Katalog

Karıncaların öyküsü: Amansız bir sınıf kavgası Şemstye kanncalonnın mantar Yeraltındakî tanm ekonomisi plantatyonlan Uımanlaşmif dlfl Ifçlltr yapraklardan parçalar kopardık tan sonra askerlerln refakatlnde yuvaya taşırlar. Sayısız oyuklarda yetlftlrdlkleri mantarlan püre hallne getlrilmlf yapraklarta gübreliyorlar. Mantarlar onlann beslnl. ölü kanncalar, posası çıkanl mış yapraklar ve bozulntuf mantar dokulan, atık oyuklannda depolanır. Jt eçen yülarda kanncalar uzennde yapdan araştırmalarda ıçlerınde çatışma ve çekışmelerın eksık olma dığı oldukça ılgınç kannca kolorulen bulundu Bu kolonüerde yaşayan alt gruptakı ışçı karıncdldnn bırçogu yumurtluyorlar Ve bu yuzden de her zaman ıküı çatışmalar yaşarayor Çatışmd, hangı kdrıncdnın ortak yuvaya daha çok yumurta bırakabüecegı uzerıne çıkıyor Çatışma halındeta kannca surulennı ızleyenler aslında ayru zamanda kannca evnnrunın tanhrnı de gonnuş olurlar Kralıçenın yumurtlama olgusunu tekekne almadıgı kolonüerde aynı çatışmalar devam etmekte Huzursuzlugun, çogu zaman yumurtlama haklannın yenıden duzenlenmesme kadar surdugu donemlerde, LŞÇI kanncalar ışlennden çok rakıplerıyle ılgılerurler Hatta yumurtalar yuvaya bıraküdıktan sonra bıle bırbırlennı yemeye çalışan turler de vardır G gın kolonıye olu bocek tdşımak ıçın, her sabah yuz bınlerce suruler halınde yola koyulurlar Bu ınthar demek Yollan uzun ve tehhkehdır çunku etraflannda orumcek ve avcı sınekler dolaşır Bu karıncalar yalnızca bır hafta yaşarlar Ama bu sure ıçınde yıne de yuvalanna, vucut agırlıklanmn 1520 mıslısı kadar gıda taşırlar Bu kolonı açısından oldukça kazançlı bır uygulamadır Yaşam dışı ışçüer ıçın kumar gıbıdır ve kazanmak ıçın her turlu araçtan yararlanıyorlar zı kanncalar kopardıklan yapraklan parçalar, dıgerlenyse derıyı bıle delecek guçte çene kıskaçlanna sahıp "askerlerın" eşlıgınde yaprak parçalannı yuvaya taşırlar Yapraklann uzennde dolaşan kuçuk kanncalar ıse savunmasız yaprak parçalannı sınek yumurtalanndan korumaya çalışırlar Yuvada grup habnde bekleşen dışı ışçüer yaprak parçalannı ıyıce çıgneyıp parçalarlar Ve son gorev sırası, En kücük asker kanncalardan 300 mıslı daha kanncalar ıUngerhml kuçuk olan bahçıvan kanncalara gemantar lır Bunlar pure hahne gelmış yaprakdokusunun Içlnde çalıurlan sungenmsı mantar dokusuna dalar. Yaprak gıtarak parazıtlerın yerleşmesını enpüreslnl doku gellerler Işçüenn yumurtalüdan ük Uzerlndt dağıtırken donemlerden berı ışlevını yınrmıştır parazltleıi dt Bu onlann tek ortak ozellıklerı Olaöldünlyorlar. ganustu uzmanlasmanın odulu bu olmalı 'Bu stenl hayvanlar artık evnMantar hüc mın çıkmaz sokagmdalar dıyor, reiinde Holldobler Yumurtlayabüecek duyafayan kral rumda büe olanlar hıçbır zaman cınlce yumur talannı da sıyetlerıyle one çüanazlar buraya Gun kolonı başkdnının gunudur lşte bırakır. Işcl kanncalar şımdı artüc kralıçe kolonının ıyüıgı hem an ıçın bırçok erkek kanncayld çıftleşnelerlne bakar hem de kız meyı goze alabüır' dıyor Holldobler kardeflerlyle Bu demek kı kız kardeşlenn arasınllgllenlrler dakı guçlu dkrabahk bdğlarını yavaş yavaş gevşeterek tum uyelerın akrabalık bdğlannı dengeleyebüır Uzmanlar buna' genetık armomkleme' dıyorlar dakl Uçl kann calarlfbölUmii yapıyonar. Dev aıkerler kolonlyl konıy or. Orta boydakller yapraklan ufalıyor daha kucukler Ise mantar dokulanm yetlftlriyorlar. foftff boyiar Çok sınıflı topluluk Bu kannca turlerı hâlen çok sınıflı sosyal duzen ıçınde yaşarlar Hatta Harpegnathos saltator turunun dışı ışçüerı, sosyal statulennı bebrleyen bır koku da salgüıyorlar En ust sınıfa aıt kannca, hıdrokarburden oluşan uzun bır molekul zıncırıyle donatümıştr Kımyası ne kadar karışık olursa yumurtlama gucu de o denlı yuksek oluyor Alt smıfm kanncalan boyle anaç bır karıncayla karşüaştıklan zaman ona saygı gosterdıklennı bellı etmek ıçın one dogru egüırler Bu saygı gosterısı sırasında anaç kannca genelde dığer kanncalann uzerıne cıkar Buyuk kolonılerde karmaşık hıyerarşıler ıçınde yaşayanlardan bazılan bırkaç duzıne kanncadan oluşan kuçuk toplu luklar kurmayı tercıh edıyorlar Kuçuk bır tur olan Leptothorax kanncalan ornegın 10 ıla 100 küjıhk gruplar hahnde rahaüık la bır kıraz çekırdegınde yaşayabüıyorlar "Tum dığer turler evnm suresınce hıyerarşıyı terk etmışlerdır' dıyor kannca uzmanı Holldobler Bellı bır zaman sonra da kendılerıne bır kralıçe seçen bu kolonıler yumurtlama hakkını yalnızca kralıçeye vennce çekışmeler sona errmş, yuvalara huzur ve çalışma dısıpknı gelmıştı Sıstem o kadar başanh olmuş kı, kolonıler hızla çogalmaya başlayarak 100 bın nufuslu super kolondere donuşmuşler Eşıtlıkçı kolonılenn başansı ashnda çok basıt bır prensıbe dayanmakta Kolonı ıçınde en ıyı bıçımde korunan kralıçe gece gunduz arahksız olarak çıftleşmeye devam edıyor Kuzey Afrıka turu Cataglyphıs bıcolor kanncalan orne707/24 Boylece kralıçe yumurtalann cınsıyetı yuzunden çücan çatişmalan da ortadan kaldırmış olur Dışı ışçüenn kız kardeşlen uzennde tıtremelen ıçın de hıçbır neden kalmaz Bu kolonıde banş ve kardeş katlıamına son demeknr Işçı kanncalann hakları ellennden alınmış mı oluyor pekı? Hayır Fakat onlar ıçın genye tek bır stratejı kalıyor, o da soylannı devam ettırmek Dogurgan kız kardeşler genlerını Kraliçe: Kuluçka makinesi gıt gıde daha az aktarmaya başladüdannda, kız kardeşlenn Araşürmacılann saptadıklan sorunlardan bın de erkek çoğalması gerekır Çunku ureme tum kardeş kathamı Kız kardeşlenn erhedeflerden once gelır Kırnıt/ı kıınmtllnrın koloniıi Itıtelt ııiyor kek kardeşlerıyle pek yakınlıklan Bu, alışümış kannca kolonıyoktur Dışılerın onlarla ancak sınden super kolonıye gıden yoldur %25'lık bır akrabalık baglan buluOzel ügüerın hıçbır şansı kalmamışür nuyor Çunku dollenmemış yumurHedef Tum kanncalan bır araya toptadan çıkan erkek kanncalann balamak Parola Her şey kolonı ıçm balan da olmuyor Kralıçe çok fazla Şemsıyelı kanncalar bu sıstesayıda erkek kannca urettıgı zamın yurudugunu kanıtlıyorlar Kralıçeman dışı kanncalar kendı yuvalanlen kolonının koruması alnnda, bo' na saldırarak yuzlerce erkek larvacekler ıçın çok uzun sayüacak kadar yı olduruyor Olen kanncalarla ıse bır yaşam surmekte 20 yüda 150 müdışı yavrular beslenmekte yon ışçı, en azından 10 000 kralıçe Eşıtlık ılkesının geçerh olduyavrusu ve erkek kannca uretebüıyor gu klasık kannca kolonısınde de 1050 genç kralıçe yenı kolonüer kudemek kı buyuk bır gergınlık var rarak 20 yü daha yaşamayı başanyorlar Uzmanlara gore bazı Savaş yetersız kaynaklar ıçın ydpılmakta Doğa, organızmalaoraıanlardakı yapraklann %20 sı yerdlünddkı mdntar plantasn ekonomı kunımlan gıbı degerlendırmekte dıyor evnm bıyonlanna taşınmakta Mantarlar yaprak dokusundakı selulozu yologlan Genlenn çogu gelecek kuşağa nasıl aktanlabılır'' şekere donuştururler Boylece karıncalar son derece besleyıDışı ışçüer en venmh donemlennde ozellıkle kız kardeşlerı a bır besın elde etmış olurlar Yuvadan ayrüan her genç kraıçın çalışırken kralıçe ogullan ve kızlanna eşıt davranıyor lıçe, berabennde mantar dokusundan bır parça ve dnubıyotık Klasık kannca toplulugunda kız kardeşler bu ayncalık hakkını gorevını goren bazı bakten turlenru de goturur elde etmışlerdır Kralıçe bu karmaşanın odak noktasındaymış Kanncalar bu maddelerle mantarlan bırkaç gun ıçınde gıbı dursa da o gerçekte yalnızca karnını doyurabılmek ıçın çamur halıne gehren tehlıkeh parazıtlerden korunuyorlar kızlannın peşlermden koşan ve onlara kız kardeş ureten bır Dunyadakı hıçbır gucun zarar veremedıgı tek canlı turu kuluçka makınesıdır belkı de bu super organızmadır 'Şemsıyelı kanncalara kım ne kotuluk yapabüır kı ?" dıyor Holldobler "Dıyelım kı manSüper koloniye giden yol tar parazın her şeyı mahvettı O zaman tum kolonı başka bır Şemsıyelı kannca turlerı yeraltındakî oyuklarda uretnkyere yerleşır ve yenıden duzenını kurar" len ve yapraklarla gubreledıklen mantarlarla beslenırler Nilgün Özbaşaran Dede Ekonomının tumu ozel elemanlar tarafindan yurutulmekte BaKaynak Der Spıegel 25/2000