Katalog

Paul Davies Türkçede: 'Tann ve Yenifizik ve 'Son Üç Dakika Mehmet Emin Ozel * 'Atlantık'vn her ıkı yakasındakı bılım yazarlan arasında en ustaldrddn bın1 olarak kabul edılen Ingılız fızıkçısı Prof Paul Davies, bıhm, felsefe ve teolojının bırbınne kanştıgı sınırlardakı en zor konulan, bılımın bakış açısından ele alıp konunun uzmanı olmayanlann da anlayabılecegı şekle getırmenın bunu en akıcı ve okunabılır şekılde sunmanın 'sıhırbaz lannddn bırı kabul edılmektedır Kıtaplannm başlıklan (ve yaklaşık çevırüerı) de bıze bu konuda fıkır verecektır Godand New Physies (Tann ve Yeni Fizik), Last Thzee Minutes (Son Üç Dakika), The Mind of God (Tann'nın Dflfünceleri), Superforce (Üstünkuvvet), The Cosmic Blueprint (Kozmik Plan), Other Worldı (Diğer Dunyalar), Edge of Inflnity (Sonsuzluğun Kıyısı), The Runaway Universe (Kontroldışı Evren), The Ebrces of Nature (Doğanuı Kuvvetleri)... Ancak, bu başarımn lngılızce dışında bıı düde tekranrun (aynı zevk ve akıcılıgı oluşturmarun), bu ışe soyunan çevırmenden de onemlı becerı, bınkım, durustluk, tevazu, gayret ve oz ven gerekürır Şımdı Turkçe'ye yapılan 2 çevınye bır goz atalım dını devletler olarak değışmeden kahrlar Oysa Islamın dınhşı, polıtık ve sosyal karar vermede dının etkısıyle gıderek yukselıyor' Çevırenm kelımelerını kullanmaya ozen gostererek an lam olarak dogru çevuı ıse şoyle olabıludı (yazarca es geçılen ıbare ve kelıme eklemelen ıtalık olarak dızılmışür) Halkın çogunun gunluk yaşantısındakı dını duşuncenın gucune ragmen Ingıltere'deb kurumlan(mız)ın çogu, dının, ya hıç, ya da varsa, sembohk gorevler ıçerecek şekılde goz onune almdıgı, pragmatık bır anlayışla organıze edılmışlerdır Ingılız Kılısesı'nın anayasal konumu boyledu (Bunun) ıstısnalan vardır Irlanda ve Israıl yasal anlamda dını devletlerdır, aynca mılıtan lslamm dırüışı, dının pohük ve sosyal karar almadakı ettasını gıderek arttırmaktadır Çevıren, kendı anladıgı şekılde dınsel duşuncenın lehrnde olmadıgmı duşunudgu ıbarelerı kaldırmakta, 'mılıtan Islam ıçın yapılan bu değerlendrrmeyı de, her turlu Islam anlayışı ıçın geçerlı unış gıbı tamamen yanlış bır anlamda sunmaktadır Örnek 2: Yanlış çevrrı ve anlam degıştırme omeklen lngılızce metın (GANP y a g e , Chl s 3, paragraf 5) On the other hand, organızed relıgıon comes off ıf anythıng, even worse Nobody denıes the many ındıvıdudl ceses of selüess devoüon by ıelıgıous communıty workers all over the world, but relıgıon long ago ınstıtutıonalızed often concemrn ıtself more wıth povver and polıtıcs than wıth good and evıl M.T. çevirisi (TVYF, y a g e, s 37 paragraf 4) Ote yandan organıze olmuş dın, yanlış olsa bıle başanlı olur Hıçkımse butun dunya uzerındekı dını cemaatın çalışanlanyla çıkarsız sadakatm bırçok ozel sorunlanndan şuphelenmez fakat dın uzun zaman once kurumlaşü, çogu kez, ıyı ve kotuden çok polıtıka ve ıktıdarla çokça meşgul oluyordu Çevırenın kelımelerı agrrlıklı olarak doğrn çeviri öneriti: Ote yandan, (bır oncekı paragrdfta uzerınde durulan bılımın yaşamı ıyıleştırmesı gıbı olumlu ve yeni süahlara olanak vermesı gıbı olumsuz yanlan açılanndan) organıze dının konu mu, en azını soylesek bıle, daha kotudur Dınsel hızmet kurumları çalışanlannca gostenlen çıkarsız fedakârlıklann butun dunya uzerrndeb omeklennı kımse gormezlıkten gelmıyor, fakat uzun zaman once kummsallaşan dın, çogu kez, ıyılık ve kotuluk yerrne, guç ve polıtıka ıle meşgul olmaktadır Burda da kasıtlı çeviri saptırmasının (1 cumle) ve yanlış anlama ve anlaşılmaz hale geurmenın bır omegı var lngılızce metnın 3 ve 4 sayfasında (Turkçe 'çevın'mn 36 37 sayfalannda) bu turden en az 8 uzun cumlede anlam duzeltmesı geregı saptadım Turkçe yayın haklannı taşıyan yayınevının, bu guzel ve onemlı esen dılımıze yenıden ve bu kez gerçekten kazandırmak zorunlulugu ıle karşı oldugunu kuşku dışı hale getırecektır Örnek 3: Konuyu bilmeme, yanlış anlama ve yanhf terimlendirme M T çevırısı (TVYF sayfa 285, paragraf 2) 'Oysa, o matematık olarak da basıt olan hıdrojen atomunda protona elektronu baglayan bu guç olgusuna uygun degıl ıdıyse, atomsal harmonı boyle zanf olmayacaktı Doğru çeviri önerisi: 'Bır ludrojen atomunda elektron ve protonu burbınne baglayan kuvvet matemaüksel olarak da basıt olmasaydı, atomdakı (ener]i duzeylerınde gozlenen) harmonık uyum bu kadar zarıf olmazdı Prof Davıes'ın ıkmcı kıtabına uygun bır geçış asglayan bır başka yanlışla 'Tann ve Yeni Fızık' çevmsını noktalayalım. örnek 4: Yanlış anlama Ingıhzcesı The more the Unrverse seems comprehensıble, the mo 1 re ıt also seems poıntless Steven VVeınberg (GANP Ch 4, sayfa 44 bu bolum, VVeınberg'm bu meşhur ozlusozu ue başlıyor) M T çevırısı 'Evren anlaşüabılır gıbı gorundukçe, uçsuz bucaksız gıbı de gorunuyoı S VVeınberg (TVYF sayfa 105) Dogru ve kısa çeviri şoyle olabılırdı 'Evren, anlaşıldıkça daha anlamsız da gorunuyor' S VVeınberg Burada Prof VVeınbergçe ıfade edılmek ıstenen, üzıksel sureçlerde ve olaylarda, nıyet ve amaç aramanın genellıkle yersız oldugudur VVeınberg'm bu çtkıleyıcı ve derın anlamlı sozu Prof Z Aydrn ve Prof Z Aslan'ın "Dk Uç Dakika' adıyla Turkçemıze kazandırdıklan 'Fırst Three Mınutes adh, klasık olmuş kıtabından alınmıştır Çevumenler, bu ozlusoz'un çevvrısrnı (bkz Hk Uç Dakika', TUBITAK Populer Bılım Kıtaplan Dızısı, No 11, Şubat 1995, sayfa 143), oldukça uzun, açıklayıcı ve ıma edılen karamsarhgı yumuşatıcı şekılde şoyle sunmaktadırlar 'Evren hakkındakı bılgımız artükça evrerun anlamı konu sundakı goruşumuz gıderek bulanıklaşmaktadır' 'Son Üç Dakika' (Turkçesı Sınem Gul, Bırıncı Basım, 1999, Varhk Yayınlan, Cagaloglu, Istanbul, 160 sayfa)Prof Steven VVeınberg'm ılk kez 1976'da basüan, klasık olmuş kıtabı 'Hk Uç Dakıka'nın yaygın admdan esınlenerek yazılan ve onun brr anlamda devamı nıtehgmdekı bu eser, evrenbılım (kozmolojı) konusundakı en son gelışmelen (kıtabm lngılızce'sının basıldıgı yü olan 1994 ıtıbanyle) de ele alarak, konuya ılgı duyanlan bıhnenlerm sınırlanna taşımak amacmda Çevm dılı ve çevuen nıyetlerı' bakımlanndan 'Tann ve Yeni Fızık'ten daha şanslı bır konumda olan 'Son Uç Dakika', Buyuk Patlama kuramrnın başanlan ve sorunldnnı anlaşılır bır dılle ortaya koyuyor ve Prof Paul Davies m dılı ve uslubu ıle daha dogru bır tanışma fırsatı saglıyor Ancak, Turkçe termmolojı konusunda, Smem Gul'un de ufdk tefek sorunlan var Her lıse mezununun az çok, 'kuvvet ıle 'guç', 'kutle' ıle 'agırlık gıbı benzer. fakat teknık olarak farklı anlamlı kelımelen, hele çevınye soyunmuşsa, bılmesı ve dogru kullanması gerekır Bır de, daha mazur gorulebılecek 'karanlık madde (dark matter) yerıne kara madde, 'enerjı aralıgı' (energy gap) yerme 'enerjı uçurumu' gıbı, daha az kullanılan ve daha az yaygın tenmlerdekı yanlışlıklar var Temel bılımlerde ve teknık konularda Turk Dü Kurumu tarafından bır zamanlar uzman bılımcılere hazırlaülan tenm ve deyımler sozluklennın yeni baskılannın vapılmaması, bunlann yeni gehşmelen de ıçerecek şekılde guncelleştınlmemesı, bu yanlışlıklann ve kargaşanm kısmen sorumlusudur sanınm VVeınberg'm yukardakı 'ozlusoz'unun 'Evren ne kadar anlaşüabılır gorunurse, o kadar da anlamsız gorunmektedır' şeklınde Son Uç Dakika'da da karşımıza çıkması (s 157) yanında, fılozofbıhmcı Bertrand Russel'm, bunu andıran sonuçta yok olacak bır evrende varlıgm beyhude oldugu1 şeklındekı duşuncesı ıle, 'Evren (uzay ve zamanda) sonlu olsa bıle, duşuncenın sınır tanımazlıgı ıle ılgılı tartışmalar aynca ılgmç Bılındıgı gıbı, Evren'm son uç dakıkası', halen uzennde araştınnalann surdugu farklı olasüıklardan, sadece, yeterınce madde ıçerdıgı ıçın kendı uzenne çokerek 'yok olacak' modellerde soz konusu edılebılır Son gelısmeler, Evren'm yetermce madde ıçermedığı, hatta gıderek genışlemesını bellı bu ıvme ıle, hızlandırdıgı yolunda Bu nedenle, cehennem' (çok yuksek ısı ıle yok oluş) senaryolan gıderek gundemden duşme egüımınde Yme de, bu 'umutsuz' gorunumlu çok uzak gelecektekı (Belkı 100 mılyar yü sonrakı) kaderden büe çüaş yolları duşunulebılıyor Dıger tanmmış fizıkçı Freeman Dyson'un, hayat ve zekânm, sonuçta Evren'm kaderını degısnrebüecek tek umut olarak ele almdıgı goruşlerının ozetlenmesı (s 113 ve devamı) bunun ışaretı Kıtabm son paragrafına bırhkte goz atalım 'Evren'm bır amaa varsa ve bu amaca ulaşüırsa sona ermesı gerehr, çunku varhğını surdurmesı gerekssz vo anlamsız olacaktır Tbrsme, Evren sonsuza dek varhğını surdurecekse, Evren 'de nıhaı bır amaç bulmak guçtur Oyleyse komuk olum, kozmık başan ıçın odenmesı gereken bedel olabtiu Belh de umabıleceğımız şey, olsa olsa, torunldnmızm, son uç dakika sona ermeden anlamlandır' Gorulduğu gıbı, gunumuzde bılım ınsan olarak sorabıleceğımız en zor sorulara da yanıtlar dramakta, bıhmsel gerçeklığm her turlu tahmmden daha doyurucu, ılgmç yanıtldr nluşlurulabıleceğını gostermektedır Turk populer bıhm htaphğında eksıklığı duyulan guçlu bır yazara 'aramıza hoş geldm' dıyor, yazann dığer eserlennm çevır ılennm de ulkemızm bıhm almosferme onemlı katküarda bulunarağma manıyorum * Marmara Araşürma Merkezı, GebzeKocaelı 638/21 Tanrı ve Yeni Fizik' (Çevm Murat Temellı,ttancıBaskı, Ekım 1994, Im yayın tasanm, PK711 Sırkecı Istanbul, 469 sayfa) Çekıcı bu kapak tasanmı ve baskı ıle yayınevının (ım yayın tasanmtstanbul) yazann hdkettıgı ozenı gostermeye çalıştıgı soylenebılır Ancak sayın çevırmenın (Murat Temellı), ıyıce anlamadığı ve hâkım olmadıgı konulaıda, kıtabm en başına 'sunuş ya da bır dogru bm yanhs' gıbı çok ıddıalı bır 'kapakbaşlık'la sundugu 13 sayfahk 'goruş' ve açıklama ları, bıraz sonra karşüaşacagımız felaket'ın de habercısı sankı Çevırmen, zaman zaman Prof Davıes'e soylemedıgı şeylerı soy letmekte, hem de bunlar arasında dıne ve ınançlara aykın gorunen gonışler var, ama yazar oyle degıl, boyle demek ısüyor' dıye 'duzeltme yollan aramakta Aslında, Davıes'ın ne dedıgı anlaşürruş olsa ve bunlar dogru çevrümış ol sa, dın adına boyle savunmalara gınneye gerek olmadıgının da farkına varılabıkrdı Şimdi kitaptan bazı 'çeviri' örneklerine bakalun. Örnek 1 Yanlış çevınye bılerek anlam degışıklıgı yukle mc lngılızce meün (God and New Physıcs , A Touchstaone Book, New York, 1983, Ch 1 sayfa 1, paragraf 2) 'In spıte of power of relıgıous thought ın daıly lıves of the general publıc, most of our ınsütutıons are organızed pragmaü cally, wıth relıgıon ın somuchas ıt ıs ıncludet at all, relegated to a stylızed role Such ıs the constıtutıonal posıtıon of Church of England for example There are exceptıons Iıeland and Israel remaın relıgıous states ın the legal sense, vvhıle revıval of mılı tant ıslam ıs, ıf anythıng, ıncreasıng the ınfluence of relıgıon ın polıtıcal and socıal decıaıon makın' Murat Temellı çevuısı (Tanrı ve Yeni Fızık, sayfa 3334) 'Halkın çogunun gunluk yaşanüsındakı dını duşuncenın gucune ragmen, hıç de hesaba katılmamalanna gore, kalıplaşmış bır role ındırgenen dın ıle kurumlanmızın çogu pragmaük olarak organıze edılırler Ornegın Ingılız küısesının anayasal konumu boyledır Istısnalar vardır Irlanda ve Israıl yasal anlamda