Katalog

Bağımsız dilbilim bölümleri kurulmalı A. Sumru Ozsoy* ılhılım mcvcut unıversıte sıste mımız ıçın yerını bulamamış bır bılım dalıdır Bugun yalnızcd ıkı unıveısıtemızde Ankara Unıversıtesı ve Hacettepe Unıversıtesı nde dılbılım bağımsız bır bolum olarak alaruııda oğıeııcı yetıştumektedır (kı Hacettepe Unı versıtesı nde bıle dılbılım aşağıda açıkla nacdk bıçımde tam anlamıyla bağımsız degıldır) Dıger unıversıtelerımızde ıse ya Batı dılleıı bolumlerınde ya dd egıtırn fakultelenndekı ydbarıcı dıller eğıtımı bolumlerınde, ozellıkle egıtım fakultelerı bunyesınde yapılan son degışıklıkler çerçcvesınde, bır yabancı dılın dılbılgısı nı ogretmeyı amaçlayan dersler duzeyın de verılmektedır Oysa kı dılbılım dllüstü bır bılım dalıdır Ve bu nıtelıgı ıle tum unıversıteleıımızde bagımsız bolum olarak akademık vaılıgını surdurmelı, ozellıkle dıl ınceleme yontemlerını ıçe ren derslerı dıllc ügılı tum alardar ıçın zo runlu tutulmalıdıı Ancak boyle bır uygu lama ıle ulkemızde gerek Turkçe gerek dıger dıller uzermde çalışan ardştırmacılarm sayısı drtabılır, yapıldn bılımsel çdlışmalar çogalabılıı ve bu çalışmaların bılımsel nıtelıgı yukselebüır D Dilüstü bir bilim dalı: Dilbilim ve üniversitelerimizde dilbilim eğitimi... dakı yapısal benzerlık ve ayıımlan belıı lemek ve bunun bır sonucu olaıak ınsan dılı denılen olgunun evrensel nıtelıgını saptamaya çalışmaktır Dılbılımsel araştırmdlar çok farklı yapılara sahıp gıbı gorunen, sayüdrı tdkrıben 30004000 oldugu sdnıldn dıllerın dslındd bır dızı ben/er ozellıkleıe sahıp oldugunu ve dıller ara smdakı farklılıkların, bu benzerlıkler çer çevesmde açıklanabılecegını ortaya çıkarmıştır Buna baglı olarak dılbılım dılın yapısı uzerınde çalışan tum araştırmacüarın, 'ınsan dılı'nın yapısmı oluştuıan temel ozellıklerın nıtelıgı hakkuıda bır goruş bırlıgı ıçınde oldugunu varsayar Alanda yapılan çalışmaların bıreysel dıl ler kadar ınsan dılının de henuz bılınme yen ozellıklerını ortaya çıkarması ve dılın evrensel boyutlannı saptaması gerektıgını savıınur Bılım dalı olarak kabul edılmesı 19 yuzyılın ortalanna kadar gıden dılbılım, temel bılımler gıbı, verüermın, bulguları nın da vardıgı sonuçların, sorgulanabüır lık ve 'aksı ıspatlanabılrrlık ılkelerıne dayalı olması gprektıgı varsayımını benımsemektedır Başka bu deyışle, dılbılım, bılımsel nıtelıge ve büımde arzulanan 'evrensellık boyuruna erışebılen ça lışmalann yalnızca araştırma odagı olan dılın ıncelenmesı ıçın gelıştırılmış yontem kavram ve kuramlar çerçevesınde yurutulenleı oldugu goruşunu savun maktadır Dılbılımın ılk devrelerınde çalışma lar dıllerarası akrabalık kavramını tanımldrridk ve dıllerarası tarıhsel bagları yansıtaıı dıl aıleleıı'nın nıtelıgını belııle meyı amaçlamıştı Bu amaç dogrultusun da tarıhsel dılbılım yontemlerı gelıştırıl mış dıllerın evrelerınde gozlemlenen degışıklıkler bu yontemler çerçevesınde ıncelenmıştır Bu dılın çıftzdmanlı ıncelemelerınde gorulen degışıklıklerın belırlı kurallaı çerçevesınde açıklanabılecegı geıçegı ıste bu çalışmaların sonucunda ortaya çıkanlmış ve dıllerın kurallı bırer dızge oldugu yadsınamayacak bır bıçımde ortaya konmuştur 20 yuzyılın başlarırıda Cenevrelı dılbılımcı Ferdınand de Saussure'un onculugunde dılbılımın ılgı alanı dılın tarıh sel boyutundan eşzamanlı yapısal boyu tunu da ıçerecek bıçımde genışletılmış tır Son 50 yıl ıçnınde ıse, ozellıkle N Chomsky nın onculuk ettıgı uretıcı dılbılgısı kuramı çerçevesınde, ddırı edınımı, ogrenımı, degışık duzeylerde kullanrrnı gıbı dıger dlanlar da dılbılımın araştırma kapsamı ıçıne alınmış, bu alanlara ozgu yontem ve kavram gelıştırme çalışmalan başlatılmıştır Tum bılım alanları gıbı, araştırma odağınm ozellıklerı hakkındd daha fazla bılgı edınmeyı amaçlayan dıl bılım, bu amacına ancak ınsan dıl ı denı lerı olgunun rulelıgını tarrı olardk tanımlayabılmesı ıle erışebılecektıı Ve gunu muzdekı bır çok bılım alanı gıbı, alanda kı çalışmalaıın sayıları artıp kapsamları genışledıkçe yolun daha başlangıcmda olundugu anlaşılmakiadır Tum bunlar goz onunde bulunduruldugunda dıle bılımsel yontemleılp yaklaşan araştırmacıların sayüarmın artmasının gereklüıgı ortaya çıkmaktadır Bu nıtelıktekı araştırmacıların çogalması ıse, ancak dıl ınceleme yontem ve kavramlarının ogretıldıgı dılbılımın degışık dlanlarırıda derslerın verıldıgı, akademık açıdan başka alanldra baglı olmayan bağımsız dilbilim bölümleırinın kurulması ıle mumkun olacaktır Bu bolumlerde verüecek yontem ve alan derslermın başta Turk Dılı va Edebıyat Bolumlerı olmak uzere tum dıl ve edebıyat bolumlerıne oldugu gıbı dıl ogretımı bolumlermın ogrencılerıne de zorunlu tutulması geıekmekiedır Ancak boyle bır uygulafna ıle dılın nıtelığıno daha duyarlı ogrencı yetıştırılmesı sag lanabılecek ve dıl uzerınde çalışan araştırmacı sayısı artırılabılecektır Ayrıca boyle bır uygulama ulkemızde gerek Turkçe gerek dıger dıller uzerınde yapılan çalışmaların bılımsel nıtelıgını olumlu etkıleyecek, dılle ılgılenen degışık alanlardakı araştırmacüarın arasmda üetışım kurulmasını sagldyabılecektır Dılbılım, adından açıkça anlaşıldıgı gıbı, dılı mceleyen bır bılım dalıdır Ama cı bıryandanTurkçp.Japonca, Italyanca, Rusça, Tamıl, Ingılızce ve Ibıhça gıbı konuşulan somut dıllerın yapılaıını ıncelemek, dıger yandaıı ıse bu dıller arasın Eğitimde paylaşılabilir özgür düşünce Zekai Şen (*) er çagda uretken egıtım faalıyetlerının esasını bılımsel ozgur duşunce teşkıl etmış ve bu du şunceye ulaşabümek ıçın verılen dıkenlı ugraşı lar sayesınde bugunku teknolojık ve bılgı ıletışımı çagının eşıklerme kadar gelınebılmıştır Çaglar boyu gelışen boyle bır duşurıce sısternırıe ayak uydurabılen topluluklar bugun her yonu ıle bılunsel ve teknolojık ıleılemeleı gostermış, dıgerlerı nerede ıse onların uyduları halme gelmışleıdıı Bılım tarıhı ıncelendıgınde özgur ve ozgun duşuncelerın haJam oldugu topluluklann butun kurumldrındd ahenk, lıyakat huzur VP uretkenlıgın olduguna şahıt oluIUZ Çagdaş duşunce ıle ozguı duşunce degü, ozguı duşunce ıle çagaş duşunce fılızlenerek gelışır Bugun bırçok topluluk belkı de bu fantazı olarak çagdaş duşunceden soz edeıek onu tıpkı bıı makyaj gıbı kendısıne mal Gtmeye çalışmaktadır Ancak bu topluluklann duşunce yapıları ıncelendıgındo kısıtlamalann var oldugu ve oz gurlugun olgunlaşması dogı ultusunda bır ılerleme saglanamadığı gorulmektedır Yme bır toplumun gelışme surenndp en onemlı olgunun egıtım suıecı oldugu herke.s tdrafındcin savunulnıakta ancMk saglıklı egıtun sıste muıın geıek şartınm ozguı duşunce oldugu goz aıdı edılmektedır Aslında ozgur duşunce kışmın sessız du şuncc sınırlarını sonsuz seslı olanını ıse bılgı yetenek ve başkalarınm hak VP hukukunu çıgnemeyecek bıçımde H sınırlı hale gelır Boyle bır duşunce sıstemının seslı olan turunde bır kaşı bırçok konuda bılgıçlık taslayamaz Dıger bır deyımle ozgur duşunce ınsanın sessız fakat sonsuz duşunce ulkunu bır dısıplın dltına dldrdk onun hedefı olan ahkama dogru toplum yararına ılerlemesını sag laı Her ne kadar bugunku egıtım polıtıkalarında başa n ıçın ozgur duşunce, maddı ımkanlar ve ogrenmeyı ogretebılecek ehlıyetlı kışıler gıbı bırbırıru tamamlayan uç esas ılerıye surulmesıne ragmen bunlarm her bırrnın pgıtım surecındekı agırlıkları bırbırleıınden farklıdır Onem sırasına gore gerek VP yeter şartlar olarak ozgur duşunce ve ogretıcı gorulmekie ıse de bunlar arasında da en başta ogretıcının rolu gelmektedır Çunku ogre nenlere sağlıklı bılgılen verebümek ıçın her şeyden on ce ogrenmlere ozgur duşunceyı aşılayabılecek olan og retıcıdır Egıtım faalıyetlerınde her ne kadar alt yapı onemlı ıse de bu esas arasında belkı de en sonda gelenıdır Bugun bırçok fakır ulke bıle egıtımde fızıkı altyapısmı tamamlamak ıçın elın de avucunda olanı harcama yoluna gıt mektedır ancak gozdon kaçırılan nokta ıse egıtımırun en onemlı maddı olmayan ogelerınden ınsan ve onun ozgur ırade ıle duşuncesı hafıfe alınmaktadır Soru sorma meselesi Insan doguşu bakımından ozgur duşurı ce başlangıç şaıtlarına sahıptır Içırıde bulundugu toplumun duşunce rnodelıne gore kışının duşunce sıstcmı şekıllene rek bılgı bırıkımı ılo daha ıyıye ve yapay bılgıler ıle yapay duşııncelere burunerek ozgurlugunu ve uretkprılıgını kaybedebılır Aslındd egıtım sıstemı ın.sarun do ğuşurıdan vaı olan duşunce yetoneklerı nı en azından aynı scvıyode tutmalı veya 578/15