaya koydu Sıcak bır ortamm tadını çıkarurlarken ıse, ıguanalarda "duygusal ateş" ve kalp auşının hızlanması gıbı ınsanlarda ve otekı omurgalüardakı hazdan kaynaklanan fizyolojık degîşımlere tanık olundu Gorunuşe baküırsa omurgalılann buyuk bır bolumu haz duygusu karşısında devınıme geçıyor ve bu durum oynaşma sırasında çok daha belırgın bır bıçımde sergılenıyor Hayvanlarm oynaşırken buyuk bır haz duyduklan su goturmez bır gerçek Genelhkle suyun ıçınde cınt atan yavru yunuslar kendüennı akıntıya kaptınnaktan da keyıf ahr gıbıler Yaban sıgırlannın kayak yaptıklan, donmuş yuzeyde kayarken sevınç çığlıklan attıklan bılınıyor Bu hayvanlarm yaşamın tadını çıkarttıklan goruluyor ve kımı norobıyolojık bulgular da bunu desteklıyor Bovvlıng Green Eyalet Unıversıtesı'nden Jaak Pank•epp farelerın oyun sırasında kendüeruıden geçtıklerını gosteren kanıtlar elde ederken, Pennsylvanıa Gettysburg College'dan Steven Siviy'ın bulguları oynaşma beklentısı ıçındeyken farelerin beyinlerindekı dopamın duzeyının de arttıgını ortaya koyuyor Insanlarda da kendmden geçme ve dopamınde yukselme gıbı etkılerın haz duygusuyla üıntilı oldugu belırtüıyor Oyun, yavrulann bagımsız bırer bırey olma surecınde yaşamlannı surdurebümelen ıçın gereklı yetüen edınmelerıne olanak sağladıgından, gehşmede onemlı bır yer tutuyor Hayvanlar keyıf aldıklan ıçın oyun oynuyorlarsa, o zaman oyunla bağlantılı olumlu duygular da, Upkı savaş ya da kaç benzen tepkı gıbı evnmsel bır yarar da sağlıyor Hayvanlar arasındakı romanük sevgıyı andıran duyguya bır açıklama getırılırken de benzer bır goruşten yola çıkılıyor gostermezler Kımılen cesedı canlandırmaya bıle kalkıştıgı gıbı, onu parçalanıncaya dek beraberlennde suruklerler Yavrulannın katü balınalar tarafindan yendıgıne tanık olan ayıbalıklan korku ve acı ıçınde ınlerler Yunuslann cansız yavrulannı canlandırmaya kaUoştıklanna sık sık tanık olunmustur Prımatlar konusunda uzman Jane Goodall, Gombe Stream Ulusal Parh'nda yaşayan Fbnt adındakı sekız yaşmdakı erkek şempanzenın annesınm olumunden sonra bır koşeye çeküdıgıne, yemeden ıçmeden kesılerek sonunda yaşama veda etugıne tanık oldu Fıller olu doğan yavrulannın başında gunlerce yas tutarlarken, annelerı olen yavru uller de gecelen sık sık çığlıklarla uyanırlar Gorunuşe bakılırsa, kuşlar bıle acı çehyorlar Nobel odullu Konrad Lorenz, "Eşını yınren kaz John Bov/lby'ın 'lnfant Gnef = Çocukta Keder' adlı kıtabında belırttıgı kuçuk çocuklara ozgu tum belırulen gostenr," dıyor Sevdıgınden yoksun kalan kaz tıpkı sevdıgınden yoksun kalan bır ınsan gıbı davranabılır, ama acaba acıyı ınsanın duyumsadıgı bıçımde mı duyumsar? Insanlann duygulannı nasıl yaşadıklan konusuna henuz dirimsel bır açıklama getıremedıgımızden bu soru ya da bır yanıt gehrmek çok guç Iowa Unıversıtesı'nden Antonio D a m u i o "Olanlann Yarattıgı Duygu' başlıklı kıtabında beynın kımı bolumlennın hem bedenımızm ıçsel durumunu, hem de bızlen etkıleyen dış nesne ve durumldn saptadıgını one suruyor Damasıo duygulara eşlık eden bedensel sureçlerın yalnızca bırer yan urun degü, duyguları ureten duzenegın bır parçası olduguna ınanıyor Damasıo'nun bu goruşu dogru ıse, o zaman bu açıklama kımı hayvanlar, ozellüde de bıze en yakın olan prımatlar ıçın de geçerlı olabüır Omegın, şempanzeler âşüc olmayabüırler ama, utanma gıbı bıreyın başkalannın ne duşundugunu merak etmesını gerektıren, bır dızı duyguyu yaşadüdarı goruluyor Goodall utanan şempanzelere taruk oldugunu düe geürıyor Genç bır erkek şempanzenın başka bır erkegın onunde bır dalda sallanarak caka sattıgına, dal kırüıp da kafa ustu yere dücüınce genç şempanzenın çevresıne bakınarak gorulup gorulmedıgını anlamaya çakşügına, ardından başka bır ağaca ürmanarak karnını doyurduguna dıkkat çekıyor Bızlerle olan benzerlıkleri çok açık olmasa büe, hayvanlarm da duygulan oldugunu kabul edersek, o zaman onlara nasü davrandıgımız konusunda da onemlı ıpuçlan elde edebılırız Hayvanlara duygudan yoksun, mekanık canlılar gozuyle baküdığmda, ınsanlar onlara kolaylüda bır mal gıbı davranabılır ve ıstedüdennı yapabüırler Gelgelelım, hayvanlara duygu yuklu canlüar olarak yaklaşngımızda, onlara acımasızca ve duşunmeden' yaptıklanmıza haklı bır gerekçe bulmamız çok daha guç olur Hayvanlann bırçogunun, bızlerden çok farkL olsa da, yogun duygularla yuklu bır yaşamlan oldugu olasüıgma sırt çevırmemız durumunda bu olaganustu gezegenı bırhkte paylaştıgımız canlüann yaşamlanyla ügüı aynnnlan ogrenme olasüıgını da yıtırmış oluruz Rlta Urgan New Saenüst 29 Nısan 2000 Kuşlar aşık oluyor Belkı anlar degü, ama kuşlar kesınlıkle âşık oluyorlar Yülarca kuzgunlan ınceleyen Vermont Unıversıtesı'nın onde gelen dırımbılımcderınden Bernd Heinrich e gore bu hayvanlar âşık oluyorlar "Mınd of the Raven KuzgununAkh" adlı yapıtında Heinrich, 'Kuzgunlar uzun sure aynı eşe bağlı kaldıklanna gore, sanırım tıpkı ınsanlar gıbı âşık oluyorlar" diyor Aralannda guneye ozgu balınaların da oldugu bırçok hayvan turunde romantık aşkm kur yapmayla çıftteşme arasındakı zaman dılımı ıçınde gelışngı sanüıyor Bu sureç ıçınde her ıkı taraf da, kendüerını bırbırlerıne kanıtlamaya çalışırcasma uzun zaman alan ve oldukça zorlu torenler sergılıyor Ganp ama, ınsanogluna en yakın canh turu olarak bılınen şempanzeler gorunuşe baküırsa âşık olmuyorlar Insanlarda romantık aşkın evrımsel bır oncu olmadan ük kez ortaya çıkmış oldugu duşunulemez Bırçok kuş ve memelı ınsanogluna ozgu aşkm temehnı oluşturan ortak bır beyın sıstemıne ve kımyaya sahıp Soz gelımı, erotık duygular besleyen, aşkm agına duşmuş ınsanlarda ve cınsel bırleşme beklentısı ıçınde olan kemırgenlerde dopamın duzeyı yuksehyor Dahası, memelıler kur yapma ve cınsellıkle ılıntılı olan ve hıpofız bezı tarafmdan uretılen oksıtokın afllı bır hormon da salgüıyorlar Kuş ve surungenler de benzer ışlevı olan vasotokın adlı bır kımyasal salgılıyorlar Tum bunlar hep bırlıkte degerlendırıldıgınde en azından kımı hayvanlann romanük aşk yaşadıklanna kesın gozuyle bakılıyor Aşkın yarattıgı duygulard a n b ı n d e sevüenınyıhrümesısonucunda yaşanan acıdır Kımı hayvanlar ınsanlarda acıyla bagdaştırüan turde ozelhkler sergüerler Genellıkle bır yas donemı yaşanır Yaslı hayvanlar bu donemde kendı kabuklanna çekılıp felce ugrarmşçasına gozlerını tek bır noktaya dıkerler başkalannın ıletışım kurma ya da onları yatıştırma gırışımlerını yanıtsız bırakırlar Yemeden ıçmeden kesüırler ve cınsellığe ügı 713/24