Katalog

Trafik ve etik T urkıye'nin başta gelen toplumsal sorunlanndan olan trafik kazalan tum onlemlere rağmen bınlerce can almaya devam edıyor Trafik kazalannın onune geçmek ıçın çeşıtlı onen ve uygulamalar surerken bunlann çok fazla etküı oldugu ıddıa edılemez Kazalan onleme ıçın yasal yapünmlan artırmak, egıumı guçlendırmek gıbı onerıler gelırken pratıkde bunların gerçekten ne kadar etkılı olabüecegı büımsel olarak fazla ırdelenmemektedır Burada asıl dıle geürmek ıstedıgım toplum duzeyınde trafikle ügılı herhangı bır etık tavnmızın olmamasına ılışkındır Bır başka ıfadeyle, trafige üışkın benımsedıgımız/sahıplendıgımız herhangı bır etık deger gunluk hayatımızda yer almıyor Bu, ozellıkle surucu ve araç kullanımına üışkın cıddı bır eksıklıktır Trafige üışkın evrensel nıte lıkte etık degerlerın bulundugunu ıddıa etmek guç mu? dur Batı dunyasının gunluk yaşamında boylesı degerlerın varlıgını araştırmak ügınç bır çalışma olabüır Ama trafik kazalannda çok sayıda ınsanını yıtıren bızler ıçın bu tur tutum ve davranışldnn son derece onemlı oldugu anlaşümaktadır ve trafik konusunda bızlenn acüen bazı eük değerlerı gehştırmemız gerekmektedır Hukuk kurallarının ardında toplumsal gereksınımler vardır Bu gereksınımler kendını çok zaman etık degerler şeklınde temsıl eder Yasal duzenlemeler de bu etık kaygdangıdeımedeışlevgorur Orneguı ınsanlıgın tarıhınde her zaman kotu bır davranış olan hırsızhk ya da cana kıyma yasalaı tarafından cezalandırüıı Yanı yasal duzenlemeleım ardında bır de etık alan vardır Hırsızhk yapan bı rı yalnızca yasal cezaya çarptmlmış olmaz aynı zamanda toplum ıçerısınde etık yonden ayıplanır, kınanır aşagılanır dışlanır damgalanır Denebılır kı bazı yasal duzenlemelerın ardında etık degerler dunyasını goremeyebılırız Dogrudur Işte bu noktada venlebılecek omeklerden bırı de kuşkusuz trafik kurallandır ve vurgulamaya çalıştıgımız can alıcı nokta da zaten burasıdır Trafik kurallarını ıhlal ederek suç ışleyenler toplum ıçmde bu suçtan dolayı ayıplanmazlar, kınanmazlar, dışlanmazlar Bır başka bıçımde ınsan olduren kışı toplumda nefretle anüırken trafik aracüıgıyla olume neden olan kışı ıçın aynı durum soz konusu degüdır Bu nedenledır kı trafik suçu ışlemek kışüerı kendı ıçlerınde vıcdanı bır sorgulamaya, bır ıç çatışmaya, utanma duygusuna ya da etık bır sıkıntıya goturmemektedır Bır başka suçu ışlemesı halınde kışının duyabüecegı ıçsel ya da manevı ızdırap, trafik suçu ışlendıgınde soz konusu degüdır Trafik suçlan yalnızca hukukı bır ceza olarak kabul edılmektedır Suçu ışleyenler çarptınldıklan maddı cezayı odedıkten sonra ne kendı ıçlennde ne çevrelerınde hıçbır etık yorum ve degerlendırmeyle karşı karşıya kalmamaktadır Ceza hapıs cezası bıle olsa kışı hapısten çıkuktan sonra her şey sona ermektedır Oysa bır başka suçtan ceza yıyen ıse hapısten çıkmış bıle olsa omur boyunca ışledıgı suçun yukunu omuzunda taşımaktadır Goruluyor kı trafik suçlan yasal yonden kontrol altında, ama enk açıdan boş bır alanda varlıgını surdurmektedır Bunun anlamı kazalan onlemede yasalan ne kadar yenı baştan duzenlersenız duzenleyın, cezalan ne kadar artınrsanız artınn ya da egıtımı ne kadar yukseltırsenız yukseltın ıstedıgınız olumlu sonucu alamayacagınızdır Ulkemızde trafige üışkm hata ve suçlanndan dolayı bırakın ınsanlan kınamayı bu davranışlann ınsanlar ıçın gurur verıcı davranışlar oldugu bıle soylenebüır Bır çok trafik suçunu ışlemek ınsanlanmızın toplum ıçerısınde kendılerını ovebılecek ıftıharla çevrelerıne anlatabıleceklen ya da kendı becerılennı sergıleyebüeceklerı bır olgudur Ornegın gerçekte msanı bır suç olan suratlı araç kullanmak bızlenn ovunçle soz edebüecegı bır davranıştır Suratlı araba almak, yasal suratı aşarak surmek Ankara'dan Istan707/16 bul'a çok hsa surede varmak bizler ıçan bırer gurur vesilesıdır Toplum hayatımızda surat konusunda bırakın ayıplamayı, aksı yondekı davranış, yanı suratlı araç kullanmamak kısıler ıçın eş dost arasında "presuj" kaybı olarak bıle algılanabüır Insanlar surat sınırlanna uyarak araç kullandıklannı gururla anlatamazlar Surat sınınnı aşmayan otobus şoforune kızarak nıçın yavaş gıtuğını soran bızler degıl mıyız ? Ya da alkollu araç kullanmanm bu ulkede "ayıp" oldugunu kım soyleyebılır Aşın alkollu oldugu halde dıreksıyona geçen ınsanlan şımdıye kadar ayıpladık mı ? (ya da hıç ayıplandık mı') Alkollu araç kullanmanın ne anlama geldıgını daha dogrusu nıce cana bır olum hazırlıgı oldu? gunu bümıyor muyuz Oyleyse nıçın alkollu araç kullananlan ahlaksızbkla anmıyoruz kınamıyoruz dışlamıyoruz, damgalamıyoruz Trafikle ügılı yaptklanmızın euk degerlerın dışında kaldıgını gosterecek çok sayıda ornek venlebüır Boylesı bır ortamda Trafik ve eük" başlıgının büe çok şaşırtıcı olabüecegını büıyorum Hatta bu konuda toplum hayatımızın aksı yonde yol aldıgı büe ıddıa edüebüır Trafikte kurala uymamak oyle bır hal aldı kı sarüa burada soyledıklerımızm tersı yonde "euk" degerlerın gelışmekte oldugundan soz edüebüır hale geldı Tahmın edıyorum kı kırmızı ışücta durdugu ıçın ıküem yaşıyan suruculenn varlıgından hatta sayüannın hızla arttıgından dahı soz edüebüır Çunku arkadakı aracın "yuru 1 ' şeklındekı uyarısı karşısında büdıgınız kuıalın dogrulugundan şupheye duşebüır ve "kırmızıda durdugum ıçın acaba arkadakı araç sahıbı benım yuzumden ışıne geç mı kalacak 91 ' şeklındekı etık bır ıç çatısmaya duşebüırsınız Yadaışıtecegınız 'hakaretı' duşunerek kendınızın aüenızın etık konumunu korumak ugraşıyla zaten euk bır anlam ıfade etmeyen bır kuralı (yanı trafik kuralını) rahatça çıgneyerek kendınızı daha huzurlu ve guverüı hıssedebüırsınız (aksı takdırde adama karşüüc venp vermemek durumunda etüc bır ıç çaoşma yaşayabüırsınız) Sonuçta, bızlenn trafik konusunu ınsanı degerlenmız boyutunda etik(ahlakı) bır alana çekmemız gerekmektedır Bunun en başta gelen yollanndan bın konuyu sahıplenmemız ve ıçselleşurmemızdır 0 zaman kurallara uyulur, cezalar anlamlı hale gelebüır Yoksa "trafik canavan olmayın" dıyerek olup bıtenlenn kendımızle ügısı yokmuş gıbı dıslaştırarak degıl. ESKipiLDE SÖZCÜKLERE SAVUNMA Sayın Haha Alpar ve kendısının goruşunu paylaşan dığer bırkaç okuyucuma toplu bır cevabı bugunku "Zumrutten Akısler" koşemde sunuyorum Reha Bey'ın düımın nıçın oyle oldugu sorusunun da cevabı orada Bu kısa notta ıse, tasfiyecüıgın dü ıçın oluşturdugu tehhkelere Sayın Alpar'ın lıstesını kullanarak ornek verecegım Sayın Alpar'ın onerdıgı eşıtlıkler ıçınde şu çütler de var heves=ıstek, nzası=ıstemesı, son çıfhn sonlanndakı genıuf ekını kaldıralım nza=ısteme, ıstek»ısteme olduguna gore şımdı 9 heves mı ısteme, nza mı ısteme Mekanızma=duzen pekı 9 kaoük mekanızmayı nasü soyleyecegız 'Kargaşdlı duzenek" mf Duzen kargaşanın tersı olduguna gore bu lengu9 ısuk bır tezat oluşturmayacak mı Ustekk muntazam'a da duzenlı denmesı onerüıyor Inuzam duzen ıse, polıök olarak ' bu duzene hayır" düe bağırarüann eskıden bu ınüza1 ma hayır" dedüdennı mı varsayacagız ' Alemınde=dunyasmda, yanı Âlem=dunya Halbukı dunya çok anldrnbdır Hem gezegendır hem evrendır, hem çevredır Pekı ben bu muglak kebme yerıne anlamı daha dar (âlem de mâlum çıft anlamlıdıı) bu kekmeyı kullanmak ıstıyorsanı nıçın âlemı seçmeyeyım' Reha Bey aynca onerdıgı kelımelenn gundebk konuşma düınde oldugunu benım kullandıklanmın ıse akla dahî gelmeyecegını soyleyerek ınsaf sınınnı zorluyor Bu danıştıgım bazı dostlanmı ısyan ettırdı hstede kuUandüdan kekmelerın çogunun Reha Bey ın degü benım taraumdaküer oldugunu soyledüer Buyuıun en çarpı cı ornek Mekanızma=duzenek Ben duzenek keknesını hıçduymadım Orhan Bursalı ya sordum bendemekanız 1 makullanıyonım ' Kım acaba şunu şoyle tahmın ederım yerıne şunun şoyle oldugunu kestırıyorum der 9 Ustehk kestırmek, karşüığı ' kısa bır uyku çekmek' olan bır deyımle de kansmak tehkkesını arzeder Iddıanın yerıne sa vın gundehk düımızde daha yaygın kullamldıgı ıddıası ger çekle bagdaşır mı' Haydı sav=ıddıayı kabul edelım, pekı sav=tez dıyenlere ne dıyecegız' (Dogrusu ben sav=tez eşıtlıgını gunluk konuşmada daha çok duydum) Bunlar zorlamalardır Gereksızdır asla demıyorum Tutarlarsa, eskı kehmeyle bırlıkte genellıkle aynı anlamın üa nuansını ıfade eder hale gelerek düı zengınleştınrler (Ingüızce bu tur anlam düımlenmelennde dunyanın en zengın düıdır) Bu konuda Orhan Bursalı üe konuşurken Shakespeare'ın bır lâfıru hatırladım ' 'Yenıyı yarat, ama eskıyı atma1" Dü ne kadar zengın olursa o kadar yenı kavramlar uretmeğe musaıt olur Sıyasal etmk mülıyetçüüc ınsanlığa ne zararlar geurdıyse, düde de etnık mületçı akım aynı hezımetlere yol açar A M C Şengör Doç Dr. Erdem Aydın Hacettepe Unı Tıp Fak Deontolojifnbbı Euk)Tıp Tanhı AD