Katalog

Uzay çağı ne zaman başladı? 9 ** Bu sorunun yanıtı için 300 yıldan fazla geriye gitmek gerekiyor. zay Çagı mn tarıhı yazılırken ın t>anlaı dunya yuzunde uzaya yol culugun başlayacağı uygun bır yer arayacaklar Belkı de bır oylama ya püacak Pek çok oyun ABD u/ay uçuşla rının bdşladıgı Floııdaddkı Cape Cana veral lehıne kullanılacagı kesın Kazakıs tandakı Baıkonuı Cosmodromc ve Al manya nın Baltık kıyılannda Wernher von Braun ve arkadaşlarının Alman roket sanayısını başladıgı Peenemuııde de seçenekler arasında yeı akcak Roket oncusu Robert Goddard ın ılk deneme lprını gerçekleştırdıgı VVorcester Mas sachusetts de kuçuk ama onemlı bır ta raftaı grubu toplayacak U Ancak Uzay Çagı nın gerçek başlama tarıhmın Auvergne'de Puy de Döme un volkanık ydmaçlarında başladı gı da ıddıa edılebılır Şaşırtıcı gelse de 350 yıl once 1648 yılına buyuk matema tıkçı ve mıstık Blaise Pascal ın (1632 1662) gozupek kayınbıraden burada ıkı cıvalı barometre ıle deruz yuzeyınden bır mü yukarı tırmdnmıştır Cıva duzeyı yuksekte atmosfeı agırlıgının deruz du zeyınden daha duşuk oldugunu gostere cek bıçımde azalmıştır Bu da atmosfer tabakasının bellı bır yukseklıge sahıp ol dugunu ve dolayısıyla bunun uslunde Descartes kıskanç mı? sıne sahıptı ve babasının vergüerı hesap layabılmesı ıçm mekanık bır hesap makı nesı ydprrnştı Bu aygıtın ellı adet prototı pı yapıldı ve bır tanesı de bılımın koru yucusu Isveç kralıçesı Christina ya he dıye edıldı Pascal ın ızduşumsel geometrısı ve gençlıgı Descartes m kıskançlıgına ne den oldu Descartes tumleyıcı analıtık geometrı yontemını oluşturdugunda Pas cal dan 27 yaş buyuktu Kralıçe Chriıtina, Descartes ın yaşamında onemlı bır rol oynamış ve hatta 1650 yıhnda olme sıne bılp bır şekılde neden olmuştur Descartes kralıçeye felsefe konusunda egıtım vermek ıçın Stockholm e gıtrnış ve Isveç ın ıklımı kendısıne fazla sert gel mıştı Descartes vakum yanı hıçbır madde ıçerrneyen boş uzay konusunda da Pasral la çatışmıştı Henuz 14 yaşmdayken Pascal ba bdsıyla Marın Mersenne ın bılım salonu na gıtmekteydı Mersenne Avıupaddkı tum bılım adamlarıyla yazışır ve kışüere dığerlennın çalışmalannı bıldırırdı Or negın Huygense nesnelenn egık bır duzlemle aşagı salınımlanm zamanlamak ıçın sarkaç kullanılabılecpgını onermış ve Huygens sarkaç saatın tdSdrımını ger çekleştırmıştı Ayrıca Galileo olmeden bırkaç ay sekrpterlıgını yapan Italyan fı zıkçı Evangelista Torricelli nın va kurnla ılgüı deneylerını de yayrnlamıştı Galileo pompanın suyu yukan ıt me gucunu doganın olası vakurrı ozelbgı ne taşıdıgmda suyun havdnın terkettıgı boşlugu doldurması gereklıhgı ustunde çalışmıştı Burada sorun suyun yalruzca on metre yukarı çıkabılmeseydı Eger doga da vakum olayı dogruysa suyun kışının ıstedıgı yukseklıge ulaşabılmesı gerek mekteydı Galıleo sorunu Torricelli'ye aktarmış o da daha basıt ama daha tat mın edıcı bır çozum bulmuştu Torncel lı ye gore atmosfer su kolonunun ancak on metreye çıkmasma verecek olçude bır agırlıga sahıptır 1643 yıhnda Torııcellı deneyı cıva ılp tekrarladı Cıva sudan daha yogun ol dugundan atmosfer ancak kuçuk bır cı va kolonunu taşıyabüır Torricelli yakla şık 120 cm uzunlukta cam bır tup alır bır ucunu kapatır ve ıçıne nva doldurur Bu mıktar yerçekımı olrridyan oıtamlaıda atmosferın agırlıgının taşıyabılecegı cıva mıktandır Kapalı bu tup ıçınde cıvanın ustunde ılk kez ınsan yapımı vakum bulunur Torricelli cıva sutununun yukseklı gının gunden gune degıştıgını bunun da atmosferdekı basınç degışımlerını yan sıttıgını belırttı Boylelıkle barometre yı ıcat etmış oldu Pascal atmosferın belırlı bır agu lıgı varsa yukseklık arttıkça bu ağırhgın azalacagvnı duşundu Ne denlı yukseğe tırmanılırsd usttekı atmosfer daha az ola cak ve bellı bır yukseltıde ıyıce duşecektır Bu da atmosferın sınırlı oldugunu or tayakoyaı Dolayısıyla yeterlı yukseklıge tırmanıldıgında atmosferden çıkarak vakuma yanı boşluga gırılır Pascal vakumld ılgılı deneyler yap maya başladı ve 1647 de vakum kav ramının gerçek oldugunu kanıtladı Aynı yıl Pascal ı onu sureklı kuçuk goren Descartes zıyaret ettı Descartes daha sonra Huygens e yazdıgı mektupta kendısını ıkna eden tek vakumun Pascal ınkı ol dugunu belırtmışür Denizlerin Altındaki Bakır Ulmlararası Okyanus Sondaj programında yer aldn yprbıhmcıler okydnus tabanı altında yuksek ayarh bakır cevherı behrledıler Cahfornid Unıversıtesı ndcn Ro bert A. Zierenberg ve arkadaşlan buluşlannı Nature dergısının 2 Nısan 1998 tarıhlı sayısmda yayınladı Buluş VVashıngton eyaletı Seattle hyılan açığmda Kuzcydo ğu Pasıfığm tabanmdakı sulfur rnınerallennın oluşturdugu geruş {or masyonlann mcelenmesı sırasmda gprçekleştı 100 mctre çaph, Bent Hıll admdakı bu buyuk sulfur çokelüsı denız tabanından 35 metre yukseklıge ulaşmakta ve 100 metre aşağı uzanmakta Sul fur katmanlannın yaklaşık 8 8 rnılyon ton malzeme ıçerdığı duşunuluyor Bu Best Hıll sulfur yığınını, yaklaşık 300 000 yıl ıçmde derın volkanık bacalardan kaynaklanan çok mıktardah atıklar oluşturdu Bu bacalann çevresındekı son derece ısmmış denız suyu sulfurler ve altın gumuş, bakır ve çınko gıbı metallerle yuklu hale gelır Sı cak mıneral yuklu yoğun su daha soğuk okyanus sulanna kanşır ve metal yuklu sulfar cevherlennı kalm tabakalar halınde bacanm çevresmdeh yuzeye çokertır OSP bıhmcuerı sulfur katmanında ve yer kabuğunun yaklaşık 500 metre altındaki bazaita kadar uzanan tortul kayaçlarda bır karot belırledıler Yaklaşık denız tabanından P00 metre denndc beklenmedık bır bolgeyle karşılaşıldı Bu 10 metre kahnhktakı alan %16 bakır ağırhklı bakır sulfur mmerah çokeltısmden oluşmaktaydı Best Hıll sulfur çokeltsı hemen bakır katmanı ustunde, sıvının denız tabanına ulaşmasmı engelleyen su geçırmez bır kayaç alanı ıle aynl maktaydı Sondalar bu su geçır mek kabuğu yannca aşağıda oluşan basınç denız tabanının 10 metre yukansma kaya paçalan puskurttu Yeryuzunde esh sulfur madenlerı bınlerce yıl tureyle metal çıkarmak ıçm kazılmışür Denız altındaki sulfur çokelülerm de bakır yuklu alanlann bulun ması yeryuzundeh cevherlerın de aym kokene sahıp oldugunu duşunduruyor Callleo: Blllme adanmif bir hayat sonsuz bır boş uzay oldugunu ortaya koymuştur Paskal ı sureklı bıçımde eleştıren Rene Descartes bıle bu sonuçtan etkı lenmıştır Pascal dan once bırçok kışı (ozellıkle Descartes) atmosferm az çok uzayla karışık oldugunu duşunmekteydı Uzay havayla ya da Aristo ya uzanan bır kavram olan kutlesız eter le doluydu Atmosferın sınırlı olduguna üışkın ruçbır gerçek goruş bulunmadıgı gıbı boş bır uzay duşuncesı olanaksızdı Boş bır uzay olmaksızın bır uzay çagı duşunulemez Pascal ClermantFerrondda Puy de Döme a yakırı bır yerde dogdu Yırmı yaşına varmadan bıle Yunanlılarınkın den fazla konık kesıkler geometrısı bılgı582/20 Paskal: Vakumle llglll deneyler yaptı Pascal zayıf yapılı bır kışı oldugun dan dagcı olan kayınbıraderını bır çıft Torricelli barometresıyle Puy de Döme a tırmanmaya ıkna ettı Pascal savını bu deneyle de kanıtladıgında çıl gına donen Descartes deneyın kendı fık rı oldugunu ve Pascal a tavsıye etügını soyleyecek kadar ılerı gıttı ve Pascal a yonelttıgı eleştırılerden tam bır donuş yaparak başarısından hıç şuphe et medıgını belırttı Boylece PuydeDöme tum Uzay Çagı tarıhçüerının hac yerı kabul edılır ve dolayısıyla da burada ılk olarak uzayın varügı kanıtlanmıştır Feza Akça KaynakNNS