Katalog

Bak şu diz'in hünerine! Dizin arka yüzüne yansıtılan ışık, saat farkmın insan bedeni üzerinde yol açtığı olumsuz sonuçlan yok edebiliyor. Hoş bır şakayı andıran bu buluşun doğruluğu Amerikalı araştırmaalar tarafından kanıtlandı. U zun bır yolculuktan sonra saat farkmın neden ol1 duğu fızıksel sorunlardan mı şıkayetçısınız O halde denız kıyısma gıdın yuzukoyun yere uzanın ve bekleyın Dızınızın arka kısmınddkı hassas cudı ısıtan gu rıeş, organızmanızı bulundugunuz yerın yerel saatıne uygun hale getırecek ve sız boylece akşam mışıl mışıl uyuyabıleceksınız Şaka gıbı gelen bu ügınç fenomen Cornell Unıversıtesı (New York) Tıp Fakultesı nden bır grup Amerikalı araştırmacı tarafmdan keşfedüdı Pekı, dız ışık ve saat farkı arasındd nasıl bır baglantı kurulabüır'' Bu ügınç du rum, ışıklı bır sınyalın kan yoluyla ıletümesınden kaynaklanıyor Hemen hemen tum organızmalar pek çok yaşamsal ışlemı duzenleyen bır ıç saate sahıptır Bıtkılerde gunduz çıçeklerın açılmasını gece ıse kapanmasını saglayan hayvanlarda uyanma ve uyuma sdatlermı, kış uykusu sıcaklık hormon salgüarı vb ışlevlen ayarlayan da bu ıç sddttır Bıyolojık rıtmler bu çeşıtlı olgulara uyum saglar Insan vucudunda olçulu dalgalanmalar karmaşık bır tempo ve hassas değışımlenn yarattıgı konser kesıntıye ugramadan surer gıder Bu ıç melodıler beyınde yer alan bıyolojık bır saat tara&ndan duzenlenır Bu bıyolojık saatın senkronızdsyonunu gerçekleştıren çevre yanı Dunyanın kendı etrafındakı hareketıdır Boylece gecenın ortasında hormon salgüaması artar, ıç sıcaklık uyanmadan az bır sure once en alt duzeye ıner Stres hormonu olan kortızol uyanmadan kısa bır sure once organızmada yayıhr Glukoz metabolızmasını harekete geçıren ınsulın akşamustune dogru salgılamr, akyuvarların sayısı ve melatonın salgısı geceye dogru çogalır Bır yolculuga çıktıgımızda lasa sure ıçınde kılometrelerce yol katettığımızde ıçımızdekı saat bu degışıme uyum saglamakta zorlanır Bulundu gumuz yer ıç saatımızı yerel saate uygun bır duzene sokana kadar bedenımızdekı sıkıntılaı suttjr En düfük 'sıcaklık Cornell Ünivenltesinden araftırmacı Scott Champbell, llginç buluşunun gösteritlnl yapıyor. rer Vucudumuz gunduz ve gece farkıru gozlenmız aracüıgıyla algüar Işıgın çarptıgı retına ıç saate bır sm yal gonderır memelı canlılarda bu ıç saat hıpotalamusta bulunan noron grubunda yer alır Bu noronlar gunduzgece degışımıne koşut olarak ıç rıtmlerı duzenler Bu olgu ıyı bılınmesıne ragmen yıne de her şeyı açıklamıyor Retınadakı noronlan ya da optık sınırı yıkıma ugramış korlerın de saat farkına ya da ışıgın azal masından kaynaklanan kış dep resyonuna duyarlı olmalannın nedenı nedır 9 Ustelık goz ışıktan etkılenen başka hucreler de ıçermemektedır O halde beyın (korlerın beyınlen de dahıl olmak uzere) saatı senkronıze etmek ıçın başka ne tur bır bılgı devresınden yararlanmaktadır9 Yale Unıversıtesı Tıp Fakultesı nden ardştırmacı Dan Oren e gore retınanın ıçını bezeyen ddmdrlar ışıklı sınyalı algılıyorlar Işık hemoglobın ya da bılırubındekı (l) pıgmentlerı degışıme ugratarak bunların ışık alıcılanna donuşmesını sağhyor Alınan mesaj daha sonra kan dolaşımı aracüıgıyla daha once sozunu ettıgımız noronlara ıletüıyor Oren ın teonsı dogruysa damarlarla donanmış vucudumuzun herhangı bır bolgesıne ışık verdığımızde bu saat yenıden ayarlanabılır Kış depresyonuna karşı tedavi Cornell Unıversıtesı Tıp Fakultesı nden Scott Campbell ve Patricia Marphy bu savı kanıtlayabümek amacıyla dızın arka yuzunu seçtıler Geceyarısı uç saat boyuncd bu alana yuksek oranda ışık uyguladılar Deneklerın ışık veıüıp verümedığını bılmemelerı ıçın de bacaklan sıyah bır çarşafla orttuler Bu deneyın sonunda melatonın salgısı ve sıcaklık azalmasının zamanı uç saat kaydınldı Bu buluş, ıç rıtmlerın gerektıgınde yenıden duzenlenebılecegını ortaya koymaktadır Deneyden olumlu sonuçlar ahnmasma ragmen bılım dunyası bu konuda temkmlı davranrndyı yeghyor Bılım ddamları soz konusu gozlemlerın kesın olarak kabul edılebılmesı ıçın aynı de neyın degışık laboratuvarlarda pek çok kez tekrarlanması gerektıgını soyluyorlar Ancak Campbell ve Murphy buluşlannın saat farkından kaynaklanan rahdtsızlıkların kış depres yonunun ve bıyolojık rıtmdekı dksdmdldrm yol açtıgı uyku bozukluklarının hafıfletılmesı ıçın son derece yararlı olacağını duşunuyorlar (I) Hemoglobınm parçaldnınası sonucu ortaya çıkanpıgnif ıılk r Yapay 3T,4 '*'" Sıcaklık eğrisi iiç saat kaydırıldı 37 \ tatı 581/4 6h 12 h Cece ve güıulüı değifimi beynimlzdeki iç saati düzenler. Daha Once ışık sinyalinin %alt gönel yoldan beyne ulaftığı düfünulüyordu Oysa artık kan dolafimının da bu sinyalin iletilmesinde rol oynadığı bilinlyor. Bu nedenle, diz çukurunda yer alan son derece damarlı bölgeyi aydınlatarak biyolojik ritmleri duzenlemek olan Geceyanu üç taatlik iüreyle yoğun ışık tedavisi uy gulandığında sıcaklık eğrhi bu zaman dilimi kadar geriye alınıyor Bu yontem saat farkın dan kaynaklanan sorunlann giderilmesini sağlayabilecek Anahid Hazaryan Scıence et Vıe/Mart 1998