Katalog

sağlık Afrika AIDS trajedisi: İnsan haklanna karşı patent hakları armasouk maddeler alanmda çalışan araşurmacüar son zamanlarda AIDS'lı hastalann omrunu uzatmaya yardımcı olan üâçlar gelıştırdıler Bu daçlar HIV (human ımmunodeficıency vırus) protease ınhıbıtorlerı ıçenyorlar Ne yazık kı Afrika ulkelerınde ve dığer gehşmekte olan ulkelerde yaşamakta olan pek çok ınsan malî ımkânsızlıklar nedemyle bu tur ılaçlaıdan yararlanamıyor HIV/AIDS sorununa üışkın Bırleşmış Mületler Programının (UNAIDS) ve Dunya Sağlık Orgutunun (WHO) ortak saptamalanna gore, 1988 yıhnda HIV vırusune yenı yakalanmış olan ınsanlann %701 guney Afrika'da yaşıyor Dunya nufusunun yalnızca %10'unun o bolgede yaşıyor olmasına karşm, ADS salgını başladıgından bu yana bu hastalıktan olum lerın % 83'u orada geıçekleşmış bulunuyor Geçen senenın sonuna kadar yaklaşık 11,2 mılyon Guney Afrıkalı AIDS has tası yalnızca 1998 yüında 2 mılyon ınsan hayatını kaybettı Proteaseınhıbıtonı ılaçlann ve kombınasyon tedavı kavramının ortaya çıkmasıyla bırlıkte ABD'de ve Avrupa'da bırçok AIDS'lı hasta oldukça uretken yaşamlar surdu rebümektedır Fakat VVHO'nun gereklı ılaçlar ve dıger tedavı edıcı maddeleıden sorumlu muduru Jonathan Quick'e gore bırçok gehşmekte olan ulkede "bır yıllık HIV tedavısı ıçın gereklı olan üâç gıderlen bır kışının 30 yıllık gelırmı goturecek mıktardadır" Bazı hukumetler ve kuruluşlar yardım etmeye çalışı Kalıtsal bir hastalık: Sedef Her yaşta görülebilen sedef hastalığı tedavisinin olanaksızlığı dile getirilmesine karşın, bugün etkili uygulamalarla tedavi başansı yüzde 95'e ulaşıyor. Vural Ahı F bunu yalnızca ADS üaçlan ıçın degıl başka geraklı ılaçlar ıçın de yapacaklardır" endışesıyle "zorunlu olarak ruhsat verdmesı" uygulamasından korkmaktadır Afrika ulkelerının kendılerı de "zorunlu ruhsatlar" tesıs etmekte ısteksız gorunuyorlar çunku bunu yapmalan durumunda ABD'nın geürebüecegı tıcaret kısıtlamalanndan kı Başkan yardımcısı Gore'un bu tehdıdı desteklemekle eleştınlmektedır korkuyorlar VVashıngton D C 'den Teknolojı ıle Ügılı Tukeücı Projelerı kuruluşu muduru Jameı Lovs "şırketlerın patent haklanyla oynanmasını dogru bulmayan bunu kafa karıştıncı ve rahatsız edıcı bulan herhalde bırçok kışı vardır", dıyor Ote yandan, bu ulkelerde hasta olan pek çok ınsan var ve bunlann rrulyonlarcası olumu beklıyorlar Bu oyle korkunç bır trajedı kı sıradan ınsanlar bunu anlayamazlar Insanlar gerıye bakıp da üaçlara ulaşmayı zorlaştıran şeyın ABD hukumetı pohtıkasının bır aracı oldugunu gorduklerı zaman tarıh bunu sert bır şekılde yargüayacaktır " Amerıka Farmasotık Araştırmalar ve Uretıcıler Kuruluşu'nun sozcusu Jeff Trewhitt "eger ulkelerın keyfı olarak patentlerı feshetmelerıne ızın verılırse" bunun çok kotu bır ornek oluşturacagını soyluyor 'Patent haklannı korunması bu endustrının can damandır Son 15 yü ıçensınde şırketlerımız araştırmalar ıçın harcamalannı 1985 yüında 4 müyar dolardan bu yü 24 müyar dolara yukseltmışlerdır, ve sanşlann bır yuzdesı olarak araştırmalar bu donem ıçensınde % 10'dan % 21'e yukselerek üa katından da fazla bır artıs gostermıştır" Bu yatırımların karşılıgını almayı çok daha guçleştırmıştır, ve patent haklarının korunması yenüıgı surdurebüme olanagımızı guvence altına almıştır" Trevvhıtt ayrıca gelışmekte olan bırçok ulkede "AIDS üaçlarını *""""" ^hastalar uzerınde uygulamayı ve gözlemlemeyı bilen yeterlı sayıda doktor bulunmadıgını ve bu olmadan da ADS üaçlannın yarardan çok zarar getırebüecegını" belırtıyor ADS sorununun orada cıddı boyutlara ulaşmıs olmasında elbette kı Afnka ulkelerının de kısmen sorumlulugu vardır, bu ulkeler seneler boyunca boyle bır sorunun varlıgını açık yureklüüde kabul etmemışler ve hastalıga karşı savaşmak ıçın yeterınce kaynak tahsıs etmemışlerdır Bununla beraber, Afrıka'dakı ADS sorununun cıddı boyutlan bu konuda yapüabüecek ve yapüması gereken daha çok şey oldugunu gostermektedır Batüı ulkeler yaklaşık bır rmlyon etnık Arnavut Kosovalıyı korumak amacıyla Sırbıstan'ın bombalanması ıçın müyarlarca dolar harcadüar bu yennde ve ıyı nıyetlı bır gınşımdı ama tam olarak da başarüı olamadı Belkı de dunya artık benzerı kaynaklan gelışmekte olan ulkelerdekı ADS'lı hastalara gereklı üaçlan yollamamak amacıyla kul lanmalıdır kı bu hastalar farmasotık araştırmalann getırmış oldugu haııka gelışmelerden yararlanabılmek ıçın kelımenın tam anlamıyla oluyorlar S edef hastalıgı tedavisinin halk arasında ve de doktorlar gozunde tedavisinin pek olanaklı olmadıgına daır goruşler vardır Oysa sedefin tedavısı olup ıyüeşme oranı yuzde 95'lere çüayor Amerüca'da Tulune Unıversıtesı (New Orleans) ve Phüadephıa The Thomas Jeffersen Unıversıtesı'nde Çocuk Hastalüdan, Derı Has talüdan ve Cerrahısı, Derı Patolojısı Uzmanhk Egıtımı gorup uzun yülar hastanelerınde çalışan Çocuk ve Erış kın Derı Hastalüdan Uzmanı Prof Dr Vedat Sezer sedef hastalıgı ve tedavı seçeneklerınde kullanüan yon temler hakkında Büım Tekruk'e şu bügüen verdı "Tıp düınde Psorıasıs, halk düınde de sedef olarak büınen hastalık Immunogenetıc bır yapıya sahıpnr Yanı kalıtsaldır ve vucudun bagışıklık sıstemı üe ügüıdır Klasü« bügüerde psücosomaük olarak nıtelendı rümesı bugun geçerlı degüdır Insanlann psü<olojısı denhastalüdannıveen çok da sedef hastalıgını etküer Bu gun sedefin hangı kromozomlarla geçtıgı gosterürruştır" Sedefin gorulme südıgını normal populasyonda yuzde 13 arasında gosterıyor Sezer "Ne var kı her yaşta gorulup, kadın ve erkeklerde gorulme südıgı aynı oluyor Bulaşıcı olmayıp genellüde hastalann saglıgını etküemıyor Yalruz hedeflı hastalarda artrıt (romatızma) daha çok gozlemlenıyor ' dıyor Tedavide çok yönlülük Prof Dr Vedat Sezer sedefin çok degışık tıplerı oldugu başta el ıçı ve ayaktabanmda, tırnaklarda tum vucutta, dız ve dırseklerde olabüdıgı gıbı pustuler tıpının de varlıgını vurgulayarak tedavide uygulanan yon temlerden soz etü "Yanlış bır kanı halkta oldugu güoı bazı doktorlarda da geçerlı oluyor bugun Sedefin tedavısı yoktur Bız tedavı yontemlen üe hastalanmızın yuzde 95'ının durumunda yuz guldurucu sonuç alıyoruz Kuşkusuz sedefi vucuttan çıkanp atmayı soylemıyoruz Nuks olasüıgı vardır, eger genler degıştırüebüırse sedefin kesın tedavısı olabüır Tekrar etmemesı ıçın de tedavı yontemlen vardır Bence tedavıdekı tek ufuk genlenn degıştırümesıdır Ttedavı ıçın agızdan ve dışardan merhem şeklınde kullanüan çok çeşıtlı üaçlar vardır Merhemlenn çogu kortızonlu oldugu ıçın uzun zaman kullanüması zararhdır Ilaçlar bırlıkte fototerapı uygulamasında çok ıyı sonuçlar alınmaktadır Fototerapı ultravıyole ışı yanı guneş ışıgı gıbıdır Bunun UVB (290300 namometre) dalga boyu ve UNA (320400 namometre) dalgaboyunnda olan ışıklardır Bunlar yalnız veya kombıne tedavide kullanüır Fototerapı UVB üe yapüan teda vüer her gun veya haftada uç kez yapüır Bu uygulama üe bırhkte dışardan bazı merhemlerle kullanüır yorldr Glaxo VVellcome ve dıger ılaç firmalan Afrika'da bazı yerlerde ADS üaçlannın fiyatlannı duşurduler BrıstolMyers Squıbb Afrika'da surdumlecek ADS arasürmalan, ADS'ın onlenmesı ve AIDS tedavısı ıçın harcanmak uzere Mayıs ayında beş yülıgına 100 mılyon dolarlık bır bagışta bulundu ancak bu ılaç fiyatlannın duşurulmesını kapsamıyordu Ve geçen hafta ABD Başkan Yardımcısı El Gore Afrika'da ADS'ın onlenmesı ve tedavısı amacıyla 100 mılyon dolar harcamayı teklıf ettı Bununla beraber, Bernard P6conl ve Sınır Tınımayan Doktorlar (Medecıns sans Frontıeres) dakı meslektaşlan Q Am Med Assoc, 281, 361 (1999) "gereklı ılaçları temın edebüme hakkı fakır ulkelerde yaşayan ınsanlara genellıkle tanınmayan bır ınsan hakkıdır" dıyor ve gelışmekte olan ulkelenn "(Patent sahıbı ılaç ureücılennı) lısans (uretaı ıznı) vermeye zorunlu küabılmelerı gerektıgını ve bu suretle ulusal mercüerm yerel uretıcılerın buluşu yapan kısıye ruchan hakkı odeme yaparak ve dıger bazı koşulları yerme getırerek (üâç şırketlerıne veıılmış olan) patent haklannı aşabılmelerıne ızın vermesı gerekugını onerıyorlar ABD' de Natıonal Publıc Radıo'nun konuyla ılgüı ge çenlerde gerçekleşürdıgı bır roportajda Wall Street Gazetesı muhabırı Michael Waldholz un soyledıöjuıe gore ılaç endustrısı "eger bu sıstem Afrika'da ve başka yerlerde tutunursa dıger ulkeler de bunu yapmak ısteyeceklerdır ve Sedefte puva tedavisi Prof Dr Sezer, Puva tedavısınde soz ederek şu bügüen verdı 'Agızdan Oxoralen veya Gerorucolon üaçlan verüdıkten 12 saat sonra UVA ışüdan verüır Haftada uç kez kullanüır Bu tedavı kışüerı guneş ışıgına duyarlaştırdüdan ıçın guneş gozlugu takmalan şarttır Uygulama yapümadan once goz karacıger ve bobrekler muayeneden geçırümelıdır Puva aynı amanda Vıtüı go, ekzama, aleposı gıbı kronüc derı hastalddarının tedavısınde de kullanümaktadır ' Ayşe Ozyağalar Kaynak Chenucal & Engıneenng News, July 26, 1999 Yazar StuBorman Yaymcı Amerıcan Chenucal Socıety USSlB^St.NVV VVashıngton, DC 20036, USA 664/10