Katalog

Beyin, olmayan uzuvlar Hayalet uzuvlar, dış dünyanın algılanması ve esnek beyin... Kollarını ve bacaklarmı kaybeden insanlar, çoğunlukla hâlâ bu uzuvları yerindeymiş gibi hissederler. Bu "hayaletlerin" bazı uzuvları doğuştan bulunmayan insanlarda da görülmesi, vücudumuzu algılamamızı sağlayan sinir bağlantılarmın beyinde oluştuğunu gösteriyor. red Aryee, 15 yıl once buyuk bır dcnız kazası geçırdı Fırtınalı bır havada tekneye vuran buyuk bır dalga tekne dıregının sag kolunun uzerıne devrümesıne neden oldu Tekne mu rettebatı sahıle ulaşana kadar onun kan kdybetmesını engelleyerek caruı kalma sını sağladı Ancak sag kolunun bır bolu munu kurtarmak ıçın çok geç kalınmıştı Aradan on yü geçtı Kolunun dırsegın altındakı bolumu uzun bır suredır yoktu Aryee mn beynı ıse bu gerçegı hâlâ ka bullenemerruştı TALAMUSUN BÖLÜMLERİ Kabu F Beyin ve Algılama Laboratuvarı (Kalıfornıya Unıversıtesı) Başkanı sınır bı lımcı Vilayanur Ramachandran, hastadan sag elıyle olmayan elıyle fıncanı tutmasını ıstedı Aryee sag dırsegını masaddkı fınrana dogru yonelttı Ramac handran Şımdı neler hıssedryorsunuz9' dıye sordu Aryee 'Parmaklarımın fıncanı kdvradığım hıssodıyorum dıye yanıtladı Araştırmacı bu deta fıncanı bıraz daha uzaklaştırdı ve hastamn aynı ışlemı yenı den tekrarlamasını ıstedı Amacı hayalı kolun gerçek bır kol gıbı bellı bu uzun lukla sınırlı olup olmadıgını gormektı Sonuç onu hayretler ıçınde bıraktı Hastd "Ahhi" dıye bagırarak,' Bunu neden yaptın' dıye sordu Araştırmacı Neyı neden yaptım9" dıye sordugunda, Aryee "Fıncanı parmaklarımın ardsından zorla ayırmaya çalıştıgınızı hıssettım" dıye yanıtladı Fred Aryee nın fıncanı bu şeküde tuldbılmesı, "hayalet uzuvlan" dnldtan en çarpıcı orneklerden bırıdır Savaşta bacaklarmı kaybeden bır asker ayaklarının ustunde dayanılmaz bır kaşmtı hıssedıyor lkı kolu kesılen bır kışı yururken kollarının üa yanında uyum ıçın de sdlmdıgını hıssedıyor Hırslı bır oyun cu terusı sol koluyla oynamayı başarıyor ancak servıs atarken zorlanıyor Çunku hayalı sag kolu da aynı anda raketı tutmaya çalışıyor Ramachandrdn'm başka bır hastasmm doğuştan ıkı kolu yok Ancak hararetlı bır konuşma sırasında kollanyla çeşıtlı hdreketler yaptıgını hıssedebılıyor Bazı uzuvlan doğuştan olmayan ya da ke sılrruş olan insanlar çoğunlukla bu tur duyular hısseder Hatta hayaletlerin oluşması ıçın bazen uzuvknn kesılmesı büe gerekmez Bazı felçlı hasta lar bacakları hastane yata gında sabıt olmasına rag men sureklı bısıklete bınme hareketı yaptıklannı hısseder Koldon gelen sinyaller Çeneden gelen sinyaHmr Sağhklı blr Insanda (solda) tüm vilcuttan gelen sinyaller öncebeyinde yer alan beyinde vücut haritasının bulunduğu somatosensory (vücutsal duyu) kabuğundı teoriye göre, hayalet uzuvlan (sağ) talamustaki blr slnyal kansıkhğı oluşturuyo nöronlar normal sinyalleri alamıyorlar. Bu yüzden nöronlar diğer, komsu olduk "çene" nöonları kullanılmayan "kol" nöronlanna bağlanıyor. Böylece çeneye bi uyarı beyinde ikl alana ulasıyor. dıgında (19 yy) bu farklı duyuların, uzuvların vucutta kalan koklerınden kaynaklandıgı duşunuluyordu k bakışta bu M açıklamd dkld ydkın gozukuyor Bu kok lerde bulunan zarar gormuş sıcaklık, dokunma ve acı sınyallerıru beyne üeten sınırlerın uçlarında noroma" adı verüen dugumler oluşuyor 1 layalet agnların nedenı klasık açıklamaya gore bu sınır uç larırun omurılıge ardınddn beyne mesa] gondermeye uzuv kesüdıkten sonra da devam etmesıdır Noroma ların hemen altındakı sınırlerı ya da omurılıge baglan dıgı kısımları kesmek çozum olabılır dncak yalnnca geçıcı bır sure ıçın Boyle bır ışlemden bırkaç ay yd da sene sonra "ha yalet uzuv ' gerı donuyor Bu da ne yazık kı hayalet agrıların dokunmayla ılgılı sınır yollarının otesınde beynın kendınden kaynaklandıgını gosterıyor Hayalet uzuvlarm ortaya koydugu çok onemlı bır nokta var Dokunmd duyu su ve onun bıze gosterdıgı fızıksel dunya nın algıldnrndsı parmak uçlanmızdan da ha çok beynımızde neler olup bıttıgıyle ılgılı gorunuyor Hayalı duyular beynımızın en gızlı sırlarını açıga çıkarabüır Eger norobıyologlar hdklıysd hdyalet uzuvkr dış dunyayı dlgıldrken ya da yenı bır şey ogrenırken beyinde neler oldugunu ay dınlatabilır Ramachandran Ogrenmenın ve bellegm fızıksel kokenını anlamaya ça lışıyoruz' dıyor Derıde bulunan sınırlerın sona erdıgı noktalar yaru reseptorler(alıcılar) c şaı ıdan bır uyan alır bır ıgnenın batma ya da sıkılan bır elın sıcaklıgı gıbı Bu n septorlerın urettıgı bıyoelektrık sınyalle omurılık aracılıgıyla beyin sapındd bulı nan sınır bağlantılannd(sındpslara) ulaş Daha sonra sınapslar bu sinyalleri beyn talamus bolgesıne aktarır Talamus, keı dısıne ulaşan farklı sinyalleri ılgılı bey kabugu bolgelenne aktarmakld gorevl dır Duyu sınyallerı vucutsal duyu (st mdtosensory) kabuguna gonderılır E 1 kdijuk bolgesmde heı uzvun kendme a rılmış ote\ bıı alanı vardır Ooıeğın el bc parmagımızın uyarılması, bu kabukta ya nızca el baş parmagı alanını uyanr Tuı el ve ayak parmaklanmızın, kollarımızi] ayaklanmızın, kısacası tum uzuvlanmızı beyinde kapladıgı kendıne ozel bır alaı vardır Bu alanların genışlıgı den uzerınd bulunan alıcı (reseptor) sayısı üe ordntıl dır insanlarda den kabugunun nered^ se dortte bırı hassas ellerımız ıçın Idlus edılmıştır Eğer vucudumuz ve uzuvlar rnız, beyinde kaplddıkları alana goıe ç zılseydı, goıuşumuz oldukça üguıç oluı du (şekıl Homunkulus kuçuk adam) 1960 lı yıllardan ben araştırmdcıla bebeklıktekı esnek gelışım donemı(krıtı donem) harıç beyındekı sınır bdglan agınırı degışırne ugıamadığıru duşunı yorldrdı Krıük donem teorısı 1961 yılınd Ağrı hissetmek.. Bu hdyalet uzuvlar aynı /a manda agrıyabılır Bu duru ma, uzuvları kesılen ınsan larm nercdeyse yuzde yet mışınde rastianıyor Genellıkle hastalar hayalet uzuvlarının ydnmasından, kanncalanrndsınddn ya da onlara krdmp gırmesınden yakını yor Vanderbılt Unıversıte sı'den norobıyolog Jon Kaas Vucudun agrı sıstemını etkıleyen uyuşturucular ya da başka üaçlar bu durumdd ışe ydrdmıyor Çunku agrıların kdynagı bu sıstom değıl" açıklamasını yapıyor Beyin ve Algılama Laboratuvarı (Kaliforniya Üniversitesi) Hayalet uzuvlar ılk tanımlan Başkanı, sinir bilimci Vilayanur Ramachandran. 579/12