Katalog

Marmara'da 30 yılda deprem olasılığı %97 Deprem riski ve yapısal peıiormansın belirlenmesi... Altay Gundüz (*) Her şey olabılır aksı kıinıtldnıncaya dek ve olabılır olmasa bıte bu şımdıta zaman ıçındır Pearl Buck, A Bndge loı Passmy, 1964 uyukluğu 7 2 ve şıddetı 9 olan 17 Ocak 1995 Kobe depıemınde, japonların olaganustu kabul ettıklen olçude can kaybı oldu, 5096 kışı oldu Bu sayı esas alınu ve Japonya'nın ve Turtaye'nın nufuslan arasındakı oran goz onune alınırsa, 17 Ağustos 1999'da oluşan, 7 4 buyukluğundekı tznüt depremi ıçın olu sayısı yaklaşık 2500 bulunıu Oysa yetkılılerın büdırımıne gore anüan can kaybı 15 488'dır Bu, anüan buyuklukte bır deprem ıçın kabul edılemeyecek olçudedır Ote yandan, bu sayının daha da aıtacagını yırmı bme ulaşacağını, hatta onu aşacağını tahmın etmekteyız Bır Latın ozdeyışı vardır1 "Ventas tempons üha I Gerçek zamaran kızıdu" Umarız zamanla ortaya çıkacak gerçek yarulmış olduğumuzu gosterır Izmıt depremınde ve daha oncekılerde oluşan olumlerın ve yaralanmalann hemen hemen tumu, dogrudan dogruya, depremın kendısınden oluşmamıştır Zemm araştırması yapümamış, yapısal sıstemı/taşıyıcı sıstemı ügılı yapı standartiarı ve deprem yonetrnekğı kayıtlanna uymadan ınşa edümış, dolayısıyla depremle ılgılı guvenüırlığı/kalıcılık olasılığı olmayan yapüarın goçmesı sonucu oluşmuştur Aslında bu yapüar, oz ağırlıklannı ve amaçlarına üışkın yuklerı bıle ongorulen guvenle taşıyabüecek guçte değıldüer Deprem olraadan da çöken çok sayıda yapı bunun kanıtıdır Oyleyse bu bınaların yapılmasına ve ıçınde oturmalarına neden ızın verılmış, ınsanlann topluca otekı dunyaya goçmelerme neden yol açılmıştır9 Bu olumsuz etkınlıklerın nedenlerı, 1986'dan gunumuze dek Cumhurıyet Gazetesı'nde ve bu gazetenın "Bılım Teknık" dergısınde yayımlanan yazılarımızda açıklanmış, 1992 Erzmcan depremınden sonra televızyonlarda yaptığımız konuşmalarda dıle getırümış, kamunun bu konularda aydınlatılmasına çalışılmıştır Uzun yülardan gunumuze dek bılım ınsanlanmız ve meslek odaları, Deprem Muhendıslığı Turk Mıllı Komıtesı ve ılgılı otekı kuı uluşlar, ıktıdarlann anılan baglamdakı bılım dışı yaptırımlarını eleştırmışlerdır Ne var kı bu eleştırılere ve uyarılara kulak asılmamıştır Ispanya ıç savaşında (193639) Alman uçaklannın yerle bır ettığı Guernıca'nın resmını yapan Picasso'ya bır Alman subayı "Bu sızın eserınız mı 7 " dıye sormuş, Pıcasso da "Hayır" demış "Sızm eserınız" lşte, son depremın ve daha oncekı depremlerın yol açtığı yıkımlar daha dogrusu kırımlar ve oren yerıne donuşen kentleı, anılan uyarılara karşı kayıtsız kalan iktigeçen 105 yıl ıçerısınde soz konusu bolgede manyıtudu 6'dan buyuk 12 deprem oluşmuştur Bu depremlerın Poısson surecı ızledığı kabul edılırse gelecektekı yülarıçın bu tur depremlerın ortdya çıkma olasüıklan P(T1 <t) 1 evt (P= olasuık, Tl = ük ortaya çıkış zamanı, v= her yıl ıçın depremın ortaya çıkış ortalama hızı = 12 deprem/105 yıl = 0 114. t= zdman/yıllaı, e= 2 71828 , dogal logarıtma tabdnı) olasüık bağıntısıyla tdhmın edılebüır B Olasıhklar YıUar P(T1 < 1) 0 11 " 2000 P(T1 i 3) = 0 29 ' ' ' 2002 P(T1 £ 5) = 0 43 2004 P(T1 <10)=0 68 2009 P(T1< 20) = 0 90 •••'•• 2019 PÇT1 <30)=ö 97 2029 Bu olasılıksal yaklaşım Marmara Denızı çevresınde ve Kuzey Anadolu Fayı yorungesınde manyıtudu 6'dan buyuk deprem oluşması rıskının 1999'u izleyen 30 yıl içerisinde % 92 'ye ulaştıgını gostermektedu Yapısal performans Çevresel ve/veya ıçsel olayların etkısıyle yapüarın davranışı, dolayısıyla "ışlevlerıyle ılgılı beklentılerın gerçekleşme duzeyı" zaman ıçpnsınde degışır Bu duzey yapısal perform&ns terımıyle adlandırılabılır Yapısal performansın belırlı zaman dılımlerınde denetlenmesı, yapının tanılanması (teşhıs) ve değerlendırümesı gerekır Tanı ve değerlendırme performansın yetersız oldugunu gosterıyorsa yapıya mudahale edüır Yapınm guncel guvenılırhgı anılan sureçlerın, ozellıkle mudahaleye karar ve mudahale turu sureçlerının baskın belırleyıcısıdır Mudahale sonucu yapısdl ozellıklerı degışen bır yapının yenidentasanın'ı (redesıgn) yapılmalı ve kalıcılık olasılığı yenıden tahmın edılmelıdır Yapısal tasarımda belırh bır guverulırlık; henuz üretilmemış malzemelerın nıtehklerıne ve yonetmelıklerde verılen nomınal yuklere gore a pnorı tespıt edılır Varolan yapılar ıçın ıse durum farklıdır, yapının guvenüırhgmın tahmın edılebümesı ıçın yapıyla ılgılı fıılı yuklerın ve mukavemetle rın gerçekçı şekılde tanımlanması gerekır Daha açık anlatımla, yapıyı etkıleyen yuklere ve onu oluşturan malzemelerın mukavemetlerıne ıkşkın ıstatıstıklerın bılinmesı, bunun ıçın de a postenon ırdelemeler ve tespıtler yapüması gerekır Anılan ıstatıstıkler elde edüdıkten sonra, soz konusu yapının goçme olasılığı ve dolayısıyla guvenılırhgı farklı duzeyde ve duyarlılıkta olasılıksal yaklaşımlarla tahmın edılebuii lardan kaynaklandn bozulmalar gozlenmışse (ıv) Yapının, ozgun tasarunında kabul edılenden farklı bır amaçld kullanılması halmde (v) Yapının yenıdentasarırru soz konusuysa Yapısal de§erlendizmenin aıaacı ise şu dununlann beliılesmesidir. (ı) Yapının, ozgun tasarımında kabul edılen amacı gerçekleştırme ve surdurme yetenegının tespıtı (ıı) Amacını gerçekleştırecek kapasıtede de^üse, onem derecesı daha az hangı amaca uygun oldugunun belirlenmesi (uı) Gerıye ne kadar omru kaldıgının tahmın edılmesı (ıv) Yuk artışı gıbı bır aıtımı karşılayabüecek nıtelıkte olup olmadıgmm tespıtı Bu belırlemeler, tasarımda oldugu gıbı çozumsel ışlemler yapılarak gerçekleştırılebüır Ne var kı bu ışlemlerın yapılabümesı ıçın fizıksel ırdelemelerın ve malzeme deneylerının yapüması, ılgüerulen yapıyla ılgılı gereklı temel bügüerın saglanması onkoşuldur Bu baglamdakı deneysel araştırmalar yukleme deneylerınden, yapıdan parça alınıp kımyasal analızının yapümasına dek uzanan çeşıtlı teknıklerle gerçekleştırüebüır Araşurma, tanüama ve değerlendırme surecının ıçerıgı ve ayrıntüarı, değerlendırmeyı ısteyen kuruluşun ya da kışının ıstemme bağlı degışır Anüdn sıueç genellüde şu dŞdmalardan oluşur Onplanlama, butunsel ırdeleme, ayrıntüı ırdeleme, sonuçların tanıtımı, sonuçlarm yorumu ve onerüer Anılan aşamalarda yapüması gereken ışlemler, bu bağlamda yayımlanmış bılımsel yayııüardan sağlanabüır Mudahale. Değerlendırme varolan yapısal performansın yetersız oldugunu gosterıyorsa, once de değuıüdığı gıbı, yetersızlık duzeyıne qoıe onlenı alınıı ve yapıya püarın tanüanmasını gerektıren kımı durumlar ve olgular şoyledır (ı) Yapısal guvenlıgın yasal gerekhlıkten oturu de Deprem riski netlenmesı ya da kural gereğı ıncelenmesı ıstenıyorsa (u) Muhendısleı ı ügüendnen fızıksel problemlerın çogu, Deprem, sel baskını, kasırga, hortum, temellerde oturma, olaylann herhangı bır anda ve/veya uzayın (mekân) hermesnetleıde çokme, toprak kayması, hanqı bır rıoktasında olabılır ortaya çı Tarlh Bnytiklük Yer aşın yukleme, araç çarpması, yangın kışlarını ıçerır 70 lstanbul 10 07 1894 ve patlama gıbı tasarımda hıç ya da Guncel olması yonunden gele09 08 1912 73 Murefte yeterlı olçude goz onune aknmayan cektekı otuz yıllık bır zaman dılımı ıçerıEtdek 04 01 1935 70 doga olayları ya da anzı olaylar yusınde Marmard Deruzı çevıesınde ve G6 I Iendek 20 06 1943 zunden yapıda hasar oluşmuşsa (ııı) Kuzey Anadolu Fayı yorungesınde oluşEdremıt 06 10 1944 70 Yapıda gozle gorulebüen bozulmaması muhtpmel, manyıtudu 6'dan buyuk 74 Gonen lar varsa ya da bunların oluştukların18 03 1953 depremlere dışkın olasıhklar tahmın dan kuşku duyuluyorsa Ornekse, 26 05 1957 7 1 Abant edüecektır Tarıhsel kayıtlara goıe, klorur etkısı, donmaerıme çevrımı, 63 Çınarcık 18 09 1963 18941999 yülan ardsında anılan bolge karbonatlaşma, sunme, yorukna gıbı 06 101964 70 Manyas de oluşan ve buyukluğu 6 yı aşan depçevresel etkılerden, yaşlanmadan ve Adapazan 22 07 1967 72 remlere ılışkın lıste yanda veıdmıştır yuklerden, ya da alkalıagrega (kum 66 Gelıbolu 27 03 1975 ve çakü) ıeaksıyonu gıbı ıçsel olayLısteyegore 1894'ten 1999'adek 17 08 1999 74 Iznut 660/4 darlann eseridir. Yapısal tanılama ve değerlendirme Varolan ya mudahale edılu Mudahale çesitli biçimlerde gerçekleştirllebilir. (ı) Yapının ust katlarırun ya da bolumlerının ya da kımı yapısal elemanlannın yıkılmdsı ve kaldırüması, onun gerıye kalan bolumunun guvenlığını arttırıcı bıı onlemdır Farklı oturmalarm gelışmış olması, temellerle ügüı sorunların bulunması ya da yapıda kutlelemı ve/veya rıjıthklerm duzgun olmayan dağüımına neden olan yapısal elemanların varolması durumunda bu oıüeme başvuıulabüır Sımetrü< olmayan dolgu duvarlannın kaldınlması ve bunların yenıden sımetrık oldrdk duzenlenmesı de yapının dep reme karşı davranışını olurnlu yonde etküer (u) Yapıya, kullanımının sınırlandırılması yoluyla mudahale edüebılır Sınırlama, mudahale sırasında yapısal guvenlıgın saglanması Yazının devamı 22. sayfada