Katalog

Dikkat! Bronzlaşayım derken, kanser olmayın... Doç. Dr. Doğan Yucel (*) uneş ışınları farklı dalgdboylarındakı elektro rnanyetık enenının bır kaıışımıdıı Bu karışım ınsan gozunre "beyaz" olarak aiqılaıur Elektro manyetık ddlgaldr ıse dalgaboylanna gore kuçukten bu yuge şoyle sıralanıı G İlaçlar da etkiliyor Ote yandan malign melanom, prekanseröz aktinik keratozis, aktinik elastozis, yaşlanma ve güneş yanıklannın da UV ışınlaıı ıle ılgılı olabılecegı duşu nulmektedır Kullanılan bazı ılaçlaı da kışıyı ışıga duyarlı kılabılıyor Trısıklık antıdepresanlar barbıturatlar ostrojen grıseofulvın ızotretıonın 8 metoksıpsoralen oral korıtraseptıfler fenotıya?ınler sulfonamıdler sulfonılure ler tetrasıklınler ve tıazıd grubu dıuretık guneş yanıklan nı kolaylaştınyor Dolayısıyla potansıyel olarak da meld noma dışı derı kanserlermm oluşumunu kolaylaştınyor Ozon tabakasının ıncelmesı UV ışınlannın bu zararlı etkılerını artırıyor Ama UVB ışınlanna baglı derı reaksı yonlannın ortaya çıkrnasını kolaylaştıran başka etkenler de var Yeryuzune ulaşan ışık miktan, mevsim, enlem, iklim şartlan, yurleşım bolgesının topografik yapısı ve genetik özellikler gıbı Nıtekım DNA uzerınde yapılan çalışmalarla gorulmuş kı ozon tabakasındakı kaytp pkvator kuşagında daha az olmasına karşın yeryuzunun dıger bolumlerıne gore UVB ışınlanndan etkı lenme ekvator kuşagında çok ddha buyuk Butun bu bılgıler ışıgında şu onenler yapılıyor Bır Gama Işınlan Dalgaboyu (nanometre) X Ultravıyole Gorunur Kızılotesı Mıkrodalga Işınlar Işınlan (UV) Işınlan Işınldr Işınlar 180 180390 390 780 780ustu 400000 ustu Bu spektrumda ınsan gozunun algüayabılecegı ışmlar 390 nm den başlar ve 780 nm ye kadar uzanır Guneş yeryuzunde yaşarnın oluşumu ve gelışımındp temel rol oynayan bır varlık Guneş ışınlan ıse yeryuzun dekı tüm biyolojik enerjinin kaynagı Guneşte sureklı aıdı ardma gelen termonükleer patlamalar sonucu açığa çıkan enerjı dunyamıza ışık olarak ulaşıyor Ulaşan guneş ışınlan da bıtküer ve bazı mrkroorganızmalar tarafından kımyasal enerjıye donuşturuluyor Pehyı de guneş ışınlanna neden dıkkat edılmesı gerekıyor9 Guneş ışıgının bıleşenlermden ultrdvıyole (UV) ışınlan (morötesi ışınlan) dalgaboyu 180 nm ıle 390 nm ler arasında olan ışınlardır Gozlerımız bu ışmları algüaydmaz Işte zararlı olan guneş ışınlan da bu UV ışınlandır UV bolgesmdekı ışınlar dalgaboylanna gore A, B ve C olmak uzere uçe aynlır Bunlardan UVA bolgesıne dalgaboyu 320390 nm olan ışınlar UVB bolgesıne 280300 nm olan ve UVC bolgesme ıse 280 nm nm altında olan ışınlar gırer Bunlardan bıyolojık sıstemler ıçm zaıarlı olan UV ışmları UV B ışınlandır Çunku UV C ışınlan atmosferdekı o/orı tabakası tarafmdan tamamen tutulur UV A şıınları ıse ozon tabakası taratından hıç sogurulmayıp tamamen geçse bıle duşuk enerjılı oldugundan zararsızdır UV A ışmları da meldnojenık ve erıtrojenık ozellık ta şımakla bırlıkte bu zararlı etkılennın gorulebılmesı ıçm bıyolojık sıstemlerm UVB ışınlanndan bın kat daha fazla enerjıde UV A ışmları ıle kaı şılaşması gerekır UVB ışınldn hem ozon tabakası tarafın dan tamamen sogurulmaz hem de yuksek enenılıdır Dd ha da onemlısı canlıların çogunda genetık materyal olan DNA bu bolgedekı UV ışınlarını sogurur Boylec e DNA hdsarı ortaya çıkar Ln onemlı DNA hasarı ıse DNA ıplık çıöjınde bııbnınp komşu pırımıdın bazlan arasmda anor mal baglantıldi oluşumuduı Norrridlde bu anormal yapı lar hucredeh DNA tamır mekanızmaları ıle savuşturulur Amd bu tamır mekanızmaları eger genetık olarak bozuk sa agır sonuçlar ortaya çıkabılır Ornegın kseroderma pigmentozum ddlı hdstalıkta UV ışınlannm yol açtıgı DNA hasaıı onaıılanıaz Bu hastalarda guneş ışıgına rna ruz kalma sonucunda deri kanserleri gelışır Kışı normal olsa bıle aşırı guneş ışıgına maruz kalmak zaıaılı etkıleı dotjuıabılıyor Aşırı guneş ışığına maruz kalma ıle bunun olumsuz bıyolojık etkılerı arasmdakı ba gıntı melanoma dışı derı kanserı rıskındekı artış ıle konulrrıuş Fpıdemıyolojık çalışmalara gore melanoma dışı deri kanseri rıskı UV ışınlanna maruz kalınması sonu cunda artıyor Melanoma dışı derı kanserlerını UV ışınla rınm DNA ıplıkçıgınde yaptığı degışıklıklerden kaynaklandıgı ılerı suruluyor 592/20 yenı ortaya konabddı IıPnste serbest ve proteme baglı trıptofan ammo asıtı UV etkısıyle fotokımyasal degışıklıge ugrar ve kinürenin yapısında fotooksıdasyon urunlen oluşur Katarakt gelışımı bıyokımyasal olarak ışte bu de gışıklıge baglanmaktadır Uzun sure UV B ışıgına maruz kalış katdrakt tehlıkesını onemlı olçude artırmaktadır UVB ışınldrı dyrıca lensm cerrdhı gırışımle çıkarıl dıgı durumlarda retina hasarına yol açabılmektedır UV B ışınlannın göz içi melanomaların oluşumunda da rol oynayabılecegı belırtılmektedıı Yaklaşık 15 yıldır yapılan hayvdn deneylerı UV H ışınlarırun bagışıklık sıstemını baskıladıgını gosterdı Sureklı olarak UV ışıgına maruz bırakılan farelerm UV kay nakh derı kanserıne karşı bagışıklık yanıtı oluşturamadıgı belırtılıyor Olay derı kanserı antıjenlerıne karşı bagışıklık ydnıtı oluşumunu ınhıbe eden baskılayıcı (supresör) T lenfositlerinin indüklenmesine baglanıyor Ote yandan UV B ışınlannın hucresel bagışıklık ya nıtının oluşumunu bozması pnfeksıyonlara karşı dırencı duşurebılır Nıtekım farelerde UV ışınlarına maruz bırakıl mış derı bolgelerı herpes simplex vırusu ıle enfekte edıldıgınde enfeksıyona dııenç ve vııuse karşı gecıkmış tıp aşın duyarlılık yanıtınm azaldıgı saptanmış UV'ye maruz bırakılmış farelerde dalaktan ve pe rıton boşlugundan elde edüen makrofajların (bunlar vucudun savunmd hucrelerıdır) savun ma ozellıklerının azaldıgı gorulmuş Bu verılere gore UV ışıması en azından belırlı bazı enfeksı yon hastalıklarmda kışmm hastalıga kdrşı dıren cını duşurur bagışıklık oluşumunu onler hastalı gm şıddetını artırır ve ıyıleşme suresını uzatır gorulme sıklıgını artırır Kıssadan hisse: Tatılcıler" eger kanser olma yayım katarakt olmayayım bagışıklık sıstemım gorevmı ıyı yapsın dıyorlarsa kı tersını duşun melerı olası degıl dıkkatlı guneşlensınler cıltle rını bronzldştırma ugruna saglıklannı tehlıkeye atmasınlar Hatta tatıl anlayışldrını bıle degıştıre büırler latıl yapmak ılle de denız kenarma gıde rek cılt bronzlaştırmak degıl1 Başka alteınatıfleı gelıştırılebılır KAYNAKLAR 1 LehnıngerAL NelsonDL CoxMM Prınnplp'îofbıochemıstry SPCOIII edıtıon VVorth Publıshers NevvYork 1993 2 FyaumenıJFEpıdemıology ofcancer VVyngaardenJB SmıthLH Cecıl Textbook of Medıcıne Phıladelphıa Saundprs 1988 s 1092 97 3 Rovvland FS Molma MJ Stratospherıc smk for chlorofluoromethanes chloruıe atorrı catalysed destructıon of ozone Nature 1974 249 810 12 4 Gleason JF et al Record low global ozone ın 1992 1993 260 523 26 Scıenco gunde toplam UV ışınlannın % 50'sı 11 ıle 14 saatlen arasında dunyaya ulaşır Bu nedenle bu saatler arasında guneş ışınlarından korunmak gerehyor Ustelık golgede oturmak da yptprlı konıma saglamıyor çunku toplam UV ışınlarm % 50 sı yansıma yoluyla dlınabılıyor UV ışınlan nm ° o 901 bulutları delıp cjeçtıgınden bulutlu havalara da kanmamak gerekıyor Cözlerimiz ve bağışıklık sistemimiz de etkileniyor UVB ışınlaımdon etkılenen bır başka organımız da goz Gozun kornea tabakası dalgaboyu 290 nm nm altındaık tum ışınlan sogurur UV B bolgesınde gerı kalan ışınlan da kısmprı sogurur UV A ışmldrı ıçınse tumuyle geçır gendır Kar körlügü <ie cienılen korneal fotokeratlnin UVB ışmların.ı maruz kalmdıgmda ortaya çıktıgı bılı nıyor Gozlensı UVBışınlaıınııyısoguruı Boylece retırıa yı UV B den korur UV A nınsa çogunu geçırır Katarakt oluşumunun guneş ışınlanna maruz kalmakla ılgılı olabıle cegı uzun zamandır bıhnmekieydı Ama bu ılışkı ıle ılgılı ddhd somut verıler bıyokımyasdl ve epıdemıyolojık olarak 5 Parkcr F Skın dıseases VVyngaardenJB SmıtoLH ıbıd s 2300 353 6 Taylor HR et al Effect of ultravıolet radıınon on cataract formatıon N EngJMed 1988 319 1429 33 7 Tueker MA et al Sunlıght exposure as a rısk factor for ıntraocul ır m,ı lıgnant melanoma N EngJ Med 1985 313 789 805 8 Jeevan A Krıpke ML Ozone depletıon and the ımmune system Un cet 1993 342 115960 9 LloydSA Stıatosphenc ozone depletıon Lancet 1993 342 1156 58 10 KaplanLA Pesce A] Gınıcal chemıstry Theory analysıs correlatıon Thırdedıuon Mosby St Louıs 1996 (*)Doç Dr Turkıye Yuteek Ihtısds llastanesı Bıyohmya Lahoraluvan