Katalog

Ay, nerede kaldı bu uyku! Uykusuzluk, uyku apnesi, yürürken uyuyakalmak, uyku sannlan, uyurgezerlik ve uyku hastalığı üzerine.... Korkut Yaltkaya* Y aşantımızın ydklaşık uçte bırının geçtıgı uyku başlıbaşına bır seru vendır Uykunun.beymelektnğırun kdyıtldrup ıncelenmesı (EEG) ıle anlaşüdbılen bellıbaşlı ıkı evresı vardır Hızlı goz devınımlerı (REM) ve hızlı goz devınımlerırun olmadıgı yavaş dalga uykusu (NREM) (REM ve NREM şeklındekı kısaltmalar, In gılızce hızlı goz devınunlen" ve hızlı goz dpvınımlerı yok" ıfadelerının baş harflen dır ve bırçok ulkede bu kısaltma kullanılmaktadır REM evresınde goz kurelerı saga sola salınımlar yapar ve bu sırada kışı, canlı, aynntıh düşler gotur Goz kure lerının bu salınımldrmı kapdlı goz kdpakla rının altından gormek olasıdır Beden kas ldrının devınımı ıse tumuyle kaybolur NREM evresınde ıse bcyın dalgaları yavaşldr soz salınımlan yoktur fakat govdede kol ve bacaklarda devmım vardır Beynın ve bedenın en yogun şekılde dınlendıgı evre bu NREM devresıdır Bu kısa açıklamadan sonra uyku bozuklukldrına geçelım açabüır Haftalar boyunca uyku hapı alardk uyuyan bır kışı, hap almayı bıraktıgındd uzun zdrnan uyuyamaz Bu bakımdan uyku ıldçlarıru kısa surelerle kulldnmak ge reklıdır Uyku apnesi Bır dıger uyku bozuklugu "uyku ap nesı"dır 65 yaşın ustundeh ınsanlarda uy ku apnesıne rastla rndolasılıgının%24 oldugu saptanmış tıı Bu bozuklukta uyku sırasmda sık sık soluk kesılmesı olur (apne) Uyku apnesıne şışman ve kısa boyunlu er keklerde daha çok ıastlanır ve bu kışı lerde hemerı her zaman eskılere da yanan horlama öyküsü vardır So luk kesılmclerı uy ku boyunca onlarca ya da yuzlerce konuşamaz Sankı yataga baglanmış gıbı 1 2 dakıka kadar (bazen bır zadaha uzun) oylece kalır sonra duzelır, kalkar Hastayı adıyla çagırmak dokunmak, sars mak uyku felcmın suresını kısaltır hasta he men duzelır Bazen narkolepsının dıger belırtılen olmadan tek başına uyku felcme rastlanabüır Uzun saçlı bır genç kız bu yakınnıalarla gelmıştı Bazı sabahlar yatagın da donup kalıyor, bır turlu kalkamıyordu Pek heyecanlı ve uzgundu Bır üa dakıka surup geçpn bu durum ıçın nıye bu denlı telaşldndıgını sordugumda adıta bana kızdı ve Doktor bey ya o anda bır zelzele olsa ya da yangm çıksa '' şeklınde ıtıraz ede rek o anda hıssettıgı derın bunalımı ve pa nık duygusunu ılettı Belıne kadar gelen ıçınde yurumeye başlar Gozleraçıkyada kapalı olabılır Yururken odanın ıçmdckı eşyalara çarpıp devııebılıı Bu arada kcn dını yaralayabüıı Yıneleyendevınımleryapar Ustu.steduvaıııter KapınınsapınıaşaQı yukan oynatıı durur Anlaşılmaz sozler soyler, aynı tumcelerı yıneler Sorulara yanıt vermez Yatmasını soyledıö>nızde ba zen gıder yatar, ancak bır sure sonra tek rar kalkıp dolaşmaya başlar Bu durum ıkıuç dakıka kadar surer geçer Hasta yayatagına doner yatar ya da oldugu yere kıvnlır uyur Sabahleyın gece olup bıtenlerı anımsamaz Uyur gezerlık yaş ılerledıkçe geçer Zararsız bır hastalıktır Eskıden ha zı hekımler bu uyku bozukluğunu epüep tık bır durumun habercısı veya psıkonoro tık bır hastalıgırı belırtısı olarak kabul etmışlerse de bu tanı beklentısı dogru degıldır Ender de olsa soınndmbulısm 3040 yaşındakı eı ışkınlerde de gorulebılır Geç çıkan somnambulısmde şıddet ogelerı on plandadır O anda korku ıçınde olan hastanın davranışları çügıncadır Ndbzı hı/lanmış yuzukı zarmıştır Sıklıkla kendını yaralar Erışkınlıkteoıtaya çıkan uyur gezerlıgm altmda psüayatrık bır hastalıgın bulunma olasılığı yuksektır Uykusuzluk En sık rastlanılan uyku bozuklugu uykusuzluktur Turkıye'de yaklaşık 2 mılyon hşının uyku sorunları oldugu sanılmaktadır Bunlarm buyuk bır çogunlugu uykusuzlukf an yakınırken, bır kısrm da aşın uyu maktan ya da gunun uygunsuz saatlermde ve durumlarında uyuyup kalmaktan yakınmaktadır Uyku bozukluklan çocuklarda daha azdır yaş üerledıkçe artar Gerçek uykusuzlugu degerlpndırmek zordur Hu zursuz yuzeysel bır uykusu olan kışı bu du rumu "günlerdir hiç uyuyanuyorum" şeklınde tanımlayabüır Yapüan bır ardştırmada "ancakbır an ıçın gozum daldı" dıyerek uykusuzluktan yakınan kışılerın dslında normal uyku suresı ortdlamasından sadece 43 dakıka daha az uyudukları saptanmıştır Yıne de bu kışüer sozde uykusuzluklannı yaşamlarının en onemlı sorunu olarak one surerler Elbette boylebırdurumdabusorununalün da başka gerçek sorunlar aramak gerekır r Beyin yangısı salgısı saçlannı gostererek 'Işte, dedı, zor belâ, elımı kımılddtıp saçımı çekmeye çalışıyorum, çekebılıtsem onun acısıyla daha kısa zamanda kendıme gelıp, yataktan kalkıyorum" Boylece uzun saçlarının nedem de anlaşılmış oldu Narkolepsıde gorulen dorduncu ve sonuncu belır tı ıse uyku sannlandır Bunlar uykuya dalarken ya da sabah uyanırken gorulen canlı ımgelerdır Oyle kı kışı gor duklennı adeta yaşıyormuş gıbı duyumsar ve etkılenır Kısa surup, geçer Bu durum REM uykusu bozukluguna bağlı olup bır çeşıt uyanık duş gorme gıbıdır Ruh hastaüklarında gorulen sanrüarla kanştırmamaUdır Narkolepsıye kopeklerde de rastlanır Dogal koruyucumu? ve bekçımız olan kopeklere ola ola bu hastalıgın musallat olu şu doğanın esprüerınden bırı olsa gerek tır Kopek narkolepsısı Labrador ve Doberman cınslerınde daha çok gorulur Son olardk uykuda artma yapan hastalıklardan soz edelım Bunlann başın da vaktıyle Turkıye'de de bırçok kurban vermış olan, I Dunyd Savaşı'ru ızleyerek salgınlara yol açan fakat gunumuzde pek rastlanmayan 'salgın beyın yangısı von Ecconomo hastalığı' gelır Bakm Mazhar Osman Hoca 1935 yüında bu hdstalıkla ılgılı neler yazıyor 'Had hecmelerı bır yangm halınde cılidnı sardı oldurdugunu oldurdu kaldnları kurtuldu sanıldı halbukı bır kdç sene sonra hepsıran ddeta çarpıldıgı vucutlannın katılaştıgı yuzlerumıgeııldıgı gozlerının donuk bır cdm gıbı ruhsuz ve sabıt kal±gı goruldu" Hoca devam edıyor dıkkdtıcelbedenılkarazuykuolmuştur Hastd uyuklar ve uyur uyandırılınca uyanır sutunu üacını ıçer yme uykuya dalar Hafifşekıllerındetramvaylarda doktorların bekleme odalarındd uyuyanlar pek çok gorulmuştur ' Uyku arttıran (hypersomnı) dıger bır hdstalık da Afrıka çeçe sınegı ısırıgı ıle geçen uyku hastalığı dır Bu hastalıktakı uyku haftalarca surebılır Hastalar zorlanarak uyandırılabılır Bırakıldıklarında hemen tekrar uyurlar Uyku sarhoşlugu'', uykudan sonra uzunca bır sure dıkkattnı toparlayamama ayılamama durumuna denır Kışı sersem gıbıdır otomatık davranışları vardır, zamanı ve uzamı şaşırır Bu duruma daha çok uyku apnesı olan has talarda ve uzun zaman uyuyamadıktan son ra uyanan kışılerde rastlanır (*) Prof Dr Akdenız Unıv Tıp Fak Norolojı ABD kez yınelenır ve surelerı 1015 sanıye gibı kısa olabılecegı gıbı bazen bırıkı dakıka kadar uzun da olabüır Hasta sabahlan yorgun uyanır ve çoğu kez baş agrılarmdan yakınır Yolda uyuyakalma Narkolepsı denılen hastalıkta hasta gunduz gelen ve onune geçılmez uyku nobetlerınden yakınır Bu uyku hallerı hıç olmayacak anlarda ornegın yemek yerken yolda yururken bastırabılır Bıldıguruz bır tuccar hasta kasada para alıp verırken bı le uyku nobetınm geldıgını ve uyuyakaldıgınısoyluyordu Narkolepsı REM uykusuyla başlayan normal uykunun tersıne REM uykusuyla başlar REM uykusu sırasında yukarda da belıruldıgı gıbı beden kaslarında guç kalmadıgı adeta felç oldugu ıçın hasta uyku nobetıyle bırlıkte yere duşebı lır Katapleksi denılen bu durum, her Zdrnan hastayı boş bır çuval gıbı yere duşuıecek kadar guçluolmaz Bazıkezsade ce kafanın one duşmesı, agzın aralanması şeklınde hafıfdeolabılır Narkolepsı belır tılerı bakımmdan zengın bır hastalıktır Onune geçılmez uyku ve katapleksi nobetlerı dışında daha az rastlanmakla bırlıkte ıkı başka belırtısı daha vardır Bunlaruyku felçleri ve uyku sannlandır (hallusınas yon) Uyku felçlen daha çok sabah uyanır ken olur Hasta, aklı başmda oldugu halde yatügı yerde kalır kıpırdayamaz, sesı çık Uykusuzluğun nedenleri Uykusuzlugun nedenleri çeşıtlıdır Ruhsal gergınlıkler, sıkıntılar tedırgınlıkler baştagelennedenlerarasındadır Depresyon bır dıger nedendır Bırçok kışı alkol almanın uykuya ıyı geldıgını duşunurse de al kolun oluşturdugu uyku sağlıkh bır uyku degıldır Aşın alkol dlma, uyku suresını kı saltır, REM uykusunu azaltır ve gece boyunca sık sık uyanmalara yol açar Alkolık bır ıkı saat uyuduktan sonra uyanır ve çogu kez bır daha uyuyamaz Uzunsurekul lanılan uyku hapları da uykusuzluğa yol 579/14 Uyurgezerlik Somnambulism veya uyur gezerlik çogunlukla 4 6 yaşlannda gorulur Sıklıkla gece ışemelen ve gece korkulan ıle bırlıktedır Uyurgezerlık, narkolepsının tersıne NREM evresınde oluşur Genel ınancm aksıne kışı bu sırada duş gormez Uyur gezerlık nobeü sırasında çocuk anıden doğrulur, yatagm ortasına veya kena rma oturur Işıgı yakabılır, alıştıgı bazı dav ranışlarda bulunur Hastada heyecan yahut korku belırtısı yoktur Bazen kalkar, odanın