Katalog

Otolara aşınmayan balata Mercedes'in yeni seramik balatalan (fren diskleri) neredeyse otomobilin ömrü boyunca kullanılıyor. Zümrütten akisler 1 A, M. C. Şengör Türkçem hakkında Cumhuriyet Bilim Teknik Yayın Yönetmeni Orhan Bursalı bana belli aralıklarla okuyuaılanmdan gelen mesajlan iletiyor. Bunların bazıları yazıhnmda kullandığım Türkçe hakkında. Birkaç okunım dilimi "eskı" bulduklannı yazıyorlar, "eski kelimeleri" niçin kullandığımı soruyorlar. Zümrütten Akisler köşesinin ilk yılının makalelerini topladığım Zümrütnâme başlıklı kitabımın (Yapı Kredi Yayınlan, 1999) önsözünde dil hakkındaki görüslerimi ve kullandığım dilin özelliklerini anlatmıştım. Burada bunlarıbelki daha da açık olaraközetlemekte fayda olduğu kanısındayım. Kanaatimce, dil yalnızca bir araçtır: insanın kendini ifade araa. Karl Buhler'in isaret ettiği gibi, bu aracın üç temel islevi vardır: 1) ifade, 2) isaretleme ve 3) betimleme. Karl Popper bu uç isleve bir de tartısma islevini eklemiştir. Dil, yazılı ve sözlü olarak gelisir, fakat en büyük gelismesini tum toplumlarda hep yazılı ortamda gostermistir. Bir toplumda yukarıda sıralanan islevler yazılı ortamda ne denli yaygın olarak kulhnılırsa, o toplumun dili o nisbette homojenlesir ve gelişir. Böyle gelişmiş dillere en iyi ömekler 15. yüzyıl ortasından beri matbaayı çok yaygın olarak kullanan Avrupa toplumlannınkilerdir. Çince ve Arapça ise Avrupa toplumu difindekilerin en gelismifleridir. Osmantı toplumunda dil yazılı ortamda yaygın olarak kullanılmadığı gibi, toplumun büyük bir kesimi tarafından iskvkrinin de sadece ifade ve işaretleme ik ilgili otonlan kulhnılmıstır. Bu nedenk dü yaygın olarak cahil zümrenin basit düfünce ve his dünyasını dile getiren bir aroç olmanın ötesine gkkmemi}, daha zengin bk ifadeye ihtiyaç duyukm bireysel durumhrda ise gendSkk Arapça, Farsça, daha sonra Fransızca gibi daha gelismis dillerin kelime haznelerinden, cümle kunıluslanndan, hattâ kavram zenginlikkrinden yararianılmıstr (Divan ve Serveti Fünun edebiyatı bunun ömekkriyle doludur). Ancak bu kelime ve yapı öğesi devsirmeleri, bireykrin anlık ihtiyaçlanna göre yapılmış olduğundan ve entelektüd bir dil kulkmımı gerektiren toplumsal bir (aaliyetin parçası olarak yapılmadığından, hiçbir zaman yaşayan ve gelişen bir dilin dokusunu ohısturmamsbrdır. Osmanltca diye bahsedilen yamalı bohçanın sorunu, bu sekilde birbirinden kopuk kat edilmls özel dillerin rastgele bir topluluğu olmasındadır, yoksa yabana dillerden aldığı kelime ve yap4 öğelainin çokluğunda değil. Sözlüğündeki 600.000 kdimenin çoğu ait olduğu Germen dil ailesinin dısından gelen Ingilizce, bunlan temizlemeğe kalksa kullanılamaz bir dil haline gelir. Ingilizce'de pek çok kelime hattâ Lâtince tamlamalar halindedirl Ingilizce'nin gücü, saf bir dil olmasından değil, o dille yaratılmış olan muazzam entelektüel hazine nedenryle Ingilizce'dekı tum kelimelerin artık Ingilizce konuşan insanlann " düsünsel malı" olmus olmasındandır. Aynı şey Almanca ve fransızca ıçin de geçerlidir, veya Italyanca ve Rusça için de. Atatürk'ün dil devrimi, Osmanlıca denen yamalı bohçadan kurtulup, kullanılabilir, akılcı bir dil gelistkmek için yapılmış, bunun Için de harf devrimi ve okumayazma seferberllğl He güclendirilmistir. Bunun, ne yazık ki 19321936 yıllafinda, kısmen Atatürk'ün bir Türk milleti (yani Osmanlı toplumunun tersine, bir arada yasayabilecek kadar yeknesak bir toplum) yaratma gibi olumlu çabalannın, kısmen de ne kadar olumsuz olduklan Ikind Dünya savasında pek acı bir şekilde görülmüş olan etnik milliyetçi/ırkçı akımlann etkisinde tasfiyecillğe ve 'özTürkçeciliğe' yöneldiği muhakkaktır. Ancak Atatürk bunu, dili geliştirmek yerine tahrip edecek bir istikamet olduğunu görerek daha sonra terketmıstir. Bu gaynbilimsel yol, onun ölümünden sonra ancak belirli bazı uç gruplar tarafındarı izlenerek dil devriminin bir uygarlık dili oluşturma amacı yok sayılıp devrim tasfiyedlik ve özTürkçecilikten ibaretmis gibi sunulmağa çalısılmıstır. • Dil devriminin gerçek amacını en iyi anlayanlardan ve en atesli taraftarlarından olan büyük dâhiHasanÂII Yücelbakanlığı esnasında tasfıyeciliğecephe alarak bunun taraftarlannı Türkçe yerinetasfiyeciliğin partizanlanndan Nurullah Ataç'a atfen 'Ataç'ça'konusmakla itham etmistir. Imece'nin ikinci sayısındaki yazısında, yani öldüğü yıl, HasanÂli batı ve doğuyu Fransıca ouest ve est, sark ve garbı da orlent ve occldent karşıhğı kullanmayı teklif ediyor. Bir başka yazısında hürriyet yerine özgürlük'ü kullanmam diyor, çünkü hürriyet kelimesine bağlı pek çok tarihi kavram hatta his vardır! Hürriyeti atarsak bilincimizi onlardan temizlemiş oluruz, ki bu asla yapılmamalıdır diye düşünüyor. Katılmamak ne mümkün? Çünkü dilde devrim, tam bir kültürel devrimin parçası olmadıkça yapılamaz. Tam kültürel devrim ise ancak tarihi tamamen unutmakla olabilir ki bu da asla mumkun değildir. Benim kullandığım Türkçe, dilin yukarıda belirtilen dört işlevine en iyi cevap verecek sekilde olmak amaandadır. Hiçbir politik etki altında olmamasına özen gösterdiğim Turkçemin ses içeriği, bilebildiğim kadanyla, Istanbul lehçesinin bu yüzyıl baslannda konusulan seklindeki gibidir (yani ebeveynimin öğrendiği, Türkçe büyük ses uyumuna hapsolmamıs Türkçe). Kelime haznesi, Türkçeninki bunun içine pek çok azınlık kelimesi ve tamlaması da dahildirduyabildiğim ve okuyabildiğim zenginliğinin tamamını ayınm yapmadan (yani Arapça, Farsça, Fransızca, Yunanca, Italyanca, Ladino, Sefardim vb kokenli kelimeleri ayıklamadan) kapsar. Ben konuşurken ve yazarken böyle bir Türkçenin ortaöğretim düzeyinde verildiğini varsayarak konusur ve yazarım. Kelime bilgisi bu düzeyin altında olan (benim de yaptığım gibi) sözlüklere sıkça basvurarak bunu genis' letebilir. Düsüncenin en önemll araa olan dil, hiçbir nedenle fakirlestlrilmemelidir. Bu nedenle ben Ataç'ça konuşmam ve yazmam, dilimi meselâ bir Azra Erhat'ın dilinin yoksulluğuna ve yapmaaklığına düsürmemek için gayret ederim. Dilin tüm zenginliğini hiç kuskusuz toplumun pek küçücük bir kesimi olan entelektüel elit kullanabilir(Geçenlerde Zülfü Livaneli, Victor Hugo'nun eserlerinde 40.000 kelime kullandığım yazmıstıl). Ama toplumun kendisini yuceltmesini beklediği elit de iste o kesimdir. Benim kisisel amacım da o ideal elite ve o ideal dile kavuşabilmektir. M ereedesBenz fırmasının urettigi en son otomobü modehnın reklamında kullanılan 18 olü sınek, fizik kurallannı adeta altust ediyor Normalde on cama yapışması gereken sınekler bu reklamda otomobilin arka tamponuna çarpıyorlar. Ancak reklamda verılmek ıstenılen mesaj, bu üa kapılı spor otomobilin devmdırıcı gücu degıl, çünku burada anlatılmak ıstenılen çok daha farklı bır şey Mercedes CL SS AMG Fl Limited Edition, seramik fren disklı ılk otomobü turu Frenleme mesafesı o kadar kısa kı olçülmesı bıle neredeyse olanaksız. Dıger dokum dısklerıne gore ısıya daha dayanıklı olan seramik dıskın en onemh ozelliğı ıse kesinlıkle aşınmıyor oluşu Hıghtech porselenden uretılen fren diskleri yaklaşık 300 000 km, yanı bır otomobilin kullanma suresı boyunca aşınmadan kullaralabılecek. "Olumsuz frenın" keyfiru tabiı la çok az sayıda muşterı çıkarabilecek Çunku tanıtımı yapdan modelden yalnızca 55 adet uretilmesı planlanmış Modelın şu sıralar yayımlanmakta olan üa sayfalık reklam ılanı aslında Mercedes fırmasının bır zafer kutlaması sayık Fırma beş yıldan bu yana Porsche ıle çok buyuk bır rekabet içındeydı Stuttgart spor otomobı' ir^Vırı Porsc he de bu yüın sonlanna dogru ilk seramik fren dıskını (en az 10 000 Alman markı değennde) 911 Turbo modelıyle sunmaya hazırlanıyor (oto fıyatı 234 000 Alman markından ıtıbaren başhyor) Janün arkasına yerleşunlmış san fren kasnagı markanın özel işaretı olarak parlayacak Fıkır telıf hakkı ıçin yurutulen amansız mucadele ıçin "Şımdiye değin hiçbir uründe boylesıne buyuk bır patent savaşı yasanmamıştı" dıyor Porsche şefı Roland Martin. "Bu tumüyle bır presrıj savaşı" Seramik fren dıskının 1700 derecelık unnlarda ancak bırkaç gun ıçinde uretilebilır olması da ayn bır mesele tabiı Seri uretim ıçin bu surenın birkaç dakıkaya indrnlmesı gerekıyor Yanş arabalan tasarımlan ıçin gereklı olan ozel fren diskleri seramik disklerden daha basıt bır yapıya sahip olmalanna ragmen, bırkaç sene oncesıne kadar ancak ıkı buçuk ayda uretılebiliyordu Aslında muhendısler yarış teknıgını doğrudan dogruya sokaklara taşımak istemıslerdı Yanşlarda kullanılan ve karbon hflerden uretılen fren dısklerı 200 derecelık bır ısıda kullanılabihr bir surtunme yuzeyı oluşturabıliyorlar T&sanmcüar karbon lıflerını sılısyumla bırlıkte fırınlayarak daha saglarn bır seramik turu elde ettüer Sonuçta şımdiye dek elde edılebılen en sert urunu buldular Dıskler yalnızca elmas uçlu aletlerle ıslenebilıyor Elde edılen madde o kadar sert kı, dıger tum malzemeler hsa surede korelebılır Mercedes Cl 55 modelinden ılk aşamada 55 adet uretmeyı planlar ken, Porsche yüda 2500 seramik fren dıskı pıyasaya surmeyı hedeflemekte Mercedes frrmasıysa ancak onumuzdekı yü serı uretime geçecek Nilgün Özbaşaran Dede Kaynak Der Spıegel 27/2000 Mercedtî CL 55 AMG Fl Umlted Edition: adım önde. Yanfta bir 707/5