Katalog

Afazinln görülüf sıklığı Kadırlar Erkekler %65 Motor korteki <X>60 Sol yanküre Arka Cörme korteksi genıtal adrenal hyperplasıa" veya kısaca "CAH" denüen, genetik bir bozukluk sonucu dogumdan önce veya dogum anında anormal düzeyde androjene maruz kalan kız çocuklannda görülen hastalık buna en iyi örnektir. Androjen salgısı ilaç tedavısıyle kesilebildigi, genital organlardaki "erkeksileşme" ameliyatla düzeltılebüdıgi hal de, beyınde dogum öncesınde oluşan degişiklik ne yazık kı tersine döndürülemez. Afazl veya konuşma bozukluğu: Kadınlarda beylnln ön kısmı, erkeklerde beynin arka kısmı hasar gördüğü zaman ortaya çıkar. kâyı bütün olarak ele alan 10 kavramından çok, yetenek çeşitliliginden kaynaklanmaktadır. Yetenek çeşitliligine örnek olarak, bazı kişilerin sözcükleri daha zekice kullanmalarını, bazı kişilerin ıse uzamsal konıüarda daha becerikli olmalarıru gösterebiliriz. IQ'su aynı olan üa kışinin farklı yeteneklere sahip oldukları sıklıkla rastlanılan bir durumdur, Problem çözümünde cinsiyet farklıhkları konusunda yetışkınler üzerinde laboratuvar ortarnında sistematık olarak yapılan çalışmalarda, ortalama olarak uzamsal yetenek testlerinde erkekler kadınlardan daha başarılı sonuçlar elde eder. Erkekler, ozellikle ekseni üzerinde döndürülen nesneler uzerine kurulu testlerde kadınlara önemlı ölçüde fark atarlar. Erkekler, ayrıca matematiksel muhakerne ve belirli bir rota üzerinde yön bulma konularında kadınlardan üstündür. Kadınlar, ortalama olarak, sözcük hatırlama veya özel harflerle başlayan sözcükleri bulma konulannda erkeklerden daha başanlıdır. Ayrıca aralannda benzerlıkler bulunan parçaların eşleştirilmesi üzerine kurulu testlerde kadınlar erkeklerden daha yeteneklıdir. Belirli bir rota üzerinde yon bulma konusunda erkek ile kadın arasındaki farkhlıgı ölçmek uzere tasarlanan testlerden birinde, araştırmacüar deneklerin önüne harıta koyarlar. Testin sonunda erkeklerin daha az sayıda deneme ve daha az sayıda hata ile ile yollarını buİdukları görülür. Ancak kadınlarm da işaretleri tanıma konusunda erkeklerden üstun oldugu anlaşılır. Bu ve benzeri deneylerde ortaya çıkan sonuçlara göre, kadınlar günlük yaşama uyum saglama sürecinde stratejik açıdan işaretlere dalıa fazla başvuruyor. Eskıden erkok ile kadın arasında problem çözme konusunda ortaya çıkan farklılıkların, ergenlik dönemine kadar kendini belli etmedıgı sanılıyordu. Oysa son yülarda bilişsel ve yetenek farklılıklannın ergenlikten önce ortaya çıktığı anlaşıldı. Örnegin, son yıllarda yapılan araştırmalara göre, 3 ve 4 yaşlanndaki erkek çocuklar hedefı vurmaya yönelik oyunlarda hzlardan daha yetenekli. Ancak buluga erişmemiş kızlar sözcük dizilerıni anımsamakta daha beceıikli, Duke Üniversıtesi'nden Christina L. Williams, kritik dönemlerde hormonlara mudahale etmek suretıyle davranışlann degıştırılebüeceginı ortaya çıkarttı. Yeni dogan erkek sıçanlann seks hormonlarını hadım yoluyla bloke ederek veya dişilere hormon takvıyesi yaparak, dışi ve erkeklerin ileıı yaşlarda normal olarak seıgüeyeceklerı davraraş biçimlerinin tümüyle tersine dondürülebilecegini kanıtladı. Hormonlarına mudahale edılen erkekler dışi gıbi davıanırken, aynı mudahaleye maruz kalan dişüer de erkek davraruşları sergüedıler. Insanlarda hormonların yol açtıgı davranış farklılıkları bazı hastalıkların seyri sırasında ortaya çıkar. "Con Hormonal iniş çıkışlar Insanlarda zıhinsel faalıyetlerin seyri, omür boyu hormonal degişikliklere baglı olarak farklılık gösterır. Western Ontario Üniversıtesi'nden Elizabeth Hampson, kadınlarm iş performanslarının, adet donemlerindeki östrojen iniş çüaşlara paralel olarak degıştigini ortaya çıkarttı. Hampson'a gore hormon düzeyı yükseldigi zaman uzamsal yetenek dibe vururken, manuel ve konuş ma yeteneklerı en yuksek düzeye çıkıyor. Beyınlerin bir yansı hasar gormuş kişüer üzerinde sürdurulen çalışmalardan elde edilen bilgıler, beynm degışık bolgelerinin ışlevlerı konusunda çok degerli ipuçları içerir. Pek çok kişide sol yanmküre konuşma işlevinden, sağ yankure ise uzamsal ve algılama ışlevlerinden sorumludur. Cinsiyet farklılıklarını işleyen bilim adamları, erkeklerde sol ve sag yarıkürelerinin sımetrık olmadıgını; kadınlarda simetrinın daha belırgin olduguna ınanıyor. Pek çok araştırma bu goruşu destekliyor. "Korpus Kallosum" denilen ve ikı yarıkureyı bırleştıren ana noral sistem kadınlarda daha geniştir. Bu da üa yarıkure arasında daha iyi bir ıletişim kuruldugunu gosterir. Normal fonksiyonlannı surduren beyinlerden alınan goruntülere göre kadınlarda iki yarıkure arasındaki simetri erkeklerden daha fazladır. Dolayısıyla beyınlermın bir yansı hasar gören kadınlarm beyınsel fonksiyonları, erkeklere oranla daha az etküenır Erkeklerin daha başarılı olduğu konular Erkekler uzamsa! konularda daha başanlıdır. Bir nesnenin kendi ekseni etrafında döndürüldüğü varsayımı üzerine kurulu testlerden erkeklerin daha iyi sonuç aldığı görülmektedir. Örneğin bu üçboyutlu nesnenin hayali olarak döndürüldüğü testlerde Cinsler arasındaki bir dıger beyinsel farklılık konuşma ve el becerıleri konusunda ortaya çıkar. Kadınlarda "afazi" denilen, konuşma ve konuşmaları algılama yeteneginın bozulması şeklinde kendini gösteren hastalık, beynin ön kısmının bir darbeye maruz kalmasıyla ortaya çıkar. Oysa erkeklerde konuşma bozukluğu beynm arka kısmında meydana gelen hasarlar sonucu oluşur, Ayrıca sol yarıkürelerı zarar gören erkeklerde afazi hastahgının göKadınlar benzer nesneleri eşleştirme rulmesı, kadınlara oranla daha büyük konusunda erkeklerden üstündür. bir olasılıktır. Bu da erkeklerin konuşÖrneğin en soldaki evin eşini bulma yeteneği konusunda sol yarıkürema sorusunda: lerine daha fazla yuklenmek zorunda kaldıklarıru gosterir, Kadınlarm daha başarılı olduğu konular Tarihe bir bakış Ayrıca, kadınlar bir nesnenin yer değiştirip değiştirmediğini erkeklerden daha çabuk anlar: veya ikiye katlanmış bu kâğıt parçaisının zımbalandıktan sonra hangi işekli aldığına ilişkin sorularda erkekler daha üstün. 3D Erkekler ayrıca hedefe endeksli hareketlerde, dart tahtasında olduğu gıbi kadınlardan daha yeteneklidir. 'Kadınlar bir öykü, paragraf veya birbiriyle ilgisi olmayan sözcükleri anımsamakta erkeklerden daha beceriklidir: ' Erkekler eğimleri aynı olan çi^gileri v eşleştirmekte daha beceriklidir. Kadınlar ince koordinasyon isteyen el becerilerinde erkeklerden başanlıdır. Örneğin deliklere parça yerleştirmekte \ Ve erkeklerin matematiksel muhakeme yeteneği daha gelışmıs.tır If M • / 'tâ f.CIVTt ! t.' Ve kadınlar hesap yapma konusunda erkeklerden daha yeteneklidir. Kadın ile erkek beynınin farklı yönlerıni araştınrken modern yaşamın getırdigi yükümlülüklerı bir kenara bırakıp, 50,000 yıl öncesine dönmekte fayda vardır. Evrım tarihme bir göz atarsak, kadın ile erkegin yüklendıgı farklı sorumluluklarm beynin gelışimini etkilediginı anlayabılırız. Erkekler birlikte yaşadıgı grubu duşmanlara ve vahşi hayvanlara karşı korumak, avlanmak, sılah yapmak ile yükümlüyken, kadınlar banndıkları mekanm düzeninı korumak ve çocuklara bakmak zorundaydı. Bu iş bölümunün, dogal seleksiyon yoluyla kadın ve erkegi fızyolojik açıdan buyuk olçude etkiledigı düşünülüyor. Seks hormonlannm insan davranışlannı nasü etkiledigı konusunda bugüne dek gerçekleştırilen araştırmalar henüz pek çok soruyu yanıtlayamıyor. Laboratuvar hayvanları üzerinde sürdürülen bu araştırmalar, ne yazık ki msanlar üzerinde denenemedigı içın gerçekleri ne denli yansıttıgı bilinmiyor. Göruntüleme teknıklerindeki gelişmeler ve beynı hasar goren kişilerde gözlenen davranış bozukluklan zaman içınde pek çok soruya yanıt getırecek. Reyhan Oksay 100 ıil.ıı. ınııvl I*. | l.ıııl < K«ıllinq!'Aill VJVVP. Scientific American "Erkekler" ozel sayısı 639/9