Katalog

JMV" Kayıp dünyanın ikonlan Dinozor uzmanı Paul Sereno ile, dinozorlann evrimsel gelişimi üzerine bir söyleşi... Profesör Sereno, bu işle en az on sene meşgul olan herkesin favori dinozoru var. Sizinki hangisi? Sereno: Hangı duıozoı un uzerınde çalışırsam o be nım en sevdıgım hayvan olur Şu sıralar Afrıkada yaklaşık 20 metre uzunlugunda bır dinozor turu ortaya çıkarmaya çalışıyoruz Iskelet tumuyle ortaya çıktıgı zaman bızun ıçın en ügınç fosıl o olacak Arna aslında benı en çok etküeyen Eoraptor olmuştu Neden? Sereno: Şımdıye kadar bılınen dınozorların en eskısı oldugu ıçın Eoraptor 220 rrulyon yıl once yaşamış Buldu gumuz ıkı ıskeletten bırınde kuyruk kısmı eksıktı Arjantın'de buldugumuz ıse eksıksız Arük rekonstruksıyon yapa bılecegız Bu dinozorun göriinümü nasıldı? Sereno: Kopekten daha buyuk değüdı, belkı sadece bır metre uzunluğundaydı Kuyrucju ınce ve uzundu Arka ayakları uzermde duran bır dinozor turu tahmınımıze gore oldukça hızlı koşabılıyordu Onn tehlikeli yapan özellikleri nelerdi? Sereno: Ozellıkle pençelerı, oldukça guçlu parmakları vardı Başparmagı gelışmıştı Bu yuzden avını kavrama ve parçalama yetısı de yuksektı Yaklaşık 100 mılyon yıl sureyle fare buyuklugunde turleı olaıak yaşadılar Ancak en baştan ıtıbaren gelışmış bır beyne ve guçlu bır çene yapısına sahıptıler yanı gelışmelerını saglayan ıkı onemlı ozellık Ve bırdenbıre dmozorlar ortadan kalktı ve onların yerıne memelı hayvanlar hızla çocjalmaya başladı Peki dinozorların aniden yayılmalannı naaıl açıklayabilirsiniz? Sereno Şanstan başka bır şey degıl Dogal afetleı, anı ıklım degışımlerı meteorların duşmesı ve guçlu volkanık patlamalaı etkılı olmuşlardı Çunku boylece dınozorlar ıçın yenı ekolojık alanlar ortaya çıkmıştı Bu evrımın ana ku ralı gıbı kabul edılebılır yalnızca dogal felaketler sonucunda, yenı turlerın gelışebılmesı ıçın uygun yaşam alanlaıı oluşuı Bır hayvan grubunun otçul veya etçıl turleıe aynlıp gelışebılmelerı ıse daha zor bır aşamadır Bu durumu sıyasetle karşüaştırabüınz Iktıdara gelen kolay kolay buradan ayrılmak ıstemez Bu benzetme, memelilerin ortaya çıkrşlanna nu, yoksa yok oluşlanna mı daha yakın? Sereno: Her üası de Çunku dinozorların toplu halde ortadan kalkmalan ne kadar te sadufse 150 mılyon yıl sonra memelilerin yaygınlaşmalaıı da bu rastlantıdır Memelilerin hâkimiyeti daha hızlı gerçeklefmiş ama?.. Sereno: ıkı turu karşılaştırmak çok ılgınç Memelüer gerçekten de buyuk bır su ratle dunyaya yayümış ve farklı tuılere aynlmışlardı Kısa sure ıçınde okyanuslarda ne Imleıde ve agaçlarda yaşamaya başlamıs lardı Dinozorların yok oluşloımdan yalnızc ı 15 mılyon yıl sonra büe, kemırgen, yarasa ve balına gıbı turler ortaya çıkmıştı Oysa dmo Dinozorların yaşayan tek türleri flamingolar: 'Kanatlannı bile dinozor zorldrın farklı tuıleıe ayıüması çok uzun bu soyundan almiflar." sureç ıçmde gerçekleşmıştır Dinozorlar neden bu kadar uzun bir süreç yaşadılar? Sereno: Çunku memehler evrimsel surecın başlan gıcında, sadece fare buyukluğundeydüer oysa dınozorlar ılk ortaya çıktıklarında kopek kadar buyuktuler Buyuk hay vanlaı daha yavaş evrım geçırırler onların yenı yaşam bıçımlerıne uyum sağlamaları daha zorduı Oı neğın pı ınıat lar agaçlarda yaşarnaya başladıklaı ında daha kuçuktuler Gonl veya bızım boyumuzdakı prımatlar çok daha sonra ortaya çıktılaı Bu yuzden dinozorların hıçbır zaman agaçlara tırmanmadıklarını, denızlerde gelışmpdıklerını ve rnağaralarda yaşamadıklarıru duşunuyoıum Yani vücut yapısınm iri olması, olumsuz bir etken mi? Sereno: Evet Bu durum ozellıkle de kuşlaıda daha belırgırı Lvrmı surecı ıçmde vucutloıı kuçulen tek canlı tuıiı kuşlar Dıger dinozor turlerının tukenmesınden kısa bır sure once bııdenbıre suda yaşayabılen tuıleu gelıştı Günümüz güvercinleri ve flamingolannın dinozorlara benzeyen ne tur özellikleri var? Sereno: Kuşlaı k ınntlarını dinozor turu atalarından mıras almışlardır Loraptor bıle kuşlar gıbı hdfıf ve kof ke nııkleıe sahıptı Yumurtlama turlerı de çok benzer Kurbagagıller ve yuvalarına sadece bırkaç yumurta bııaktıktan sonıa kuluçkaya yatarlar Kuşlann dmozorlardan turedıklen kesın Kuşlann başarı reçeteleri, küçülmeleri mi? Sereno: Lvet Kuşlann tanhı ayrıca evrımın bazen ne kadaı yanıltıcı olduğunu da gostermekte Kuşların baslangıçta beyınlerı buyuktu Çeşıtlı sesleıın yardımıyla haberle şebıhyorlardı Bızun gıbı ayak uzerınde yuruyorlardı ve bızım gıbı hareketlı başparmaklan vaıdı Ama beyınlerını ve başparmaklaıını ınsanlardan farkb kullandılar Oldukça karmaşık bır sosyal yapıya sahıp olmalaıuıa karşın, yıne yalnızca kuş olarak kaldılar ve dunyayı fethetmedıler Dinozorlar evrim süreci içinde hiçbir gelişme göstermediler mi? Sereno: Hayır yalnızca bazı farklı turlere ayrılabüdıler Sadece hadrozor turunun beyını gelıştı Bunlar belkı de dınozorlar arasmdakı en guçlu sosyal gruplaşmaya sahıptıler Kafalarının uzerınde bulunan çıkmtüar buna ışaret olarak kabul edümekte Kızışma zamanında veya rakıplenyle dovuştuğu zaman kullanıyorlardı Tabıı buyuk beyınlı ve guçlu sosyal yapıya sahıp hayvanlar her zaman en başarılılan olmuyorlar Ornegın çok kuçuk beyınlere sahıp olan tımsahlar, dınozorlann karşısında ayakta kalnıayı başardılar Hatta en başarüı turler en basıt yapılı olanlardır ornegın bakterıler Bakterıler en fazla ture sahıp canlılardır ve her zaman da oyle kalacaklar Ustelık beyınlerı bıle yok Dinozorlar insanlann ilgisini neden bu kadar çok çekmekte? Sereno: Oldukça etkıleyıcı gorunumlerı olan dınozorlann tamamen ortadan kalkmış olmalan, onları daha esrarengız bır hale getırmekte Dınozorlar kaybolan dünyanın ıkonlarıydılar Dınozorlar gunumuzde yaşıyor olsalardı, bızım yaşamımız nasıl olurdu duşuncesı büe, bazılarım muthış heyecanlandırmakta Nilgun Ozbafaran Dede (Kaynak Sp) 660/20